«جمال السالکین ابو العباس، احمد بن فهد حلی اسدی در سال ۷۵۷ متولد شده ودر سال ۸۴۱ وفات یافته است.در طبقه شاگردان شهید اول و فخر المحققین است.مشایخ حدیث او فاضل مقداد سابق الذکر، و شیخ علی بن الخازن فقیه وشیخ بهاء الدین علی بن عبد الکریم است.علی الظاهر اساتید فقهی او نیز همینهاهستند.ابن فهد تالیفات فقهی معتبری دارد، از قبیل:المهذب البارع که شرح المختصر النافع محقق حلی است و شرح ارشاد علامه به نام المقتصر و شرح الفیه شهید اول. شهرت بیشتر او در اخلاق، دعا و سیر و سلوک است.کتاب مشهور اودر این زمینه، «عده الداعی» است.» (1)او از تربیت یافتگان مکتب فقهی شهید اول، و از اکابر فقهاء و علمای امامیه درقرن نهم هجری است که در فقه و سیر و سلوک و زهد و تقوی و عبادت مقام شامخ ووالایی دارد.او حاوی کمالات ظاهری و باطنی و جامع علم و عمل و حاوی معارف عقلی و نقلی بوده است.بهترین معرف مقامات باطنی او، آثار و تالیفات باقی مانده ازاوست که حکایت از مقامات باطنی و معنوی او می نماید، که برخی از آنها به ترتیب زیراست:۱-آداب الداعی۲-الادعیه و الختوم۳-استخراج الحوادث و بعض الوقایع المستقبله من کلام امیر المؤمنین(ع)فیماانشاه فی صفین بعد شهاده عمار بن یاسر.در این کتاب برخی از اسرار علوم غریبه مانندخروج چنگیز و پدید آمدن اسماعیل صفوی را از کلمات معجزه آمیز علی(ع)که درصفین بعد از شهادت عمار فرموده است، استنباط و استخراج نموده است.۴-اسرار الصلوه۵-تاریخ الائمه(ع)۶-التحریر در فقه۷-التحصین فی صفات العارفین من العزله و الخمول بالاسانید المتلقاه عن آل الرسول(ع)۸-ترجمه الصلوه در بیان معانی، اقوال و افعال و فوائد نماز۹-تعیین ساعات اللیل و تشخیصها بمنازل القمر۱۰-جامع الدقائق و کاشف الحقائق۱۱-الدر النضید فی فقه الصلوه۱۲-عده الداعی و نجاح الساعی در ایران چاپ شده و سه نسخه خطی آن تحت شماره های ۲۱۳۷-۳۸-۴۰ در کتابخانه مدرسه شهید مطهری(سپهسالار)موجوداست.۱۳-المسائل الشامیات۱۴-مصباح المبتدی و هدایه المهتدی۱۵-المتقصر فی شرح ارشاد الاذهان۱۶-الموجز الهادی۱۷-المهذب البارع فی شرح المختصر النافع۱۸-الموجز الحاوی (۲)و تعدادی دیگر از رساله ها و مجموعه ها که در ریحانه الادب آمده است.
گفتار دیگران درباره او:صاحب روضات الجنات در شرح زندگی او می نویسد:«عالم عارف پر از اسرار، کاشف اسرار فضائل، جمال الدین ابو العباس احمد بن شمس الدین محمد بن فهد اسدی حلی، در اثر شهرت و اعتبار، بی نیاز از توصیف وتعریف می باشد.وی جامع معقول و منقول، فروع و اصول ظاهری و باطنی و علم وعمل است.او از شاگردان شهید اول و فخر محققان است، و از شیخ مقداد سیوری وعلی بن خازن حائری و ابن متوج بحرانی، و از سید جلیل نقیب، بهاء الدین ابو القاسم علی بن عبد الحمید نیلی صاحب کتاب «الانوار الالهیه» اجازه روایتی دارد و پیش مااجازه نامه ای موجود است که به خط فرزند شهید ثانی، یا پسرش محمد است(و از این دو کنار نیست)و مضمون آن چنین است:«احمد بن محمد بن فهد، از رجال متاخر عصر ما و یکی از مدرسین زینبیه درحله سیفیه، و یکی از رجال علم، خیر، صلاح و بذل و بخشش و جود می باشد.او از من کسب اجازه نمود، پس به او در مورد تالیفات و روایات خویش اجازه دادم.او تعدادی مصنفات و تالیفات دارد که از آن میان، «عده الداعی و نجاح الساعی» است که دارای فوائد متعددی است و کتاب «کفایه المحتاج الی معرفه مسائل الحاج» ، وکتاب «الهدایه فی فقه الصلوه» و کتاب «التحصین فی صفات العارفین» و جز اینهاتالیفات دیگری نیز دارد…» (3)
مناظره و گفتگو با ارباب مذاهب:او در مناظره و مباحثه، تبحر و توانایی کامل داشته است و با برخی از پیروان فقه اهل سنت، در عصر حکومت میرزا اسبند ترکمان حاکم عراق، مباحثاتی داشت، به ویژه در مورد مساله امامت و رهبری گفتگوهایی انجام داد و بر جمع کثیری از علماء مذاهب اهل سنت غلبه یافت.میرزا تحت تاثیر آن جلسه قرار گرفت و مذهب خویش را تغییرداد و خطبه ای به نام امیر المؤمنین(ع)و اولاد پاک و معصوم او انشاء نمود…» (4)
شاگردان او:او شاگردان متعددی را در مکتب تربیتی خویش پرورانده است که یکی از آنان شیخ علی بن هلال جزائری است که شرح زندگی او خواهد آمد.۲-شیخ بزرگوار فقیه نامی عز الدین حسن بن احمد بن یوسف، معروف به ابن العشره الکروانی العاملی۳-شیخ علی بن عبد العالی کرکی۴-شیخ عبد السمیع بن فیاض اسدی حلی صاحب کتاب «تحفه الطالبین فی اصول الدین» 5-سید محمد بن فلاح موسوی از نیاکان سید خلف۶-شیخ ابو القاسم علی بن جمال الدین محمد بن طی عاملی مؤلف کتاب مسائل ابن طی(متوفی ۸۵۵ ه.ق)و جز این افراد شاگردان دیگری نیز داشته است که در کتابهای تراجم و رجال، تفصیلا آمده است.
وفات او:او پس از یک عمر تلاش و مجاهده در راه فقه و فقاهت و سیر و سیاحت روحی، به سال ۸۴۱ در هشتاد و پنج سالگی در کربلای معلی به رحمت ایزدی پیوست و قبر شریفش کنار خیمه گاه معروف واقع شده و کراماتی هم از او نقل گردیده است که هم اکنون نیز مورد تکریم و تجلیل و تبرک اهل تقوی و دین قرار دارد.در نخبه المقال در وفات او آمده است:و احمد بن فهد الحلی اجل×مقبضه «الخیر»و عمره «نهل» (احمد بن فهد حلی بزرگوار، هنگام وفاتش کلمه «الخیر»( 841)و سالهای عمرش کلمه «نهل» (85)می باشد. (۵)

—————————————————————————–
پی نوشتها:۱- آشنایی با علوم اسلامی، ص ۳۰۱.۲- ریحانه الادب، ج ۸، ص ۱۴۵ و۱۴۶.۳- روضات الجنات، ج ۱، ص ۷۲ و۷۳.۴- روضات الجنات، ج ۱، ص ۷۳.۵- ریحانه الادب، ج ۸، ص ۱۴۶.