پرسش
در عرفان از دو اصطلاح «رحمت وجوبیه» و «رحمت امتنانیه» یاد شده است. لطفاً توضیحی در مورد این دو اصطلاح ارائه کنید؟
پاسخ اجمالی
«رحمت» در لغت به معنای اراده رساندن خیر به دیگران،[۱] رقت، عطوفت و رأفت،[۲] آمده است.
«رحمت امتنانیه» به این معنا است که پیش از این‌که مخلوق کاری انجام دهد و استحقاق رحمت داشته باشد، خداوند بر اساس تفضل و بخشش، خیر را به او برساند، و او را مشمول رحمت خود کند.[۳]
مقصود از «رحمت وجوبیه» رحمتی است که خداوند بر خود واجب کرده است که به اهل تقوا و نیکوکاران عنایت کند.[۴]
به عبارتی، رحمت امتنانیه می‌تواند شامل عموم مردم شود، اما تنها برگزیدگان و نیکوکاران هستند که از رحمت وجوبیه خداوند بهره‌مند خواهند شد.
[۱]. ر. ک: سید شریف، على بن محمد جرجانى، کتاب التعریفات، ص ۴۸، تهران، ناصر خسرو، چاپ چهارم، ۱۳۷۰٫
[۲]. ر. ک: رفیق العجم، موسوعه مصطلحات التصوف، ص ۵۲۱، بیروت، مکتبه لبنان الناشرون، چاپ اول، ۱۹۹۹ م.
[۳]. ر. ک: کاشانى، عبد الرزاق، لطائف الأعلام فى إشارات أهل الإلهام، ج ۲، ص ۳۹۹، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه، چاپ اول، ۱۴۲۶ق؛ کاشانی، عبد الرزاق، اصطلاحات الصوفیه، ص ۳۱، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۲۶ق؛ موسوعه مصطلحات التصوف، ص ۵۲۱٫
[۴]. یعنى بها الرحمه المختصه بأهل التقوى و الإحسان فإن الله تعالى أوجب لهم من نفسه أن یرحمهم الله کرما منه و منه لا وجوبا علیه فقوله تعالى: و رحمتی وسعت کل شیء (الأعراف: ۱۵۶) إشاره إلى الرحمه الواسعه الامتنانیه التى مر ذکرها. و قوله: فسأکتبها للذین یتقون (الأعراف: ۱۵۶) إشاره إلى الوجوبیه و کذا قوله تعالى: إن رحمت الله قریب من المحسنین (الأعراف: ۵۶). اصطلاحات الصوفیه، ص۳۱؛ لطائف الأعلام فى إشارات أهل الإلهام، ج ۲، ص ۳۹۹٫
