شهادت دادن به ولایت امیر المؤمنین علی(علیه السلام) (اشهد ان علیاً ولی الله) بعد از شهادت دادن به یکتایی خدا (اشهد الا لا اله الا الله) و شهادت به رسالت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) (اشهد ان محمد رسول الله) را «شهادت ثالثه» می‌نامند.
اهمیت و ضرورت شهادت ثالثهاز عمومات آیات و روایات فراوان استفاده می‌شود که شهادت به ولایت و امامت امیر المؤمنین(علیه السلام) از اصول مسلم دین اسلام است. خداوند متعال در قرآن و در آیه ولایت {إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاهَ وَ یُؤتُونَ الزَّکاهَ وَ هُمْ راکِعُونَ}(مائده / ۵۵) ولایت امیر المؤمنین علی(علیه السلام) را در کنار ولایت خود و رسول خود آورده و در آیه شهادت {وَ یَقُولُ الَّذینَ کَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ کَفى بِاللّهِ شَهیدًا بَیْنی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ}(رعد / ۴۳) وجود مقدس امیر المؤمنین علی(علیه السلام) را در کنار وجود مقدس خود به عنوان شاهدان رسالت نبی خاتم محمد مصطفی(صلی الله علیه و آله) آورده است و نیز در آیه اولی الامر{یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی اْلأَمْرِ مِنْکُمْ}(نساء / ۵۹) اطاعت مطلق و بی چون و چرا از امیر المؤمنین علی(علیه السلام) را در کنار اطاعت از خود و رسول خود آورده است. در روایات فراوان این سنخیت و این عظمت به مراتب بیشتر از آیات قرآن مطرح شده است، تا آن جا که امام صادق(علیه السلام) فرمودند: پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) ۱۲۰ مرتبه به معراج رفتند و در هر مرتبه خداوند متعال ولایت و امامت امیر المؤمنین علی(علیه السلام) را حتی بیش از سایر فرائض توصیه نمود. (سفینه البحار، مادۀ عرج: ۶ / ۱۹۸)؛ همچنین می‌توان از تساوی کمالات و فضائل نبی مکرم اسلام(صلی الله علیه و آله) و امیر المؤمنین علی(علیه السلام) طبق آیه مباهله «انفسنا» (آل عمران / ۶۱) به لزوم پیوستگی شهادت به ولایت همراه با شهادت به رسالت در کنار شهادت به توحید (به صورت مطلق) استناد کرد.
شهادت ثالثه در اذان و اقامهدربارۀ شهادت به ولایت امیر المؤمنین علی(علیه السلام) در خصوص اذان و اقامه به بررسی روایات و در نتیجه فتاوای مراجع عظام و علمای راستین می‌پردازیم. «شیخ عبد الله المراغی» از علماء اهل تسنن در مصر روایتی در کتاب «السلافه فی امر الخلافه» می‌نویسد: «سلمان و ابوذر در اذان و اقامه خویش پس از شهادت به توحید و رسالت به ولایت امام امیر المؤمنین علی(علیه السلام) نیز شهادت می‌دادند. یکی از اصحاب به محضر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) شرفیاب شد و این مطلب را گزارش داد. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)فرمودند: «سمعتم خیراً» چیز خوبی شنیدید! مگر فراموش کرده‌اید غدیر خم را که گفتم: «من کنت مولاه فعلیٌ مولاه» (الاعتقادات: ۲ / ۶۵۱، مستدرک سفینه البحار: ۶ / ۸۵)علاوه بر این روایت روایات فراوان دیگری نیز به صورت عام دربارۀ پیوند ناگسستنی شهادت ثالثه به شهادت رسالت و توحید از حضرات معصومین صادر شده است که به برخی از آنها اشاره می‌شود.۱ – قاسم ابن معاویه به محضر امام صادق(علیه السلام) شرفیاب شد و عرض کرد: اهل عامه و جماعت می‌گویند، هنگامی که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) به معراج رفتند، دیدند که در عرش نوشته شده است، «لا اله الا الله، محمد رسول الله»، «ابوبکر صدیق …» امام صادق فرمودند: سبحان الله! همه چیز را تغییر دادند حتی این را! آن گاه فرمودند: بر پایه‌های عرش الهی، لوح و قلم، پیشانی اسرافیل و دو بال جبرائیل،آسمانها و طبقات زمین و ماه و خورشید و کوه‌‌ها نوشته شده است «لا اله الا الله، محمد رسول الله، علی امیر المؤمنین»، سپس فرمودند: هر گاه یکی از شما اقرار به وحدانیت خدا و رسالت پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) نمود باید بگوید: «علی امیر المؤمنین(علیه السلام)» (الاحتجاج الطبرسی: ۱ / ۲۳۰؛ بحار: ۲۷ / ۱)۲ – ابن مسعود روایتی را از پیامبر اکرم نقل می‌کند که حضرت فرمودند: هر کس بخواهد به عروه الوثقی (رشته محکم ریسمان) چنگ بزند، باید بگوید: «لا اله الا الله، محمد رسول الله، علی ولی الله» (بحارالانوار: ۸ / ۱۴۴)۳ – حافظ ابن ابی الفوارس از علمای اهل تسنن نقل می‌کند: نقش نگین پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) این سه جمله بود؛ «لا اله الا الله، محمد رسول الله، علی ولی الله» (الاربعین ابی الفوارس، ص ۵۰)
نظر برخی از علمای اعلام و مراجع عظامبرخی از علما و مراجع شیعه، شهادت ثالثه «اشهد ان علیاً ولی الله» را به طور قطع جزء اذان و اقامه دانسته و بیان آن را واجب می‌دانند و برخی دیگر آن را جزء مستحبی اذان و اقامه و برخی دیگر از باب تبرک، گفتن آن را أولی دانسته‌اند.مرحوم آیت الله شیخ عبد النبی اراکی در بحث فقه استدلالی خود با ا ستناد به بیش از ده دلیل فقهی، شهادت به ولایت مولا علی(علیه السلام) را در اذان و اقامه مانند سایر فصل‌های اذان جزء واجب دانسته است. تقریرات درس وی توسط یکی از شاگردانش بنام «شیخ محمدحسن آل طاهر» به نام کتاب «الهدایه فی کون الشهاده بالولایه فی الاذان و الاقامه جزء کسائر الاجزاء» تألیف شده است.مرحوم آیت الله آقا میرزا اصطهباناتی نیز شهادت ثالثه را جزء واجب اذان و اقامه دانسته. مرحوم آیت الله سید محمد حسینی شیرازی در کتاب «الفقه» شرح عروه الوثقی نیز به جزئیت واجبه شهادت ثالثه در اذان و اقامه فتوا داده و فرموده است: «الظاهر أنّها جزء من الاذان و الاقامه کسائر الفصول».علامه مجلسی قائل به جزئیت مستحبۀ شهادت ثالثه در اذان و اقامه بوده و می‌فرماید: «لا یبعد کون الشهاده بالولایه من اجزاء المستحبه للاذان»، شهادت به امامت و ولایت حضرت علی(علیه السلام) در اذان از اجزاء مستحب اذان؛ زیرا شیخ طوسی، علامه حلی و شهید اول و غیر آنها تصریح کرده‌اند که احادیثی در این باره وارد شده است. (بحار الانوار، ج ۴، ص ۱۱۱)مرحوم کاشف الغطاء می‌فرماید: «ممکن است از عمومات ادله استفاده کرد که شهادت ثالثه از اجزاء مستحبی اذان و اقامه است» (کلمات الاعلام، ص ۳۲)مرحوم آیت الله بهجت هم قائل به استحباب جزئیت شهادت ثالثه بوده و می‌فرمود: «لایبعد ثبوت الاستحباب الخاص للاقرار بالولایه لامیرالمؤمنین و کونه جزاً مستحباً فی الاذان»مرحوم آیت الله سید محسن حکیم شهادت به ولایت را از شعائر ایمان و رمز تشیع می‌دانست و می‌فرمود: «ذکر آن در اذان و اقامه رجحان دارد و واجب است ولی نه به قصد جزئیت».حضرات آیات عظام سید محمد کاظم یزدی صاحب عروه الوثقی، سید علی طباطبایی، ملا احمد نراقی، سید عبدالله مامقانی، میرزا محمد تقی شیرازی، محمد حسن شیرازی،استاد اعظم شیخ انصاری، سید ابوالقاسم موسوی خویی، شیخ حسین وحید خراسانی و دهها نفر دیگر از علمای شیعه قائل به استحباب شهادت ثالثه در اذان هستند.برگرفته از کتاب «اهمیت اذان و اقامه محمد محمدی اشتهاردی و پاسخ به شبهات علی اصغر رضوانی همراه با اضافات»
مجله ماهنامه امام شناسی شماره ۲۱