سید صادق موسوی محقق و مؤلف کتاب ارزشمند تمام نهج البلاغه
- موضوع صحبت از چند زاویه شروع می شود:
- چرا علی بن ابی طالب (با این همه سابقه درخشان شخصی و شخصیتی در زمان پیامبر صلی الله علیه وآله و بعد از ایشان و حتی در زمان حکومتشان) در تاریخ مورد ظلم قرار گرفته؟ و چطور می شود که شخصیت اینچنانی در تاریخ به جایی رسد که برای پیدا کردن قطعه هایی از سخنان ایشان با مصیبت روبرو می شویم؟
کسانی بودند که به شکلی میخواستند کلام حضرت را قطعه قطعه کنند بطوری که: *کلام حضرت را در جهت عدم تأثیر کامل بر روی مردم آنرا تقطیع می کردند ولی جالب اینجاست که از کلام کامل حضرت صرف نظر و به آسانی گذر نمی کردند. *کسانی بودند آنچه را از امیر المومنین علیه السلام نقل شده را به نام دیگران مصادره می کردند. *کسانی میخواستند کلام امیر المومنین علیه السلام را نشر دهند حتی اگر به نام دیگران ثبت بشود، لذا چندین شکل صورت میگیرفت: برخی به پیامبر صلی الله علیه وآله نسبت می دادند، به دلایل مواضع سیاسی و… در زمان خودش نمی توانست به امام علی علیه السلام نسبت دهد. و برخی به مردی از بنی هاشم یا مردی از قریش و یا مردی از حکیمان نسبت می دادند. تمامی اینها به دلیل نشر کلام ارزشمند امام علی علیه السلام به مردم و حتی اگر به اسم دیگران تمام شود. در چرخه تاریخ با مشکلات زیادی روبرو بودیم
برای رسیدن به منابع و در جنگ های مختلف مشکلات بیشتر و بیشتر می شد. در مثال وقتی صلاح الدین ایوبی وارد مصر شد حدود دومیلیون نسخه کتاب مربوط به اهل بیت علیهم السلام در کتابخانه فاطمی همانند تپه کرده و سوزاند.
- در نتیجه وقتی بخواهیم متنی از کلام امیر المومنین علیه السلام دسترسی پیدا کنیم با هزاران مشکل روبرو هستیم. سید رضی در مقدمه کتابش می گوید که بنده صفحات سفیدی در میان کتابم می گذارم که اگر پس از مدت ها به کلام جدیدی دسترسی پیدا کردم، در صفحه متناسب با آن موضوع اضافه کنم.
- در این فضا خیلی از افراد باوجود محدودیت های مالی، امکانات شخصی و نبود امکانات توانستند تلاش خوبی را انجام دهند لیکن هنوز مشکل اصلی حل نشده است به دلیل اینکه ما اگر بخواهیم به (قال علی) برسیم کار بسیار سختی است.
اختلاف نسخه های نهج البلاغه و اختلاف چینشی در ترقیم مرحوم سید رضی زیاد است. لذا چندین مسأله در خودِ نسخه های نهج البلاغه است، پس بررسی کردن آنها کار دشواری است وتبعات زیادی دارد، لذا در نتیجه برای اینکه بتوانیم به تمام کلام امیر المومنین علیه السلام که سید رضی قطعه هایی از کلام حضرت را ذکر و جمع آوری کرده به همین موجز میتوان گفت که چه سختی هایی کشیده تا به این مرحله رسیده است.
. نمونه های زیادی از منابع ما از ایران به کشور های خارجه توسط اشغالگران برده شده است و در غرب چه در زمان اشغال کشورمان و چه بعد از آن هر روز در کتابخانه کنگره آمریکا ۳۵.۰۰۰ نسخه کتاب از سرتاسر دنیا وارد می شود.
- من اقرار میکنم که اگر عنایت خاص خود مولا نبود هزاران نفر مثل بنده هم نمیتوانستند اینچنین کاری انجام دهند.
- در بُعد داخلی: آیت الله جوادی آملی در مقدمه کتاب خویش می فرماید: پیشتر باید یادآور که تنها شرح کلام علوی علیه السلام عبور از نهج البلاغه سید رضی است که بسیاری از خطبه ها، نامه ها وکلمات آن نه مسبوق به صدر است نه ملحوق به ذیل. وچنین کلامی که واجد صدر نیست و فاقد ذیل است به هیچ رو نمیتواند در حوزه ها و دانشگاه ها مطرح گردد……و چون آن کتاب کامل و جامع در دسترس محققان نیست فعلا بر مدار کتاب شریف تحریر می شود. و لازم به ذکر است که حضرت آیت الله مکارم شیرازی دستور فرمودند که این کتاب مذکور بعنوان کتاب سال یاد شود و البته همینطور شد و مورد تقدیر ایشان واقع شدم.
- در بُعد جهانی: یک مسیر طولانی در سختی تحقیق و در عین حال عنایت های ویژه امام امیر المومنین علیه السلام و مصادف بود با ایام عید سعید غدیر، روز های پایانی مأموریت دکتر خزایی و آشنایی صمیمی فیما بین نماینده ایران و دبیرکل. و تقریبا می توان گفت تمام سازمان ملل متحد در سرتاسر دنیا، ما همین کتاب را با خود برده و به تک تک آنها تقدیم کردیم و آنها هم تقدیر کردند.
دکتر حجازی در بخش نقد و بررسی
- از سال ۴۰۰ هجری قمری که مرحوم سید رضی که کتاب ارزشمند نهج البلاغه را عرضه به جهان بشریت عرضه کرده تا ۱۰۰۰ سال در سیطره محدوده فکری سید رضی بودیم و تمامی شرح ها برای آن کتاب است.
این ابتکار موافق و مخالفی دارد و باید دید که آیا مغرض هستند یا بی اطلاع، مانند فرموده امیر المومنین علیه السلام (الناس أعداء ما جهلوا) چون نمی دانند دشمنی می ورزند و این امری طبیعی است.
این کتاب قیّم، وزین و سنگین است و همینطور وزن ظاهری آن هم سنگین به اصطلاح زینه المکاتب و المدارس است، لذا پیشنهاد می شود که برای این کتاب قیّم بنیادی باید مؤسسه ای تشکیل شود، اگر الآن برای نهج البلاغه سید رضی مجامعی تشکیل شده پس جای این کتاب ارزشمند کجاست؟! و همینطور از قفسه های کتابخانه ها آزاد شود و در فضای مجازی ایضا قرار گیرد تا هر کسی حتی از اهل عامه بتوانند به آسانی به آن دسترسی پیدا کنند.
- و اما در نخستین ترجمه کتاب تمام نهج البلاغه (تمام نهج البلاغه)
.املای آن نوشته غلط ندارد و به اذعان زیادی برگردان و ترجمه کلام امیر مومنان دشوارتر از قرآن است.
. خطبه البیان در کتاب نهج البلاغه سید رضی طولانی ترین خطبه است و همینطور در کتاب تمام نهج البلاغه یک جلد از ۸ جلد به آن خطبه اختصاص دارد، لذا سؤال بنده این است که خطبه حضرت در یک جلسه یا چند جلسه بوده است؟ باید مورد بررسی قرار گیرد.
. در ترجمه لازم به ذکر است که هرگز نوشته نشود که امیر المومنین چنین فرموده اند، آن کسی که میخواهد کلام امیر المومنین را بفهمد و درک کند باید زبان عربی یاد بگیرد، بلکه باید در ترجمه نوشته شود: برداشت شخصی بنده از ظاهر این عبارات.
. در کتاب شریف سید رضی فقط ۹ بیت شعر آمده و در تمام کلام نهج البلاغه بیش از ۲۰۰ بیت با ذکر منبع و مأخذ آمده که این ابیات هم تقسیم بندی می شوند: *برخی از آن منسوب به خود حضرت است مانند: أنا الذی سمّتنی أمی حیدره. *و برخی از آن به قول سید رضی ایضا می فرماید فقد تمثّل بقول الأعشی (شاعر معروف عربی) بدین معنی که کلام حضرت را به صورت شعر مانند آورده است.
. بسیاری از منابع متقن و محکم شیعه در بلاد دیگر أعمّ از سعودیه، مصر و یمن و… علمای دانایی به سراغ متون رفته و آن را به راحتی عوض کرده اند، به عنوان مثال همان حدیث ثقلین، کلمه عترتی را به سنتی عوض کرده اند. لذا باید منابع حفظ شود و الحمدلله آقای موسوی این منابع را حفظ کرده اند و ان شاء الله به نسل آینده برسد تا تکامل و ارزش بسیاری پیدا کند.
حجه الاسلام والمسلمین میردامادی در بخش نقد و بررسی
- در ذوقیاتی که جناب استاد موسوی در نهج البلاغه انجام داده اند و آن توجه خوب به مسأله لغت شده است، بدین معنی است که کامل از جهت لغت برر
- سی شده که اگر کسی بعدا بیاید و بگوید که این واژه در فلان کتاب آنگونه بوده، سید همه ی آن لغت ها را با ذکر منبع ذکر کرده اند.
- برای بنده در خطبه السمّاه بالبیان جالب بود که هیچکدام از اینها را در کتاب سید رضی رحمه الله نیافتیم و مهمتر از همه آن اتصالی است که کلمات پیدا کرده و به عنوان خطبه مستقل یاد شده و معلوم است که خیلی زحمت کشیده شده است.
- ما در ایران کنگره های ممتازی که می بینیم، کنگره هایی هستند که عجله نکرده و به نحو احسن انجام دادند مثل کنگره شیخ مفید که آثار ایشان چاپ منتشر شده و همینطور کنگره شیخ انصاری که آثار ایشان هم به چاپ رسیده و یکبار برای همیشه انجام شد. و در این اثر ارزشمند هم الحمد لله با تحمل زیاد، وسواس خوب، دقت در واژه ها و حرص در تتبع بیشتر انجام شده و بسیار جای تقدیر و تشکر داریم.
والسلام علیکم ورحمه الله و برکاته
