آیا حدیث «لیس الدین الّا الحب» معتبر است؟ معنای آن چیست؟
آیا حدیث «لیس الدین الّا الحب» معتبر است؟ معنای آن چیست؟
پاسخ
عبارت یاد شده در پرسش «لیس الدین الّا الحب» را به همین صورت در منابع روایی نیافتیم، اما عباراتی مشابه در منابع روایی و تفسیری اسلامی در مورد رابطه مستقیم دوستی‌ها و دشمنی‌ها با دین‌داری وجود دارد:
«هَلِ الدّینُ إلَّا الحُبُّ؟»؛[۱] آیا دین، جز محبّت و دوستی است؟
«هل الدّین إلا الحُبّ و البُغض»؛[۲] آیا دین، جز دوستى و دشمنى است؟
«هل الدین إلا الحب فی الله و البغض فی الله»؛[۳] آیا دین، جز دوستى در راه خدا و دشمنى در راه خدا است؟
همچنین روایتی شبیه به این مضمون، با سند صحیح در منابع موجود است که به‌جای «الدین»، «الایمان» آمده است.[۴]
به هر حال؛ دسته‌ای از این روایات دارای سند صحیح می‌باشند؛ و از جهت محتوایی نیز اشکالی ندارند و بر این اساس، عبارت «لیس الدین الّا الحب» حتی اگر روایت نباشد، برگرفته از مفهوم روایات است.
درباره مقصود از حُبّ و بُغض در این روایات، چند احتمال بیان شده است:
۱٫ دوستی با اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) و دشمنی با دشمنان آنان.
۲٫ دوستی با افراد باایمان علاوه بر محبت اهل‌بیت(ع).[۵]
۳٫ گسترش محبّت اجتماعى؛ یعنى دین، جز دوستى انسان‌ها با هم نیست.
به نظر می‌رسد مقصود از روایاتی که توصیه به دوستی مهرورزی می‌کنند، شامل هر نوع از دوستی‌ها است که رضایت خدا را به دنبال داشته باشد؛ چنان‌که در دسته‌ای از روایات قید «فی الله» آمده است.
بر این اساس، هر نوع دوستی – به عنوان نمونه دوستی با معاندانی که در برابر دین ایستاده‌اند – نمی‌تواند مشمول دامنه این روایات شود.
[۱]. ر. ک: کوفى، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، ص ۴۳۰، تهران، مؤسسه الطبع و النشر فی وزاره الإرشاد الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۰ق؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۸، ص ۸۰، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
[۲]. تفسیر فرات الکوفی، ص ۴۳۰؛ ابن ابى حاتم عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، ج ۲، ص ۶۳۲، عربستان، مکتبه نزار مصطفى الباز، چاپ سوم، ۱۴۱۹ق.
[۳]. ثعلبى نیشابورى، ابو اسحاق احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۵۱، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۲۲ق؛ ابو نعیم اصفهانی، أحمد بن عبدالله، حلیه الأولیاء و طبقات الأصفیاء، ج ۸، ص ۳۶۸، بیروت، دار الفکر؛ ابن کثیر دمشقى اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، ج ۲، ص ۲۷، بیروت، دار الکتب العلمیه، منشورات محمدعلى بیضون، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
[۴]. کافی، ج ۲، ص ۱۲۵؛ ر. ک: «رابطه حبّ و ایمان در روایات»، ۱۲۳۵۸٫
[۵]. مجلسی، محمد باقر، مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج ۸، ص ۲۵۹، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
