راه‌های دوری از فقر:در سخن پیشینیان معصوم (علیهم السلام) رفتارها و راه کارهایی برای جلب روزی معرفی شده است، اگرچه ما رابطه ی آنها را با جلب و گشایش رزق ندانیم، اما اطمینان داریم که در این عالم روابطی میان اشیاء و افعال انسان‌ها وجود دارد که بسیاری از آنها بر بشر پوشیده است. اکنون به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد:
۱ـ کتمان فقر:ازکلیدهای وسعت روزی ودوری ازفقر، پنهان کردن فقر ونداری است. رسول گرامی اسلام در این باره می‌فرمایند:«من جاع او احتاج فلتمه عن الناس و افشاه الی ربه کان حقاً علی الله أن یرزقه سنه من الحلال»(122) ؛ کسی که گرسنه شود یا احتیاجی داشته باشد ولی آن را از مردمان پنهان کند و تنها نزد خداوند بگوید، برخداوند است که یک سال روزی حلال روزیش نماید.
۲ـ تمیز کردن ظروف غذا :درکتاب بحارالانوار روایت است که امام معصوم (ع) فرمودند:«هر کس کاسه ای را بلیسد، فرشتگان بر او درود می‌فرستند و برای گشایش روزیش دعا می‌کنند و حسناتش دو برابر نوشته می شود»(123).
۳ـ کمک و یاری به مؤمنان :امیرالمؤمنان علی (ع) در آثار یاری به برادران و خواهران ایمانی فرمودند:«کمک و یاری به مؤمن به خاطر خدا، روزی را زیاد می کند»(124).
۴ـ دعا برای دیگران :دعا کردن برای مؤمنان در غیاب آنان، دارای آثار فراوانی است، یکی از آنها زیاد شدن روزی است.امام صادق (ع) فرمودند:« دعا کردن برای برادر دینی در غیاب او، روزی را زیاد و بلا را دفع می‌کند»(125). وقتی خداوند می بیند بنده اش به یاد و فکر دیگران است به او توجه خاص می کند و دعای او را درباره ی دیگران نسبت به خود او نیز مستجاب می کند.امام صادق(ع) فرمودند: دعای فرد مسلمان به برادر دینی خود در غیاب او، روزی را به سوی دعا کننده می‌فرستد و بلا را از او دفع می کند و فرشتگان الهی به او می گویند: برای خودت دو چندان باشد»(126).
۵ـ تکرار جملات اذان :خداوند دوست دارد هنگامی که دعوت به سوی خود می‌کند، مردمان به او توجه کنند و دست از کار خویش بردارند. وقتی که مؤذن ندای تکبیر را سر می دهد، اگر شنوندگان ندا، پس از او جملات اذان را تکرار کنند ثواب و آثار بی نظیر نصیبشان می شود.امام رضا (ع) می‌فرمایند: «فردی در پیشگاه امام صادق(ع) از فقر و نیازمندی شکایت کرد، امام صادق(ع) به او فرمودند:« هرگاه صدای اذان را شنیدی همانطور که او اذان می گوید، تو نیز اذان را تکرار کن»(127).درحدیثی دیگرآمده است: «حکایه‌الاذان تزید فی الرزق»(128) ؛ حکایت و تکرارجمله‌های اذان سبب فزونی روزی می گردد.
۶ـ دست کشیدن از کار هنگام اذان :اگر هنگام شنیدن صدای مؤذن که او ما را به ارتباط با خدا دعوت می کند، دست از کار بکشیم و دعوت او را اجابت کنیم، خداوند روزی ما را فراوان می گرداند.امیرالمؤمنین علی (ع) می‌فرمایند: «اجابه المؤذن تزید فی الرزق»(129) ؛ اجابت دعوت مؤذن، سبب فزونی روزی می شود.
۷ـ مواسات با برادران دینی :وقتی شخصی برادرش را در سختی می بیند و اموال خویش را با او تقسیم می کند، این رفتار را «مواسات» می‌گویند. مواسات با برادران و خواهران دینی، سبب گسترش روزی می گردد.حضرت علی (ع) می فرمایند: «مواساه الأخ فی الله عزوجل تزید فی الرزق»(130) ؛ مواسات با برادر دینی خود، به خاطر خدا، روزی را زیاد می کند.
۸ـ تعقیبات نماز:خداوند متعال دوست دارد، بندگانش بعد از نمازها، بلافاصله از جای خویش بلند نشوند بلکه بنشینند، دعا بخوانند و تعقیبات نمازها را انجام دهند، اگر آنان برای به دست آوردن روزی بی‌درنگ پس از نماز به سوی کار و تلاش می روند، خداوند خود وعده داده است که روزی ایشان را با انجام تعقیبات چندین برابر جبران نماید.امیرالمؤمنان علی (ع) فرمود: به خدا قسم ذکر و یاد خدا بعد از نماز صبح تا طلوع خورشید، روزی را شتابان‌تر از سفر برای کسب روزی، به انسان می رساند»(131).حضرت صادق (ع) درنگ پس از نماز صبح را بهتر از یک ماه سفر می داند و می‌فرماید: «کسی که پس از خواندن نماز صبح تا طلوع خورشید درنگ کند، این کار در به دست آوردن روزی، بهتر از سفر یک ماه است»(132).حضرت علی (ع) در بیانی راجع به این موضوع می‌فرمایند:«انجام تعقیبات بعد ازنماز صبح و عصر روزی را زیاد می کند»(133).
۹ـ گفتار نیکو :امام صادق(ع) فرمودند:« طیب الکلام یزید فی الرزق»(134) ؛ خوش کلامی و پاکیزگی در گفتار باعث زیاد شدن روزی می شود.سید و زینت عبادت کنندگان، امام سجاد فرمودند:«گفتار نیکو، مال انسان را زیاد می‌کند و روزی را فراوان م‌ گرداند و مرگ را به تأخیر می‌اندازد و انسان را محبوب خاندان خود و وارد بهشت می گرداند»(135).
۱۰ـ نیت نیکو :امام کاظم (ع) فرمودند:«کسی که نیت خوبی داشته باشد ، روزیش فراوان می شود»(136).امام صادق(ع) فرمودند:«هرکس زبانی راستگو داشته باشد، عمل و رفتارش پاکیزه می‌شود و هرکس نیتش نیکو باشد، خداوند روزیش را فراوان می کند وکسی که با خانواده اش خوش رفتار باشد و نیکوکار، خداوند عمرش را افزایش می دهد»(137).
۱۱ـتدبیر نیکو :یکی از عوامل فقر بی تدبیری است، گاه انسان با بی تدبیری همه اموال خویش را حیف و میل می سازد، اما تدبیر نیکو و یافتن راه چاره می تواند در فزونی نعمت و جلوگیری از فقر و نیاز، تأثیر بسزائی داشته باشد.امیرالمومنین علی بن ابی طالب (ع) می‌فرماید:«تدبیر صحیح مال کم را افزایش می دهد و با تدبیر نیکو فقری نخواهد ماند»(138).
۱۲ـ همسایه خوب بودن :یکی از آثار همسایه خوب بودن این است که روزی انسان زیاد می‌شود.امام صادق(ع) می فرمایند:«حسن الجوار یزید فی الرزق»(139) ؛ همسایه نیکو بودن روزی را زیاد می کند.خوب در همسایگی این است که در گرفتاری به او کمک کنی و در هنگام نیاز به او قرض بدهی، برایش هدیه ای از غذاها و میوه‌ها و نوشیدنی‌ها ببری، غم و اندوه او را برطرف بسازی، بدون اجازه به خانه ی او نظر نکنی و خانه ای مشرف و مسلط بر خانه‌اش نداشته باشی(۱۴۰).
۱۳ـ ازدواج :خداوند در قرآن کریم می فرماید:«مردان و زنان بی همسر و شایستگان از بندگان و کنیزان خود را به ازدواج در آورید که اگر نیازمند باشند، خداوند آنها را از بخشش خویش بی‌نیاز می سازد که خداوند وسعت دهنده ی دانا است؛ إن یکونوا فقراء یغنیهم الله من فضله والله واسع علیم»(141).حضرت صادق (ع) می‌فرمایند:«با توجه به این آیه اگر کسی از ترس تنگدستی ازدواج نکند براستی به پروردگار بدگمان است»(142).پیامبر اکرم(ص) نیز فرمودند:«التسموا الرزق بالنکاح»(143) ؛ به وسیله ی ازدواج، رزق و روزی را طلب کنید و همسر اختیار کنید که روزی شما را فراوان می گرداند.
۱۴ـ با وضو بودن :همیشه وضو داشتن و با طهارت همراه بودن، آثار و برکات فراوانی دارد، یکی از آن آثار زدودن فقر و تنگدستی است.فردی خدمت رسول خد(ص) رسید و از کمی رزق شکایت کرد، پیامبر فرمود:«همیشه با وضو و طهارت باش، روزیت فراوان می گردد»(144). آن مرد دستور را عمل کرد و روزیش زیاد شد.
۱۵ـ صحبت نکردن در دستشویی :در سخن امیرالمؤمنان علیهم السلام یکی از چیزهایی که سبب فزونی روزی می‌شود ترک کلام و سخن گفتن در دستشویی است. حضرت فرمودند: «ترک الکلام فی الخلاء یزید فی الرزق»(145) ؛ سخن نگفتن در دستشویی باعث فزونی رزق و روزی می گردد.
۱۶ـ شستن دست‌ها برای غذا خوردن :امیرالمؤمنان فرمودند:«غسل الیدین قبل الطعام و بعده زیاده فی الرزق»(146) ؛ شستن دست‌ها قبل از غذا و بعد از آن، سبب افزایش رزق و روزی است.امام صادق(ع) نیز فرمودند: «دست‌های خود را قبل و بعد از غذا بشوئید، که این کار باعث برطرف شدن فقر می شود و بر عمر شما می افزاید»(147).
۱۷ـ بی نیازی از دیگران :یکی دیگر از عوامل گسترش روزی و از بین رفتن فقر و تنگ دستی، بی نیازی از دیگران است.
۱۸ـ خوش اخلاقی :امیرمؤمنان (ع) می‌فرماید: «در سایه خوش اخلاقی روزی فراوان می شود، اخلاق نیکو روزی را فراوان و مایه انس با دوستان می گردد، بخشنده و خوش اخلاق باشید، زیرا بخشندگی و خوش اخلاقی مایه ی افزایش روزی و سبب دوستی و محبت می گردد. گنج روزی در گستردگی اخلاق نیکو پنهان است»(148).
۱۹ـ خلال کردن دندان‌ها :امام صادق(ع) فرمودند:« الخلال یزید فی الرزق»(149) ؛ خلال کردن سبب زیاد شدن روزی می شود.پیامبر (ص) خلالی را به جعفربن ابی طالب داد و فرمود:« ای جعفر خلال کن که برای دهان مفید و مایه ی جلب روزی است»(150).امام صادق(ع) در سخنی دیگر در این باره می فرمایند:« پس از غذا خوردن، خلال کنید زیرا باعث سلامتی دهان ودندان و عقل می گردد و روزی را بر بنده جلب می نماید»(151).
۲۰ـ امانتداری :یکی از ویژگی هایی که باعث وسعت روزی می شود، امانتداری است.امام صادق(ع) فرمودند:« پیوسته به راستگویی و امانتداری سفارش شده‌ایم(۱۵۲) ، زیر آن آن دو کلید روزی هستند».
۲۱ـ مدارا کردن با مردم‌:از چیزهای دیگری که باعث فزونی روزی می شود، مدارا کردن با مردم است.رسول گرامی اسلام در این باره می فرمایند: «ان فی الرفق الزیاده والبرکه و من یحرم الرفق یحرم الخیر»(153) ؛ مدارا کردن با مردم باعث زیادی روزی و برکت آن می‌شود و کسی که اهل مدارا نباشد از خیر و برکت محروم می شود.امیرالمؤمنان علی (ع) فرمودند:«هرکس نرمش به کار برد، روزیش فراوان می گردد»(154).
۲۲ـ کوچک نشمردن کار :امروزه بسیاری از جوانان را می‌توان یافت که دلیل بیکاری آنان این است که کارهای بسیاری را تحقیر و کوچکمی شمردند؛ از این رو خود را از روزی نهفته در آن کارها محروم می‌کنند.
۲۳ـ پرداخت زکات :یکی از عوامل زیاد شدن روزی، پرداخت زکات است.امام باقر (ع) فرمودند: «الزکاه تزید فی الرزق»(155) ؛‌پرداختن زکات باعث فزونی روزی می‌شود.
۲۴ـ شستن ظروف و جارو کردن منزل :امام صادق (ع) فرمودند: «شستن ظرف های کثیف و جارو کردن جلوی منزل، باعث جلب روزی می شود»(156).امام باقر (ع) فرمودند: «کنس البیوت ینفی الفقر»(157) ؛ تمیز کردن و جارو کردن خانه، فقر را برطرف می سازد.حضرت رضا (ع) نیز فرمودند:«جارو کردن حیاط خانه باعث فزونی نزول روزی می‌گردد»(158).
۲۵ـ خوردن آن چه از سفره می ریزد:امیرالمؤمنان فرمودند:« أکل ما یسقط من الخوان یزید فی الرزق »(159) ؛‌خوردن آن چه از سفره می‌ریزد، روزی را زیاد می کند.رسول خدا در سفارش خود به امیرالمؤمنان فرمود:« خوردن هر چه از غذایت بر زمین می‌ریزد، فقر را از بین می برد، آنها مهریه ی حورالعین خواهند بود و هرکس آن را بخورد قلبش از علم، بردباری، ایمان و نور سرشار می گردد»(160).
۲۶ـ ترک قسم دروغ :ترک کردن قسم دروغ باعث فزونی نعمت می‌شود، چه بسیار انسان‌هایی که برای پیشبرد اهداف خویش وانجام یک معامله سودآور، چندین دروغ می گویند و چندین بار قسم دروغ می‌خورند.امیرالمؤمنین علی می فرمایند:«اجتناب الیمین الکاذبه یزید فی الرزق»(161) ؛ترک قسم دروغ روزی رازیاد می کند.
۲۷ـ رعایت نظافت بدن :رعایت نظافت بدن و زدودن موهای زاید بدن سبب زیاد شدن روزی می گردد و فقر را از انسان دور می‌کند.امام صادق (ع) فرمودند:« هرکس درحمام نوره بکشد و سپس سرتاپای خویش را حنا بمالد، فقر ازاو دور می‌شود»(162).
۲۸ـ گرفتن ناخن :گرفتن ناخن و کوتاه کردن سبیل و شستن سر تا خطمی در هر جمعه، فقر را زایل و روزی را فراوان می‌کند(۱۶۳).حضرت صادق (ع) فرمودند:«هرکه روز پنج شنبه همه ی ناخن‌های خود را بگیرد و یکی را برای روز جمعه بگیرد، خداوند فقر را از او دور می گرداند»(164).
۲۹ـ شانه زدن :حضرت امام صادق (ع) فرمودند:«شانه زدن فقر را از بین می‌برد و بیماری را نیز از بین می‌برد»(165).از رسول خدا (ص) روایت شده است :« شانه زدن ریش بعد از هر وضو فقر را از بین می‌برد»(166).
۳۰ـ مسواک زدن :از عوامل وسعت روزی و بی نیازی مسواک زدن است.رسول گرامی اسلام (ص) فرمودند:«هرکس که در روز یک بار مسواک بزند، خداوند از او راضی می‌شود و بهشت خانه‌ی اوست و کسی که در روز دوبار مسواک بزند سنت وروش پیامبر به جای آورده است، در مقابل هر نمازی که می‌خواند ثواب صد رکعت را به او عنایت می‌کند و او را بی نیاز می کند»(167).
۳۱ـ تجارت :از پیامبر (ص) روایت شده است:« واسطه و کسی که اجناس روستائیان را می خرد و به شهر می برد، کامیاب و رستگار است ولی محتکر مورد نفرین الهی است»(168).در حدیثی دیگر، پیامبر فرمودند:« نه دهم روزی در تجارت و یک دهم باقیمانده در گوسفنداری است»(169).امیرالمؤمنان علی (ع) به دوستان خویش فرمودند: تجارت کنید تا خداوند بر شما مبارک گرداند، زیرا من از رسول خدا شنیدم که می فرمود:« روزی دارای ده بخش است، نه بخش آن در تجارت و یکی در غیر تجارت است»(170).
۳۲ـ‌ میهمان نوازی :یکی دیگر از عوامل گشایش روزی، پذیرایی و اطعام میهمان است، این اعتقاد که میهمان، هدیه‌ی خداست، همه دشواری‌های مهمان داری را آسان می کند و خدا کمک می کند تا وسایل پذیرایی فراهم گردد.پیامبر (ص) فرمود: «الرزق أسرع إلی من یطعم الطعام من المسکین فی السنام»(171) ؛ روزی به کسی که اطعام می کند سریعتر از چاقو به چربی کوهان می رسد.
۳۳ـ انگشتر عقیق :به دست آوردن انگشتر عقیق دارای آثار فراوانی است، یکی از آثار آن این است که روزی را زیاد می کند.امام صادق (ع) فرمودند:« و بسیاری جای شگفتی و تعجب است، دستی که انگشتر عقیق دارد خالی از دینار و درهم گردد… بوسیدن انگشتر عقیق امان از فقر و نداری است»(172).در حدیثی دیگر فرمود:«‌کسی که انگشتر عقیق به دست کند فقیر و نیازمند نمی‌شود و بهترین کار را انجام داده است»(173).امام رضا (ع) فرمودند:« عقیق فقر را می زداید و نفاق را از بین می برد»(174).
پی نوشت ها :

۱۲۲- گشایش روزی، ص ۱۱۰۱۲۳- بحارالانوار، ج ۹۵،ص ۲۰۰۱۲۴- الخصال، ص ۵۰۵۱۲۵- مکارم الاخلاق، ص ۲۷۶۱۲۶- بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۳۸۳۱۲۷- مکارم الاخلاق، ص ۳۴۸۱۲۸- من لا یحضر الفقیه، ج ۱، ص ۱۸۹۱۲۹- الخصال، ص ۵۰۵۱۳۰- بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۳۹۵۱۳۱- مکارم الاخلاق، ص ۳۰۵۱۳۲- همان، ص ۳۰۴۱۳۳- الخصال، ص ۶۱۲۱۳۴- بحارالانوار، جلد ۷۳، ص ۳۱۸۱۳۵- همان، ج ۷۱، ص ۳۱۰۱۳۶- مستدرک الوسایل، ج ۱، ص ۹۵۱۳۷- الخصال، ص ۸۸۱۳۸- غررالحکم، ص ۳۵۴۱۳۹- اصول کافی، ج ۲، ص۶۶۶۱۴۰- همان، جلد ۱۱، ص ۱۵۱۱۴۱- سوره نور، آیه ۳۲۱۴۲- مجمع البیان، ذیل آیه ۳۲، سوره نور۱۴۳- وسایل الشیعه، ج ۲، ص ۱۵و مستدرک الوسایل، ج ۱۴، ص ۱۷۳۱۴۴- همان، ج ۱۳، ص ۴۱۱۴۵- الخصال، ص ۵۰۵۱۴۶- گشایش روزی، ص ۱۱۹۱۴۷- گشایش روزی، ص ۱۱۹۱۴۸- غررالحکم، ص ۲۵۵ و ۳۷۸.۱۴۹- الکافی، ج ۶، ص ۳۷۶۱۵۰- الکافی، ج ۶، ص ۳۷۶۱۵۱- مکارم الاخلاق، ص ۱۵۳۱۵۲- گشایش روزی، ص ۱۲۲۱۵۳- اصول کافی، ج ۲، ص ۱۱۹۱۵۴- غررالحکم، ص ۲۴۴۱۵۵- امالی طوسی، ص ۲۹۶۱۵۶- الخصال، ص ۵۴ و بحارالانوار، ج ۶۳، ص ۴۰۴۱۵۷- وسایل الشیعه، ج ۵، ص ۳۱۶۱۵۸- میزان الحکمه، ج ۴، ص ۳۳۰۲۱۵۹- الخصال، ص ۵۰۵۱۶۰- بحارالانوار، ج ۶۶، ص ۴۳۱۱۶۱- الخصال، ص ۵۰۵۱۶۲- مکارم الاخلاق، ص ۶۲۱۶۳- همان، ص ۶۴۱۶۴- ثواب الاعمال، ص ۲۳۱۶۵- مکارم الاخلاق، ص ۷۱۱۶۶- الخصال ، ص ۲۶۸۱۶۷- مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۳۶۱۱۶۸- همان، ج ۱۷، ص ۲۴۲۱۶۹- همان، ص ۱۱، الخصال ص ۴۴۵۱۷۰- من لا یحضر الفقیه، ج ۳، ص ۱۹۲ و الکافی، ج ۵، ص ۳۱۹۱۷۱- وسایل الشیعه ، ج ۹، ص ۴۷۰۱۷۲- مکارم الاخلاق، ص ۸۸ و همان، ج ۵، ص ۹۰۱۷۳- الکافی، ج ۶، ص ۴۷۱۱۷۴- همان، ص ۴۷۰ و وسایل الشیعه، ج ۵، ص ۸۵ ادامه دارد