روزه بسیار
اصبغ بن نباته مىگوید:
«خَرَجَ عَلىٌ ذَاتَ یَومٍ و نَحنُ مُجتَمِعُونَ، فقالَ: مَن أَنتُم و ما إِجتِماعُکُم؟ فَقُلنا: قَومٌ مِن شیعتِکَ یا أَمیرَالمُؤمِنینَ، فَقالَ: ما لِى لا أرى سیماءَ الشِّیعَهِ عَلَیکُم؟ فَقُلنا: و ما سیماءُ الشیعَهِ؟ فَقال: … ذُبُلُ الشِّفاهِ مِنَ الصِّیامِ…»؛
«روزى على از خانه خارج شد، در حالى که ما جمع شده بودیم. حضرت فرمود: چه کسانى هستید و چرا جمع شدهاید؟ گفتیم: گروهى از شیعیان شماییم اى امیرمؤمنان! حضرت فرمود: چه شده است که نشانه شیعه را در شما نمىبینم. گفتیم: نشانه شیعه چیست؟ فرمود: بر اثر روزه لبهایشان خشکیده است».[۱]
امام باقر نیز مىفرماید:
«فَوَاللّهِ ما شیِعَتُنا إلاّ مَنِ اتَّقَى اللّهَ و اَطاعَهُ و ما کانوا یُعرَفُونَ یا جابِرُ إلاّ بِالتَّواضُعِ … والصَّومِ»؛
«به خدا سوگند! شیعیان ما نیستند مگر کسانى که تقواى الهى را پیشه کنند و او را اطاعت نمایند و اى جابر! اینان شناخته نمىشوند، مگر به تواضع و روزه».[۲]
روزه واجب و مستحب
روزه یکى از تکالیف الهى است که خداوند آن را بر تمام بندگانش در همه ادیان الهى واجب نموده است. خداوند در قرآن کریم مىفرماید:
«یـاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَّکُمتَتَّقون»؛
«اى کسانى که ایمان آوردهاید، روزه بر شما نوشته شده [واجب شده ]همانگونه که بر کسانى که قبل از شما بودند نوشته شد [واجب شد] تا پرهیزگار شوید».[۳]
بنابراین مسلمانان همانند موحّدان دیگر ادیان الهى وظیفه دارند بخشى از روزهاى سال یعنى روزهاى ماه مبارک رمضان را روزه بگیرند؛ البته وجوب روزه براى کسانى است که بالغ و عاقل بوده، مانعى از قبیل مریضى یا سفر نداشته باشند؛ اما در صورت داشتن مانع، این تکلیف از افراد ساقط خواهد بود.
اما روزه گرفتن در غیر از ماه رمضان ـ به جز روزهاى حرام و مکروه ـ مستحب است؛ امّا استحباب برخى از روزها بیشتر بوده و نسبت به روزه آنها سفارش بیشترى شده است مانند: روزهاى پنجشنبه اول و آخر هر ماه، روزهاى سیزدهم تا پانزدهم هر ماه، روز عید سعید غدیر، روزهاى تولد و بعثت پیامبر اکرم و تمام ماه رجب و شعبان.
فواید و آثار روزه
روزهدارى، فواید و آثار دنیوى و اخروى فراوانى دارد که خداوند براى دستیابى مؤمنان به این فواید و آثار، روزه را بر بندگان خویش واجب نموده است که به برخى از این آثار و فواید که در روایات ذکر شده است، اشاره مىکنیم:
۱٫ سلامتى بدن:
یکى از فواید دنیوى که روزه براى روزه داران در پى دارد، سلامتى جسم و بدن است. پیامبراکرم مىفرماید:
«صُومُوا تَصِحُّوا»؛ «روزه بگیرید تا سالم بمانید».[۴]
متخصصان علوم پزشکى براى سالم نگه داشتن بدن دو روش را توصیه مىنمایند:
یکى پیشگیرى و دیگرى درمان.
درمان: آن است که انسان بعد از مبتلا شدن به مرض، با خوردن دارو براى از بین بردن بیمارى اقدام کند.
پیشگیرى: آن است که انسان روشهایى را در زندگى خود به کار گیرد تا به مرض و بیمارى مبتلا نگردد که این روش مزبور بسیار مهمتر و با ارزشتر از روش درمان است.
یکى از راههاى بسیار مؤثرى که هم فواید و نقش پیشگیرانه و هم فایده درمان را دارد، روزه است. روزه از بروز بسیارى از امراض در بدن جلوگیرى مىکند و از طرفى دیگر باعث بهبود بسیارى از امراض دیگر مىشود.
برخى از محققان علم پزشکى در این باره مىنویسند:
روزه یک ماهه ماه رمضان باعث مىشود مواد اضافى و چربیهاى ذخیره شده در بدن سوخته و مصرف گردد و خانه تکانى کاملى در بدن انسان به عمل آید؛ این خانه تکانى جدید، موجب مىشود تا نظافت کاملى در تمام بدن و دستگاهها و سلولهاى آن تحقق یابد؛ زیرا همه غذاهاى مختلفى که انسان خورده، جذب بدن نمىشود و قسمتى از آنها به صورت رسوبات مضر در قسمتهاى مختلف بدن باقى مىماند؛ همین مواد اضافى است که گاهى عفونتهاى گوناگون تولید مىکند و سبب بیماریها مىشود.
روزه موجب شستشوى این رسوبات و مواد مزاحم آن مىگردد و روزهدار به وسیله روزه مواد عفونى را نابود و ریشه بیماریها را قطع مىکند. در صورتى که اگر قرار باشد براى از بین بردن این رسوبات از داروهاى مختلف استفاده شود، خود این داروها، خواه ناخواه روى بافتهاى سالم بدن آثار بدى مىگذارد؛ چنان که گفته مىشود به طور متوسط از استعمال ده دارو یک بیمارى پدید مىآید و هر دارویى، عوارضى در بدن ایجاد مىکند».[۵]
دکتر «کارلوى» آمریکایى نیز در این مورد مىنویسد:
«هر شخص بیمار باید هرسال مدتى از خوردن غذا پرهیز کند؛ زیرا مادام که غذا به او مىرسد میکروبها در حال رشد است، ولى هنگامى که از غذا پرهیز مىکند میکروبها روز به روز رو به ضعف مىروند». سپس مىافزاید: «روزهاى که اسلام واجب کرده، بزرگترین ضامن سلامتى است».[۶]
«الکسى سوفورین» از دیگر محققان علم پزشکى نیز در کتاب خود آورده است:
«جسم به هنگام روزه به جاى غذا از مواد داخلى استفاده مىکند و آنها را مصرف مىنماید و مواد کثیف و عفونى که در جسم هست، و ریشه و خمیره بیماریهاست، از بین مىرود و بدین طریق، روزه سبب بهبودى همه بیماریهاست؛ از این رو جسم خود را به وسیله روزه از داخل نظیف و پاکیزه کنید».
سپس وى برخى از بیماریهایى را که توانسته بود با روزه معالجه کند، نام مىبرد و در ادامه مىنویسد:
«آثار روزه بسیار عجیب است و باید گفت، روزه اعجاز مىکند. درمان از طریق روزه فایدههاى ویژهاى دارد و معالجه از طریق امساک اختصاص به بیماریهاى فوق ندارد؛ بلکه بیماریهایى را که مربوط به اصول جسم انسانى است و با سلولهاى جسم آمیخته همچون: سرطان، سفلیس، طاعون، را نیز شفا مىدهد».[۷]
۲٫ تقویت اراده و حل مشکلات:
یکى دیگر از فواید روزه، تقویت اراده و حل مشکلات مادى و معنوى است. روزهدار در درجه اول با مقاومت در برابر نیرومندترین خواستههاى طبیعى و غریزى، اراده خود را محکم و تقویت مىنماید و مهمترین عادتهاى خویش را ترک مىنماید. با اینکه غذاهاى لذیذ و شربت گوارا در اختیار دارد، اما از خوردن آن اجتناب کرده، حتى قطرهاى آب و لقمهاى نان نیز به دهان نزدیک نمىکند.
در این صورت، پر واضح است که استمرار این نوع امساک و برنامههاى عبادى، روح و روان انسان را در برابر خواستهها و غرایز مادى و شهوانى، قوى و نیرومند مىگرداند و او را بر انجام هر کار سخت و مشکل قادر و توانا مىسازد. از جمله اگر فردى به عادتهاى بد و ناشایست از قبیل کشیدن سیگار یا شرب خمر معتاد است مىتواند با روزه گرفتن این عادتهاى ناشایست را ترک نماید و یا اگر درپى به دست آوردن خواستهها و آرزوهاى مشکل مادى و معنوى است مىتواند با کمک گرفتن از روزه به آن خواستههاى خود نایل گردد.
قرآن کریم در آیه ۱۵۳ بقره مىفرماید:
«یـاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا استَعینوا بِالصَّبرِ والصَّلوهِ اِنَّ اللّهَ مَعَ الصّـبِرین»؛
«اى کسانى که ایمان آوردهاید، از صبر و نماز کمک بگیرید؛ زیرا خداوند با صابران است».[۸]
در روایاتى که از اهلبیت در تفسیر آیه مذکور نقل گردیده، «صبر» به روزه تفسیر شده است[۹] و معناى آیه طبق این تفسیر این است که از روزه و نماز براى حل مشکلاتتان کمک بگیرید.
۳٫ یاد فقرا و کمک به آنان:
فلسفه و فایده دیگر روزه این است که اغنیا به یاد فقرا افتاده، به آنان ترحم و کمک نمایند؛ و سبب این امر آن است که انسان تا شکمش سیر است از گرسنگى کسى اطلاع ندارد؛ اما اگر خودش گرسنه شود و گرسنگى را احساس کند به یاد گرسنگان خواهد افتاد.
امام صادق مىفرماید:
«إِنَّما فَرَضَ اللّهُ الصِّیامَ لِیَستَوِىَ بِهِ الغَنِىُّ وَالفَقیِرُ و ذلکَ أَنَّ الغَنِىَّ لَم یَکُن لِیَجِدَ مَسَّ الجُوعِ فَیَرحَمَ الفَقیِرَ؛ لِأَنَّ الغَنِىَّ کُلَّما أَرادَ شَیئا؛ قَدَرَ عَلَیهِ فَأَرادَ اللّهُ تَعالى أَنْ یُسَوِّىَ بَینَ خَلقِهِ و أَن یُذیقَ الغَنِىَّ مَسَّ الجُوعِ والأَلَمِ لِیَرِقَّ عَلَى الضَّعیِفِ و یَرحَمَ الجائِعَ»؛
«خداوند روزه را واجب نمود تا بین فقیر و غنى تساوى ایجاد شود؛ بدان سبب که انسانهاى ثروتمند و بىنیاز گرسنگى را احساس نمىکنند تا به فقیران احساس ترحم داشته باشند؛ زیرا ثروتمند هرگاه چیزى را خواسته باشد برایش فراهم است پس خداوند با وجوب روزه بر همگان، خواسته است بندگانش را در یک سطح قرار داده و طعم و درد گرسنگى را به افراد ثروتمند نیز بچشاند تا نسبت به افراد ضعیف دلسوزى و بر گرسنه ترحم کنند».[۱۰]
۴٫ یاد تشنگى و گرسنگى قیامت:
قیامت؛ روزى است که خداوند گناهکاران را به انواع مصیبتها، رنجها و گرفتاریها مبتلا مىنماید و یکى از مصیبتها و رنجهایى که انسانها به آن گرفتار مىشوند، رنج گرسنگى و تشنگى است؛ لذا در برخى آیات آمده است که جهنّمیان براى رهایى از تشنگى و گرسنگى دست به دامن بهشتیان مىشوند و از آنان تقاضاى آب و غذا مىکنند، ولى بهشتیان در پاسخ مىگویند: خدا این آب و روزیها را بر شما حرام کرده است.[۱۱]
یکى از فواید روزه در دنیا این است که انسان پس از گرسنه و تشنه شدن به یاد گرسنگى و تشنگى روز قیامت مىافتد و براى اینکه گرفتار گرسنگى و تشنگى آن روز نگردد سعى مىکند با ترک گناه و انجام اعمال خیر خود را از گرفتارى آن روز در امان نگه دارد.
پیامبراکرم در خطبه شعبانیه مىفرماید:
«وَاذکُرُوا بِجُوعِکُم و عَطَشِکُم فیِهِ جُوعَ یَومِ القِیامَهِ و عَطَشَهُ»؛
«با گرسنگى و تشنگى خود در ماه رمضان، گرسنگى و تشنگى روز قیامت را به یاد آورید».[۱۲]
۵٫ کسب تقواى الهى:
مهمترین و عمدهترین فلسفه روزه و فایده آن ایجاد تقواى الهى در انسان است.
قرآن کریم در آیه ۱۸۳ سوره بقره چنین مىفرماید:
«یـاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَّکُمتَتَّقون»؛
«اى کسانى که ایمان آوردهاید، روزه بر شما نوشته شده، همانگونه که بر انسانهاى پیش از شما نوشته شد [واجب شد] تا شاید پرهیزگار شوید».
چنان که در شرایط روزه حقیقى بیان خواهد شد، روزه حقیقى آن است که افزون بر دهان و شکم، دیگر اعضاى بدن انسان نیز روزهدار باشد و از تمام امورى که خدا انسان را از آن نهى کرده، اجتناب ورزد و مسلم است که چنین کسى هرگز گرد گناه و معصیت نخواهد گشت و همانگونه که دهانش از خوردن و آشامیدن پرهیز مىکند، دیگر اعضاى بدن او نیز از گناه و معصیت دورى خواهند کرد و در نتیجه، چنین رفتارى باعث تقویت روح تقوا و پرهیزگارى در وجود شخص خواهد شد.
اهمیّت و فضیلت روزه
روزه؛ از عباداتى است که نزد خداوند بسیار محبوب و داراى پاداش عظیمى است؛ بهگونهاى که خداوند براى بسیارى از عبادات ثواب و اجرى معین کرده، امّا براى روزه اجر و پاداشى معین نکرده و ثواب آن را برعهده خود گذاشته است.
پیامبراکرم در این باره مىفرماید:
«حَسَنَهٌ یَعمَلُها ابنُ آدَم تَضاعَفَ عَشرٌ اِلى سَبْعمِأَهِ ضِعفٍ إلاَّ الصَّیامَ، یَقُولُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ: هُوَ لِى و أَنا اَجزِى بِهِ بِتَرکِ شَهوَتِهِ مِن أَجلِى»؛
«کار نیک و حسنهاى که انسان انجام مىدهد ده برابر تا هفتصد برابر پاداش دارد؛ مگر روزه که خداوند ـ عزوجل ـ مىفرماید: روزه متعلق به من است و من بدون واسطه ثواب و جزاى روزه را مىدهم؛ به دلیل آنکه روزه دار بخاطر من از شهوت خود صرف نظر مىکند».[۱۳]
آن حضرت در حدیث دیگرى فرمود:
«إِنَّ لِلجَنَّهِ بابا یُقالُ لَها: الرَّیّانُ، لا یَدخُلُ مِنها إلاّ الصّائِمُونَ، فَاِذا دَخَلَ آخِرُهُم أُغلِقَ ذلکَ البابُ»؛
«به راستى که براى بهشت درى است که به آن ریان گفته مىشود و از آن در جز روزه داران کسى داخل نمىشود؛ پس هنگامى که آخرین نفر آنان وارد شد آن در بسته مىشود».[۱۴]
«ریّان» به معناى سیراب است و خداوند از آن جهت نام این درب را ریّان نهاده که با داخل کردن روزهداران از این درب آنان را سیراب مىنماید و بدین وسیله پاداش تشنگى آنان را که با روزه گرفتن متحمل شده‌اند عطا مىکند.
امام صادق مىفرماید:
«إِنَّ لِلّهِ تَبارَکَ و تَعالى مَلائِکَهً مُوَکِّلینَ بِالصّائِمینَ والصّائِماتِ یَمسَحُونَهُم بِأَجنِحَتِهِم و یُسقِطُونَ عَنهُم ذُنُوبَهُم و إِنَّ لِلّهِ تَبارَکَ و تَعالى مَلائِکَهً قَد وَکَّلَهُم بِالاِستِغفارِ لِلصّائِمینَ والصّائِماتِ لا یَعلَمُ عَدَدَهُم إلاَّ اللّهُ عَزَّوجَلَّ»؛
«همانا براى پروردگار ـ تبارک و تعالى ـ فرشتگانى است که موکّل مردان و زنان روزهدارند؛ آنها را با بالهاى خود مسح مىنمایند و گناهانشان را ساقط مىکنند و همچنین براى خداوند متعال ملائکهاى است که خداوند آنها را موکّل نموده تا براى مردان و زنان روزهدار استغفار نمایند و کسى جز خدا تعداد این فرشتگان را نمىداند»[۱۵].
فضیلت ماه مبارک رمضان
خداوند متعال به برخى روزها و ماهها و نیز برخى مکانها عنایت ویژهاى کرده که چنین عنایتى را به روزها یا مکانهاى دیگر نکرده است.
پیامبر اکرم مىفرماید:
«إِنَّ لِرَبِّکُم فِى اَیّامِ دَهرِکُم نَفَحاتٍ أَلا فَتَعَرَّضُوا لَها»؛
«به راستى که براى پروردگارتان در روزهاى عمرتان نسیمهاى رحمتى است؛ پس آگاه باشید که این نسیمها و مواهب را به چنگ آورید»[۱۶].
ماه مبارک رمضان یکى از این ایام و زمانهاست که خداوند درهاى رحمت خود را بر روى بندگان خویش باز کرده و آنان را به میهمانى و ضیافت خود دعوت نموده است و از همه بندگان خویش دعوت کرده است تا از این سفره ضیافت الهى بهرهمند گردند و گناهانى را که در طول سال مرتکب شده‌اند با دعا و استغفار و روزه گرفتن در این ماه از بین ببرند.
امام عسکرى به نقل از پیامبراکرم در این باره فرموده است:
«إِنَّ لِلّهِ خِیارا مِن کُلِّ ما خَلَقَهُ، فَلَهُ مِن البِقاعِ خِیارٌ و لَهُ مِنَ اللَّیالِى والأَیّامِ خیارٌ و لَهُ مِنَ الشُّهورِ خِیارٌ و لَهُ مِن عِبادِهِ خِیارٌ و لَهُ مِن خِیارِهِم خِیارٌ… و اَمّا خِیارُهُ مِنَ الشُّهُورِ فَرَجَبٌ و شَعبانٌ و شَهرُ رَمَضانَ … و إِنَّ اللّهَ عَزّوجَلّ یُنزِلُ فىِ شَهرِ رَمَضانَ مِنَ الرَّحمَهِ أَلفَ ضِعفِ ما یُنزِلُ فِى سائِرِ الشُّهُورِ»؛
«همانا خداوند از آنچه خلق کرده، امورى را براى خود برگزیده است. براى خداوند از سرزمینها برگزیدهاى است و براى او از شبها و روزها و ماهها و عبادات نیز برگزیدهاى است و از برگزیدهها نیز امورى را برگزیده است اما برگزیده خدا از میان ماههاى سال، رجب و شعبان و ماه رمضان است و خداوند ـ عزوجل ـ در ماه مبارک رمضان هزار برابر ماههاى دیگر رحمتش را بر بندگان نازل مىکند».[۱۷]
در بخشى از خطبه معروفى که پیامبراکرم در آستانه ماه مبارک رمضان بیان فرمودند نیز در مورد ارزش و فضیلت این ماه شریف آمده است:
«أَیُّهَا النّاسُ، إِنَّ اَبوابَ الجَنانِ فى هذا الشَّهرِ مُفَتَّحَهٌ؛ فَاسئَلُوا رَبَّکُم أَن لا یُغَلِّقَها عَنکُم و اَبوابَ النِّیرانِ مُغَلَّقَهٌ؛ فَاسئَلُوا رَبَّکُم أَن لا یُفَتِّحَها عَلَیکُم والشَّیاطیِنَ مَغلُولَهٌ؛ فَاسئَلُوا رَبَّکُم أَن لا یُسَلِّطَها عَلَیکُم»؛
«اى مردم! در این ماه درهاى بهشت بر روى بندگان خدا باز است؛ از خدا بخواهید که این درها را نبندد و درهاى جهنم بر روى شما بسته است؛ از خدا بخواهید که هیچگاه این درها را نگشاید و دستهاى شیطان در این ماه بسته است؛ پس از خدا بخواهید که آنان را بر شما مسلط نکند».[۱۸]
امیرالمؤمنین على نیز فرمود:
«أَیُّهَا النّاسُ، إِنَّ هذا الشَّهرَ فَضَّلَهُ اللّهُ عَلى سائِرِ الشُّهُورِ کَفَضلِنا أَهلِ البَیتِ عَلى سائِرِ النّاسِ»؛
«اى مردم، همانا این ماه، ماهى است که خداوند آن را بر تمام ماهها برترى داد، همانند برترى ما اهلبیت بر سایر مردم».[۱۹]
امام رضا نیز درباره فضیلت این ماه مىفرماید:
«کارهاى نیک در ماه رمضان مقبول درگاه خداوند است و گناهان در آن بخشوده است. کسى که در ماه رمضان یک آیه از قرآن بخواند، مانند کسى است که در غیر ماه رمضان تمام قرآن را ختم کرده است و کسى که در این ماه به صورت مؤمنى تبسم نماید آن مؤمن نیز در قیامت به صورت او تبسم مىکند و او را به بهشت بشارت مىدهد، کسى که در این ماه مؤمنى را کمک کند، خداوند او را هنگام عبور از صراط، در روزى که قدمها مىلغزد، کمک خواهد کرد و کسى که غضب خود را در این ماه فرو نشاند، خداوند در قیامت غضبش را در مورد او فرو خواهد نشاند و کسى که مظلومى را در این ماه یارى نماید، خداوند او را در دنیا علیه تمام دشمنانش یارى مىکند و در قیامت هم او را در جایگاه حساب و میزان کمک خواهد کرد».[۲۰]
بنابراین مؤمنان و پیروان اهل بیت باید این فرصت را غنیمت شمرند و از برکات و آثار این ماه عظیم استفاده کامل را بنمایند و نگذارند که با گناهان و آلودگیهایى که وارد این ماه شریف شده‌اند با همان گناهان نیز از این ماه خارج گردند؛ زیرا معلوم نیست که خداوند دوباره چنین فرصتى را براى آنان فراهم نماید و تا سال آینده و ماه رمضانى دیگر زنده باشند و این ماه عظیم را درک نمایند.
مراتب و شرایط روزه
مرتبه اوّل روزه: در اصطلاح فقها «اسقاط تکلیف» نامیده مىشود و آن امتناع از خوردن و آشامیدن و شهوتطلبى است. در این مرتبه لازم نیست چشم، گوش، زبان و دیگر اعضاى بدن اطاعتى کرده باشند؛ بلکه همین که روزهدار از خوردن و آشامیدن و محرمات ذکر شده در رسالههاى عملیه پرهیز کند تکلیف واجبش را ادا کرده که این روزه، «روزه عام» است.
مرتبه و قسم دیگر روزه: آن است که علاوه بردهان، دیگر اعضاى ظاهرى انسان همچون چشم، گوش، دست و زبان نیز روزهدار باشد و از ارتکاب حرام پرهیز نماید که این روزه، «روزه خاص» است.
مرتبه و قسم بالاتر روزه: آن است که افزون بر روزه دار بودن دهان و دیگر اعضاى ظاهرى، قلب و ذهن انسان نیز روزهدار باشد و فکر گناه و معصیت نیز به آن خطور نکند که این مرتبه بالاترین مرتبه و درجه روزه است که به اولیاى الهى و معصومین اختصاص دارد. از میان مراتب سه گانه یاد شده روزه واقعى و مورد قبول پروردگار روزهاى است که انسان از مرتبه اول که تنها امتناع از خوردن و آشامیدن و برخى اعمال دیگر است، فراتر برود و دیگر اعضاى انسان نیز روزهدار بوده و از گناه اجتناب نمایند.
پیامبراکرم در روایتى خطاب به جابر بن عبدالله انصارى فرمود:
«یا جابرُ! هذا شَهرُ رَمَضانَ، مَن صامَ نَهارَهُ و قامَ وِردا مِن لَیلَتِهِ و عَفَّ و کَفَّ لِسانَهُ خَرَجَ مِن ذُنُوبِهِ کَخُرُوجِهِ مِنَ الشَّهرِ، فَقالَ جابرُ: یا رَسولَ اللّهِ، ما أَحسَنَ هذا الحَدیثَ! فقال : یا جابرُ، و ما اَشَدَّ هذِهِ الشرُوطَ»؛
«اى جابر! این ماه رمضان است، کسى که روزهاى این ماه را روزه بگیرد و بخشى از شبهاى آن را به نماز بپردازد و شکم خود را از حرام و زبانش را از گناه نگاه دارد از گناهان خود پاک و خارج مىگردد؛ همانگونه که از این ماه بیرون مىرود. جابر گفت: اى رسول خدا! چه حدیث خوبى است این حدیث! حضرت فرمود: اى جابر! ولى چه شرطهاى سختى است این شروط».[۲۱]
امام صادق مىفرماید:
«إِذا صُمتَ فَلیَصُم سَمعُکَ و بَصَرُکَ و شَعرُکَ و جِلدُکَ و عَدَّدَ أَشیاءَ غَیرَ هذا و قال: لا یَکونَ یَومُ صَومِک کَیومِ فِطرِکَ»؛
«هرگاه روزه گرفتى باید گوش، چشم، مو، پوست و دیگر اعضاى بدنت نیز روزه دار باشد و باید روزى که روزه دارى با روزهاى دیگرت متفاوت باشد».[۲۲]
امام سجاد نیز درباره حق روزه واقعى مىفرماید:
«و أَمّا حَقُّ الصَّومِ فَأَن تَعلَمَ أَنَّهُ حِجابٌ ضَرَبَهُ اللّهُ عَلى لِسانِکَ و سَمعِکَ و بَصَرِکَ و فَرجِکَ و بَطنِکَ لِیَستُرَکَ بِهِ مِنَ النّارِ و هکَذا جاءَ فِى الحَدِیثِ، الصَّومُ جُنَّهٌ مِنَ النّارِ، فَإِن سَکَنَت أَطرافُکَ فِى حَجَبَتِها رَجَوتَ أَن تَکُونَ مَحجوبا و إِن أَنتَ تَرَکتَها تَضطَرِبُ فىِ حِجابِها و تَرفَعُ جَنَباتِ الحِجابِ فَتَطَّلِعُ اِلى ما لَیسَ لَها بِالنَّظرَهِ الدّاعِیَهِ لِلشَّهوَهِ والقُوَّهِ الخارِجَهِ عَن حَدِّ التَقِیَّهِ لِلّهِ، لَم تَأمَن أَن تَخرِقَ الحِجابَ و تَخرُجَ مِنه؛
اما حق روزه این است که بدانى روزه، پرده و حجابى است که خداوند بر زبان، گوش، چشم، عورت و شکم تو کشیده است تا تو را از آتش مصون نگه دارد. در حدیث نبوى آمده است که روزه سپر آتش است؛ پس اگر اعضاى بدنت در پس این پرده قرار و آرام گرفت، امیدوار باش که این پرده تو را حفظ مىکند؛ اما اگر اعضاى بدنت را رها کردى که در پى این پرده مضطرب و بىقرار بوده، دامن پرده را بالا زنند و به جاهایى که حق ندارند با نگاه شهوات نظر کنند و از حدود تقواى الهى خارج شوند ایمن مباش که آن پرده دریده شود و تو از آن خارج گردى».[۲۳]
بر اساس روایات فوق و سخنان گهربار معصومین ، روزه آنگاه داراى اثر بوده و برکات معنوى و اخروى را براى روزهدار در پىدارد که انسان از مرتبه اول روزه گذر نماید و علاوه بر دهان، دیگر اعضاى بدن او نیز روزهدار باشد. امّا اگر روزهدار تنها از شکم و شهوت خوددارى نماید و دیگر اعضاى بدن خود را محافظت نکند، روزه او جز گرسنگى و تشنگى اثرى براى او نخواهد داشت. چنان که امیرالمؤمنین فرمود:
«کَم مِن صائِمٍ لَیسَ لَه مِن صِیامِهِ إلاّ الجُوعُ والظَّمَأُ؛
چه بسیار روزهدارانى که از روزه خود جز گرسنگى و تشنگى نتیجهاى نمىگیرند».[۲۴]
[۱]. صفات الشیعه، ص ۱۷؛ بحارالانوار، ج ۶۵، ص ۱۵۱٫
[۲]. الکافى، ج ۲، ص ۷۴؛ الامالى، صدوق، ص ۷۲۵٫
[۳]. بقره ۲ ۱۸۳٫
[۴]. مستدرک الوسائل، ج ۷، ص ۵۰۲؛ کنزالعمال، ج ۸، ص ۴۵۰٫
[۵]. نقش روزه در درمان بیماریها، ص ۱۴٫
[۶]. همان، ص ۱۶٫
[۷]. روزه روش نوین براى درمان بیماریها، ص ۴۷ ـ ۶۵٫
[۸]. بقره/ ۱۵۳٫
[۹]. من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۷۶؛ الکافى، ج ۴، ص ۶۳٫
[۱۰]. من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص ۴۳؛ وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص ۷٫
[۱۱]. اعراف ۷ ۵۰٫
[۱۲]. بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۳۵۶٫
[۱۳]. فضائل الاشهر الثلاثه، ص ۱۴۳؛ مسنداحمد، ج ۲، ص ۲۶۶٫
[۱۴]. وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص ۴۰۴٫
[۱۵]. فضائل الاشهر الثلاثه، ص ۱۰۴٫
[۱۶]. الامالى، مفید، ص ۲۰۶؛ بحارالانوار، ج ۸۷، ص ۹۵٫
[۱۷]. مستدرک الوسائل، ج ۷، ص ۴۳۲؛ بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۳۷۳٫
[۱۸]. وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص ۳۱۴ ؛ بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۳۵۷٫
[۱۹]. فضائل الاشهر الثلاثه، ص ۱۰۸٫
[۲۰]. بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۳۴۱؛ فضایل الاشهر الثلاثه، ص ۹۷٫
[۲۱]. وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۱۱۶ ـ ۱۱۸٫
[۲۲]. الکافى، ج ۴، ص ۸۷٫
[۲۳]. تحف العقول، ص ۲۵۹؛ مستدرکالوسائل، ج ۱۱، ص ۱۵۷٫
[۲۴]. مستدرک الوسائل،ج ۷، ص ۳۶۷؛ بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۲۵۵٫
منبع: برگرفته از کتاب سیمای شیعه از نگاه اهل بیت؛ اختصاصی مجمع جهانی شیعه شناسی
برای مشاهده کتاب اینجا را کلیک کنید.