تعداد شاگردان مکتب و دانشگاه امام صادق علیه السلام
درباره ی تعداد دقیق شاگردان امام صادق علیه السلام نظرهای گونا گونی وجود دارد؛ برخی عدد آنهارا فراتر ازشمار چهارهزار وبرخی کمتر ویا مساوی با چهار هزاروکمتر ازآن دانسته اند؛ به هر روی جمع زیادی درحضورش کسب علم کرده اند.
البته تذکر دو نکته هم قابل توجه است. اول انکه وقتی گفته میشود شاگردان امام چهار هزار نفر بوده اند باید این میزان را بر اساس قلت نفوس و کمی افراد آن برهه دید نه بر اساس جمعیت امروز. دوم اینکه امام در زمانی این چهار هزار نفر را بر گرد کرسی درس خویش جمع کرد که خبری از رسانه ها و ماهواره ها و رسانه های جمعی امروز نبود و طبعا شهرت علمی امام صادق سینه به سینه و به کندی به عام و خاص مردم رسیده بود. لذا اگر آن روز با توجه به جمعیت کم بشر و فقدان رسانه ها آن هم با محضورات سیاسی حاکم بر جامعه کسی چهار هزار تن را بر گرد حلقه ی درسی خود جمع میکرد شق القمری بود که مانند نداشت.
رهبران فرقه های چهارگانه ی اهل سنت مستقیم وغیرمستقیم درشمار شاگردان حضرت دانسته اند:
“مالک” پیشوای فرقه مالکی میگفت: مدتی نزد جعفر بن محمد رفت و آمد میکردم، او را همواره در یکی از سه حالت دیدم: یا نماز میخواند یا روزه بود و یا قرآن تلاوت میکرد، و هرگز او را ندیدم که بدون وضو حدیث نقل کند. در علم و عبادت و پرهیزگاری، برتر از جعفر بن محمد، هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و به قلب هیچ بشری خطور نکرده است.[۱]
“ابوحنیفه”، پیشوای مشهور فرقه حنفی، میگفت: من دانشمندتر از جعفر بن محمد ندیده ام.[۲]
وسعت دانشگاه امام صادق ـ علیه السّلام ـ: “حسن بن علی بن زیاد و شاء” که از شاگردان امام رضا(ع) و از محدثان بزرگ بوده (و طبعاً سالها پس از امام صادق(ع) زندگی میکرده)، میگفت: در مسجد کوفه نهصد نفر استاد حدیث مشاهده کردم که همگی از جعفر بن محمد(ع) حدیث نقل میکردند.[۳]
امام صادق(ع) با توجه به فرصت مناسب سیاسی که به وجود آمده بود، و با ملاحظه نیاز شدید جامعه و آمادگی زمینه اجتماعی، دنباله نهضت علمی و فرهنگی پدرش امام باقر(ع) را گرفت و حوزه وسیع علمی و دانشگاه بزرگی به وجود آورد و شاگردان بزرگ و برجستهای همچون: هشام بن حکم، محمد بن مسلم، ابان بن تغلب، هشام بن سالم، مؤمن طاق، مفضّل بن عمر، جابربن حیّان و… تربیت کرد که تعداد آنها را بالغ بر چهار هزار نفر نوشته اند.[۴]
هر چند وسعت علوم امام جعفر صادق قابل شمارش نیست چنانچه شیخ مفید مینویسد: به قدری علوم از آن حضرت نقل شده که زبانزد مردم گشته و آوازه آن همه جا پخش شده است و از هیچ یک از افراد خاندان او، به اندازه او علم و دانش نقل نشده است.[۵] اما امام صادق(ع) بنابر نیاز زمان خویش و توسعه علوم دینی و دفع شبهات از حوزه دین هر کدام از شاگردان خود را در یکی از رشته هایی چون: علم قرائت قرآن، علم تفسیر، علم حدیث، علم فقه، علم کلام، علم طب، علوم طبیعی، فلسفه، نجوم، ریاضیات، علم اصول فقه، ادبیات و.. تربیت کرد و هنگام مراجعه بعضی از دانشمندان فرق، مذاهب و ادیان دیگر جهت مناظره و پرسش و پاسخ به یکی از شاگردان خود ارجاع میدادند.
پی نوشت ها:
[۱] . حیدر اسد، الإمام الصادق والمذاهب الاربعه، ط ۲، بیروت، دارالکتاب العربی،۱۳۹۰ هـ . ق، ج ۴، ص ۳۳۵٫
[۲].. نجاشی، فهرست مصنفی الشیعه، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ص ۴۰ – ۳۹٫شمس الدین محمد، تذکره الحفاظ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص ۱۶۶٫
[۳]..شمس الدین محمد، تذکره الحفاظ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص ۱۶۶٫ ،
[۴] شیخ مفید، الإرشاد، قم، مکتبه بصیرتی، ص ۲۷۱؛ حیدر، اسد، همان کتاب، ج۱، ص ۶۹٫
[۵] شیخ مفید، همان کتاب،ص ۲۷۰٫