بررسی آمار روایات فضائل اهل بیت در صحاح ۶
نسائى و اتهام تشیّع:
از جمله کسانى که به سبب نقل فراتر از خط قرمز فضائل اهل بیت به تشیّع متهم شد، نسائى، صاحب یکى از صحاح است. از اینکه حتى کسى مانند نسائى هم بسبب نقل فضائل، متهم مىشود؛ باید همهچیز را فهمید. در همهى مقدمههاى تحقیقى که بر تصانیف نسائى به ویژه مجتبى، از سوى پژوهشگران نوشته است؛ به اتهام تشیع و دفع این شبهه از او پرداخته شده است. گناه نسائى این بود که فضائل اهل بیت و على را در کتابى جداگانه نوشت و در اختیار دیگران قرار داد. در مقدمهى صغرى مىخوانیم:
«کان الامام النسائى کنظرائه و أهل طبقته من الأئمه السته و غیرهم على طریقه أهل الحدیث، مجانبا عن أهل البدعه و أهوائهم… و ذکر بعضهم أنه کان یتشیع لکنه على ظاهره و إطلاقه لیس بصحیح، فإن التشیع المصطلح فی المتأخرین على غیر ما استعمله المقدمون. قال الحافظ ابن حجر: إن التشیع فی عرف المتأخرین فهو الرفض المحض؛ و حاشا الامام([۱]) عن الرفض فی أی معنى کان، فإنّه لم یثبت عنه تفضیله علیا رضىاللهعنه على عثمان رضىاللهعنه، و لعل منشأ هذا التوهم أنه لما خرج من مصر سنه ۳۰۲هـ و ورد دمشق… و یؤید ما قررنا من براءته عن تهمه التشیع أنّه صنف بعد ذلک([۲]) کتابا فی فضائل الشیخین أیضا، فانکشف الغطاء و حصحص الحق و الحمدلله»([۳])
البته در اینکه نسائى، خصائص را چه زمانى نوشته و آیا آنرا پس از فضائل صحابه یا پیش از آن نوشته اختلاف است؛ ولى در هر حال، همین کار او باعث شد تا او متهم شود؛ چرا که این کار او موجب خشم برخى از اهل حدیث شد و تا سدههاى بعد نیز این خشم همچنان ادامه داشته و دارد؛ از اینروست که ابن تیمیه در «منهاج السنهًْ» مىگوید:
«وقد صنّف جماعه من علماء الحدیث فی فضائل علی، کما صنف الامام أحمد فضائله، و صنّف أبو نُعیم فی فضائله، و ذکر فیها أحادیث کثیره ضعیفه، ولم یذکر هذا([۴])، لأن الکذب ظاهر علیه، بخلاف غیره. و کذلک لم یذکره الترمذی، مع أنّه جمع فی فضائل علیّ أحادیث، کثیرٌ منها ضعیف. وکذلک النسائى… و جمع النسائی مصنّفا فی خصائص علیّ»([۵])
از این سخن ابن تیمیه برمىآید که او خصائص نسائى را در اختیار داشته و آن را کاملاً مطالعه کرده و با روایات آن آشنا بوده؛ ولى او دربارهى روایت مستندى که در آن ده فضیلت از فضائل على دیده مىشود مىگوید:
«والجواب أن هذا لیس مسندا بل هو مرسل… وفیه ألفاظ هی کذب على رسولالله صلىالله علیه وسلم…»([۶])
حال آنکه این روایت را نسائى مسنداً در خصائص ذکر کرده و اسناد آن حسن بلکه صحیح است؛ و نه تنها نسائى، بلکه احمد، طبرانى و حاکم نیز آن را ذکر کردهاند؛([۷]) و ابن تیمیه چشم خود را بر همهى این مصادر بسته و به خوانندهى منهاج سنتش القا کرده که این روایت مرسل است.
جالب این است که ابن تیمیه به جرح و تعدیل راویان سند این حدیث نپرداخته و اساساً آن را مرسل دانسته و به این اعتبار، آن را از اعتبار انداخته است.
تهمت تشیع به دارقطنى:
ابوالحسن على بن عمر دار قطنى (م ۳۸۵هـ) نیز متهم به تشیّع است! چرا؟ زیرا او دیوان «سید حمیرى»([۸]) را از حفظ داشت. ذهبى در تذکره مىگوید:
«قال الخطیب… و حدثنی حمزه بن محمد بن طاهر، أنه کان یحفظ دیوان السید الحمیرى، ولهذا نسب إلى التشیع…»([۹])
اکنون باید پرسید، مگر در دیوان سید حمیرى چه بوده که اگر کسى آنرا از بَر مىکرد متهم به تشیّع مىشد؟ دارقطنى خود پاسخ این پرسش را داده؛ آنجا که مىگوید:
«السید الحمیری، الشاعر… کان غالیا یسبّ فی شعره و یَمدَحُ علیّ بن أبی‌طالب []…»([۱۰])
ذهبى دربارهى سید اسماعیل مىگوید:
«من فحول الشعراء، لکنه رافضی جلد… له مدائح بدیعهٌ فی أهل البیت… قیل: إن بشارا قال له: لولا أن الله شغلک بمدح أهل البیت، لافتقرنا. و قیل: کان أبواه ناصبیّین، ولذلک یقول:
لعنَ اللهُ والدیّ جمیعا ثم أصلاهما عذاب الجحیم
…فقیل: إنه اجتمع بجعفر الصادق، فبین له ضلالته، فتاب… ونظمه فی الذروه، ولذلک حفظ دیوانه أبو الحسن الدارقطنی»([۱۱])
جرح ابن عقده (۲۴۹ـ ۳۳۲هـ):
او ابو العباس، احمد بن محمد عسید کوفى، یکى از بزرگترین و حافظترین محدثان زمان خود بوده است. ذهبى درباره وى مىگوید:
«حافظ العصر و المحدث البحر… وکان إلیه المنتهى فی قوه الحفظ و کثره الحدیث… حدث عنه… الطبرانى و ابن عدی و الدار قطنی… و خلق کثیر… سمعت الدار قطنی یقول: أجمع أهل الکوفه أنه لم یر بالکوفه من زمن ابن مسعود إلى زمن ابن عقده احفظ منه… و عن ابن عقده قال: أحفظ مائه ألف حدیث بأسانیدها… سمعت الدار قطنی یقول: کان ابن عقده یعلم ما عند الناس و لایعلم الناس ما عنده… قال ابن عدی: کان ابن عقده صاحب معرفه و حفظ متقدما فی هذه الصناعه…»([۱۲])
با این توصیفات، باید پنداشت که او محدثى مورد احترام بوده که به حدیث او اعتنا مىشده و بىهیچ سخنى ثقه و ثبت است؛ ولى باید گفت که هرگز اینچنین نیست؛ و او نزد اهل حدیث مجروح است! شرح حال او در «کتاب الثقات» ابن حبان نیامده؛ ولى در «میزان الاعتدال» آمده است. در میزان مىخوانیم:
«… محدّث الکوفه، شیعی متوسط. ضعّفه غیر واحد وقوّاه آخرون…»([۱۳])
علت جرح ابن عقده با آن تبحر و عظمتش در حدیث چیست؟ ذهبى پاسخ مىدهد:
«… قال أحمد بن الحسن بن هرثمه: کنت بحضره ابن عقده أکتب عنه و فی المجلس هاشمی، فجرى حدیث الحفظ، فقال أبو العباس: أنا أجیب فی ثلاثمائه ألف حدیث من حدیث أهل البیت، هذا سوى غیرهم، و ضرب بیده على الهاشمی… و قال أبو عمر بن حیویه: کان ابن عقده یُملی مثالب الصحابه ـ أو قال: مثالب الشیخین. فترکت حدیثه…»([۱۴])
آرى! گناه ابن عقده این بود که حقایق را مىگفت و حقیقت گویى نزد اهل حدیث زیاد خوشایند نبود. بسیارى از فضائل اهلبیت را کسانى مانند ابن عقده مىگفتند؛ از اینرو منفور و مطرود اهل حدیث قرار مىگرفتند و به حدیثشان، حتى اگر صحیح بود، توجهى نمىشد.
ابن جوزى در موضوعات، پس از آوردن حدیث «رد الشمس» از سه طریق، و موضوع خواندن آن مىگوید:
«… و [أما] أنا فلا أتهم بهذا إلا ابن عقده، فانّه کان رافضیا یحدث بمثالب الصحابه»([۱۵])
باید از ابن جوزى پرسید حدیث رد شمس چه ربطى به مثالب صحابه دارد؟! ذهبى سخن جالبى دربارهى ابن عقده دارد؛ او مىگوید:
«… ولو صان نفسه وجوّد لضربت إلیه أکباد الابل و لضرب بإمامته المثل لکنه جمع فأوعى و خلط الغث بالسمین و الخرز بالدر الثمین و مقت لتشیّعه»([۱۶])
مراد ذهبى از صیانت نفس، نقل نکردن فضائل اهلبیت و مطالب صحابه است.
حاکم و تهمت رفض و تشیع به او:
«امام المحدثین»([۱۷]) نیز از تهمت رفض و تشیع در امان نماند! چرا؟ زیرا او کتاب «مستدرک الصحیحین» را نوشت. او روایاتى که بر شرط بخارى و مسلم بودهاند و شیخین در صحیحین نیاوردند را استدارک کرد. در میان احادیثى که او استدارک کرده فضائل شیخین و عثمان و سایر صحابه نیز به چشم مىخورد؛ ولى چون در این میان به فضائل على و اهلبیت نیز پرداخته، او را با سختترین الفاظ، متهم به رفض و تشیع کردهاند. اهل حدیث حاضر بودند ده‌ها روایت در فضیلت صحابه توسط حاکم استدراک نشود و در کنار آن تنها و تنها یک روایت مانند حدیث طیر نیز مخفى بماند؛ چرا که مىدانستند حدیث طیر مىتواند تمام فضائل شیخین و عثمان را هم از رونق بیندازد و هم اساساً از حجیّت. ولى حاکم این حدیث شریف را در مستدرک، آورده است.
ذهبى مىگوید:
«قال الخطیب ابوبکر: ابو عبدالله الحاکم کان ثقه، [کان] یمیل إلى التشیع، فحدثنی إبراهیم بن محمد الأرموی وکان صالحا عالما قال: جمع الحاکم أحادیث و زعم أنها صحاح على شرط البخاری و مسلم منها حدیث الطیر، و من کنت مولاه فعلی مولاه، فأنکرها علیه أصحاب الحدیث فلم یلتفتوا إلى قوله.
… قال ابن طاهر: سألت أبا اسماعیل الأنصاری عن الحاکم فقال: ثقه فی الحدیث رافضی خبیث؛ ثم قال ابن طاهر: کان شدید التعصب للشیعه فی الباطن و کان یظهر التسنن فی التقدیم و الخفافه، وکان منحرفا عن معاویه وآله متظاهرا بذلک ولا یعتذر منه.
قلت: أما إنحرافه عن خصوم علی فظاهر، و أما أمر الشیخین فمعظم لهما بکل حال فهو شیعی لا رافضی، ولیته لم یصنف المستدرک فإنه غض من فضائله بسوء تصرفه»([۱۸])
تشیع حاکم حسکانى:
حاکم حسکانى نیز، که شاگرد حاکم نیشابورى است؛ متهم به تشیع است! چرا؟ ذهبى در پاسخ این پرسش مىگوید:
«… ووجدت له مجلسا یدلّ على تشیعه وخبرته بالحدیث و هو تصحیح خبر ردّ الشمس لعلی رضى الله عنه…»([۱۹])
آرى! محدثى، بر اساس قواعد علم حدیث روایتى را تصحیح مىکند؛ ولى چون آن روایت در فضیلت على و رئیس اهلبیت است؛ مصحح متهم به تشیّع مىشود؟!! از اینروست که ذهبى از او با لفظ «امام» یاد نکرده است.
ثعلبى پس از هزار سال:
احمد بن ابراهیم ثعلبى، صاحب «الکشف و البیان عن تفسیر القرآن»، پس از هزار سال مورد طعن طاعنان قرار مىگیرد! چرا؟ زیرا در تفسیر خود به فضائل اهلبیت پرداخته و در همه جاى آن و به مناسبتهاى گوناگون روایات فضائل را آورده است. از اینروست که محمدحسین ذهبى پس از هزار سال دربارهى او مىگوید:
«والحق أن الثعلبی رجل قلیل البضاعه فی الحدیث، بل ولا أکون قاسیا علیه إذا قلت إنّه لایستطیع أن یمیّز الحدیث الموضوع من غیر الموضوع؛ وإلا لما روى فی تفسیره أحادیث الشیعه الموضوعه على علی و أهلالبیت، وغیرها من الأحادیث التی اشتهر وضعها و حذر العلماء من روایتها»([۲۰])
و این در حالى است که محمد ذهبى دربارهى او مىگوید:
«الامام الحافظ، شیخ التفسیر… کان أحد أوعیه العلم… حدث عن… وکان صادقا موثقا، بصیرا بالعربیّه… حدث عنه»([۲۱])
از این گونه نمونهها فراوان است؛ و اگر همهى آنها ذکر شود خود کتابى قطور خواهد شد؛ اینرو به این نمونهها بسنده مىشود.
[۱]) مراد، نسائى است.
[۲]) یعنى پس از نوشتن کتاب خصائص امیرالمؤمنین.
[۳]) سنن النسائى الصغرى؛ صی دار الفیحاء و دار السلام.
[۴]) یعنى حدیث «ردّ شمس» را.
[۵]) منهاج السنه النبویه؛ ج۸، ص۱۹۵٫
[۶]) همان؛ ج۵، ص۳۴٫
[۷]) نک: خصائص نسائى دارالکتاب العربى؛ پاورقى ص۴۴٫
[۸]) اسماعیل بن محمد بن یزید م ۱۷۳ هـ.
[۹]) ج۳، ص۹۹۲٫
[۱۰]) المؤتلف والمختلف؛ ج۳، ص۱۳۰۸٫
[۱۱]) سیر أعلام النبلاء؛ ج۸، ص۴۴٫
[۱۲]) تذکره الحفاظ؛ ج۳، صص ۸۳۹ـ ۸۴۱٫
[۱۳]) ج۱، ص۱۳۶٫
[۱۴]) همان؛ صص ۱۳۷ و ۱۳۸٫
[۱۵]) ج۱، ص۳۵۶٫
[۱۶]) تذکره الحفاظ؛ ج۳، ص۸۳۹٫
[۱۷]) همان؛ ص۱۰۳۹٫
[۱۸]) نک: همان؛ صص ۱۰۳۹ـ ۱۰۴۵٫
[۱۹]) تذکره الحفاظ؛ ج۳، ص۱۲۰۰٫
[۲۰]) التفسیر و المفسرون؛ ج۱، ص۲۳۴٫
[۲۱]) سیر أعلام النباء؛ ج۱۷، ص۴۳۵٫
منبع؛ برگرفته از کتاب فضائل اهل بیت در صحاح سته؛ اختصاصی مجمع جهانی شیعه شناسی
برای مشاهد کتاب اینجا را کلیک کنید.