بایسته ها در مقام بیان خطبه غدیر (۴)
بیان ضرورت و اهمیت امام‌شناسی در جامعهٔ اسلامی
قال رسول الله (صل الله علیه و آله وسلم) : یا علی من أنکر إمامتک فقد أنکر نبوتی. ([۱])یا علی! کسی که امامت تو را انکار کند به تحقیق پیامبری مرا انکار نموده است.بزرگ‌ترین و گسترده‌ترین موضوع اختلافی در جهان اسلام، مسئله جانشینی رسول خدا (صل الله علیه و آله وسلم) و امامت و ولایت است. عنصر اساسی و سرچشمه همه اختلافات از نظر فقهی، عقیدتی و کلامی، سیاسی و اجتماعی و… که باعث مشاجرات، مجادلات و حتی مبارزات گردیده است، ریشه در عدم شناخت حقیقی و واقعی رکن رکین امامت دارد. اثبات و تبیین زوایای گوناگون این مهم، با دلیل روشن و براهین مستند و مستدل، وظیفه‌ای سترگ و عظیم بر عهده اندیشمندان مسلمان به ویژه علمای دین است.
مسلمانان در امام شناسی به سه طریق ره پیموده‌اند
اول: با درک این مهم که معرفت حقیقی نسبت به ساحت مقدس امام (علیه السلام) از ضروریات و مبانی اعتقادی اسلام است، به حقانیت و عظمت امام (علیه السلام) از طریق صحیح واقف گشته، مقامات باطنی امام (علیه السلام) را درک نموده و به رهبری و هدایت امام (علیه السلام) در تمامی اعصار اعتقاد دارند. این گروه امام را برترین ابناء جنس بشری دانسته و او را واسطه فیض بین خالق و مخلوق و مصداق اکمل «خلیفه الله فی الأرض» می‌دانند، احادیث پیامبر اسلام (صل الله علیه و آله وسلم) در مورد امام و آیات ولایت در قرآن را درک و فهم نموده و به آن‌ها عمل می‌نمایند. جزاهم الله عن الإسلام اجراً!
دوم: گروهی در اوصاف امام زیاده‌روی کرده، راه افراط پیموده، شأن بشری ائمه را فراموش کرده و گرفتار غلوّ شده‌اند. در نتیجه مقام امام را در حدّ الوهیت بالا برده‌اند. مکتب تشیع این دسته را خارج از اسلام و از آنان بیزاری و برائت می‌جوید. لعنهم الله!
سوم: برخی نیز در شناخت حقیقی و کامل امام کوتاهی کرده و مقام آنان را تنزّل داده‌اند. نسبت به آیات قرآن و احادیث پیامبر (صل الله علیه و آله وسلم) در این رابطه اجتهاد در مقابل نصّ می‌نمایند. به مقام والا و الاهی امام اعتنایی نکرده، با مقدم داشتن مفضول بر افضل از ولایت خدا و رسول (صل الله علیه و آله وسلم) و جانشینان واقعی آن دور مانده‌اند. شهر پیامبر را به غیر از درب واقعی وارد شده و پس از فتنه بزرگ (انجمن شوم سقیفه) از اسلام راستین فاصله گرفتند. هَدیهُم الله إن شاء الله!در این میان دیدگاه و مبانی اعتقادی تشیع در باب امام‌شناسی برگرفته از آیات هدایتگر قرآن کریم و احادیث نورانی ائمه معصومین (علیهم السلام) است. وجود ادله عقلی و نقلی فراوان، ضرورت تمسک به امامت را به عنوان اصلی مسلّم از اصول اعتقادی اسلام قرار داده است. هر انسان منصف و آزاده‌ای با اندکی تأمل و تدبّر در معارف صحیح اسلام به واقعیت این مهم پی‌خواهد برد.امام‌شناسی شیعیان برخوردار از اطلاعات وسیع، خِردورزی، رعایت اعتدال، مبانی قوی، مستدل، مستند و ملاک شرعی برگرفته از آیات قرآن و سنت صحیح و بی‌انحراف پیامبر اکرم (صل الله علیه و آله وسلم) است.همه ادیان الاهی آموزنده توحید، نبوت، عدل و معاد بوده‌اند؛ اما ویژگی مهم و منحصر به فرد مکتب اسلام، استمرارِ حرکت انبیاء توسط امامت و از طریق اهل بیت پیامبر اعظم (علیهم السلام) بوده که مشروعیت خاتمیت رسول به قبولی امامت و ولایت منصوب از طرف خداوند متعال است.در مقابل دیدگاه تشیع، مسلمان‌نمایانی هستند که فریفته کرشمه لذت فانی دنیا گردیده، وجود امام را مانع تحصیل مال و منال وحشمت و جلال جاهلی خود می‌دیدند. این دسته با عمل به منهیات، ارتکاب محرمات، ظاهرسازی و عوام‌فریبی، افکار مسلمانان را منحرف و حقوق مسلّم اهل بیت (علیهم السلام) را غصب نمودند. با این غصب، اصول اعتقادی و اصالت اسلام ناب محمدی (صل الله علیه و آله وسلم) گرفتار انحراف، اکمال دین و اتمام نعمت جریحه‌دار، استمرار رسالت نبوی در امامت و ولایت حقیقی دچار وقفه و صدمات بزرگ و جبران‌ناپذیری به اسلام وارد گردید.در همان صدر اسلام به دلیل نداشتن امام‌شناسی قوی، چنان ظلم فاحشی بر امام مسلمین و خلیفه بلافصل رسول الله (صل الله علیه و آله وسلم) ـ حضرت علی (علیه السلام) ـ روا داشتند که آن حضرت از شدت غم و اندوه فرمودند:صبرتُ وفی العین قَذی وفی الحلقِ شَجی. ([۲])صبر کردم در حالی که خار در چشم و استخوان در گلو داشتم.
مصائب غفلت از امام شناسی
برخی از اسفناک‌ترین نتایج غفلت و نداشتن امام‌شناسی مسلمین در صدر اسلام عبارتنداز:ـ بی‌اعتنایی و عمل نکردن به آیات امامت و ولایت در قرآن کریم؛ـ نافرمانی و سرپیچی از التزام به احادیث، سیره و کلام پیامبر اعظم (صل الله علیه و آله وسلم) به ویژه در امر خلافت ایشان؛ـ هتک حرمت به اهل بیت پیامبر اسلام (علیهم السلام) ؛ـ ظلم و ستم به مقام مقدس حضرت فاطمه زهرا (س) ؛ـ محروم نمودن جامعه از رکن الاهی امامت؛ـ محروم نمودن مسلمین از عدالت و هدایت علوی؛ـ ایجاد اختلاف و تفرقه بین مسلمین؛ و… .بنابراین، پژوهش و مطالعه علمی و مستند، بازشناسی، بازگویی و بیان ابعاد متعدد امام‌شناسی ضرورتی انکارناپذیر است. کشف حقایق و درک عظمت و آثار وجودی امام نیازمند تحقیقات عمیق و دقیق، گسترده و فراگیر، همراه با همت بلند و تلاش مستمر و اطلاع کامل از تاریخ و معارف صحیح اسلام است.با وجود هزاران کتاب کوچک و بزرگ، قدیم و جدید، هنوز جامعه مسلمین از امام‌شناسیِ لازم برخوردار نبوده و برخی غبارها زدوده نشده است.شیعه مفتخر است از دانشمندان و محققان تمامی فرقه‌های اسلامی دعوت نماید تا به اقتضای عقل و منطق، حق‌گرایی و روشن‌اندیشی از تعصب جاهلانه و تشکیک بی‌پایه دست برداشته، و با تحقیقات گسترده و استوار به همراه براهین قاطع و دلایل واضح و محکم‌ترین مستندات نسبت به عظمت امام فروتنی نشان دهند. در نتیجه، ضروری است هر مسلمان مؤمنی در پاسخ به شبهات و ابهامات مربوط به امام‌شناسی آگاهی تمام داشته تا بتوانیم نسبت به درّ غلطان وجود مقدس و جهان‌شمول امام (علیه السلام) به صورت جامع الاطراف و واقع‌بینانه شناخت صحیح و کاملی پیدا نموده و تصویر واقعی و زیبایی از امامت و ولایت الاهی به جهانیان عرضه نماییم. ([۳]) إن شاء الله!
باز هم سخن از اهمیت و عظمت موضوع امام شناسی
مبانی اعتقادی تشیع در باب امام‌شناسی برگرفته از قرآن کریم، سیره و سنت رسول الله (صل الله علیه و آله وسلم) و احادیث نورانی ائمه اطهار (علیهم السلام) است.ارزش والای بررسی شخصیت، آثار و برکات وجودی امام (علیه السلام) از آن جهت حائز اهمیت فراوان است که آن نیر اعظم، منبعی عظیم، اصیل، مطمئن، جامع و غنی برای شناخت هرچه بیشتر خداوند متعال و سعادت دنیا و آخرت، نه‌تنها برای مسلمانان، بلکه برای همه جهانیان است. او که خود با براهین قاطع و ازدحام دلائل در احادیث و کلمات انسان سازش شهد کلام به کام جان و نسیم جان‌افزای هدایت امت در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی آنان خواهد بود. پانهادن گوهر مقدس امام (علیه السلام) به معموره وجود، از امهات دهر، گنج انعام بی‌شمار حضرت احدیت و مهم‌ترین رویداد تاریخ برای هدایت بشر و انسانیت در امتداد تاریخ است.وجود قدسی امام، اقیانوسی بی‌کران از علوم و معارف الاهی است. کلام امام دل‌نشین و زبان بیانش متصل به منبع و خزانه علم الاهی و اعرف به معارف و سیره پاک نبوی است.اعتقاد و تمسک به امام و رهنمودهای او، فرصت و رخصتی ستوده و نیکو برای هدایت و خیرخواهی خلایق، افزایش ارزش‌های توحیدی و تصحیح مذهب و اعتقادات است. رشحات مواعظه بالغه امام، با طریقه نرم‌گفتاری، درستگویی و موعظه حسنه‌اش، درمان و دوای دردزدای واماندگان از لذت بندگی و علاج مزاج علیلان و جمیع امراض است. علم و عمل امام بیان و تعلیم احکام شرع و چراغ پرفروغ آیین دین مبین اسلام خواهد بود.ضرورت وجود و حضور امام فراتر از مغز متفکر، قلب تپنده و مایه حیات برای سلامت مادی و سعادت معنوی زندگی فردی و اجتماعی در جامعه اسلامی است؛ چرا که با مراجعه به آیات قرآن کریم و سیره و سنت رسول اعظم (صل الله علیه و آله وسلم) درمی‌یابیم که امام رهبر شرعی مسلمین بعد از نبی، رکنی از ارکان و اصلی از اصول اساسی دین، رمز ارتباط بین خالق و مخلوق، اعلم و افهم انسان‌ها نسبت به دین، نزدیک‌ترین فرد به خدا و رسول (صل الله علیه و آله وسلم) ، حافظ دین از تغییر و تحریف، ترجمان حکمت و علم الاهی، ناطق به صواب، دعوت کننده به حق با حکمت و موعظه حسنه و حجت بالغه، کفو و عدل قرآن، فقه اکبر، وارث علم نبی (صل الله علیه و آله وسلم) ، دلیل هدایت، حجت و خلیفه خدا و رسول (صل الله علیه و آله وسلم) در زمین است.
رسالت عالمان امام‌شناس
با عنایت به این نکته که درک و فهم دقیق ویژگی‌های منحصربه‌فرد امام از طریق امام‌شناسی امکان‌پذیر است، برگزاری و برقراری دروس و دوره‌های آموزشی متعدد در زمینه امام‌شناسی توسط عالمان امام‌شناس ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.تمامی مسلمانان به ویژه شما خوانندگان عزیز از هر طبقه‌ای که هستید، اعم از حوزوی و دانشگاهی، محقق و نویسنده، نواندیش، دین‌باور و… همه‌وهمه اگر طالب رستگاری جاودان و سعادت دنیا و آخرت هستیم، مکلفیم وظیفه فردی و اجتماعی خود را در قبال امام خویش شناخته و عمل نماییم.امید آنکه با تبیین علمی و روشمند، تجزیه و تحلیل درست و منطقی به وسیله صاحب‌نظران و کارشناسان خبره اسلامی به امام‌شناسی پرداخته و به وسیله تألیف کتاب، برگزاری همایش، رسانه‌های عمومی، جراید و مطبوعات، اینترنت، متون درسی حوزه و دانشگاه و ارسال کتاب و مجلات برای کتاب‌خانه‌ها و مجامع علمی و… امام‌شناسی را در جامعه فراگیر و گسترده نماییم. إن‌شاءالله.
منابع
[۱]) ابن‌عقده، فضائل امیرالمؤمنین (علیه السلام) ، ص ۱۵۰؛ شیخ سلیمان حنفی، ینابیع‌المودهًْ، ص ۵۳، چاپ اسلامبول.[۲]) نهج البلاغه.[۳]) شیخ سلیمان حنفی، ینابیع المودهًْ، ص ۵۳، چاپ اسلامبول؛ ابن عقده، فضائل امیرالمؤمنین، ص ۱۵۰؛ علامه بحرانی، غایهًْ المرام، ص ۴۵۶، چاپ بیروت؛ شیخ صدوق، امالی، مجلس ۹۴، ح ۵؛ عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۲۹۷، ح ۵۳. نهج البلاغهًْ، خطبه شقشقیه؛ رسائل مرتضی، ج ۲، ص ۱۰۸؛ علل الشرایع، شیخ طوسی، ج ۱، ص ۱۵۱.
برگرفته از کتاب “بایسته ها در مقام بیان خطبه ی غدیر” نوشته ی علی انصاری بویر احمدی
اختصاصی مجمع جهانی شیعه شناسی
http://shiastudies.com