سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه» به مناسبت سالروز شهادت امام جواد(ع) گفتاری از حضرت آیت الله جوادی آملی در تفسیر کلام نورانی این امام همام منتشر می کند.
وجود مبارک امام جواد (علیه السلام) راه پژوهشگرها را مشخص کردند و فرموند: باید مواظب باشید همین که دارید تحقیق می کنید یا کتاب مطالعه می کنید این هنر را داشته باشید که هر چیزی را باور نکنید بلکه فقط حفظ کنید که اینها چه می گویند بعد تحقیق بکنید و اگر حق بود بپذیرید.
شهادت جانسوز ابن الرضا حضرت حضرت جواد الأئمه(سلام الله علیهما) را به حق باید یکی از مصائب بزرگ و ناجوانمردانه دانست که به دست همسر ایشان صورت گرفت. او با این عمل جاهلانه عذاب اخروی را برای خود به ارمغان آورد و اول امامی را که در سن جوانی بار بزرگ امامت را بر عهده گرفتند را به شهادت رساند.
آن حضرت دارای فضائلی خاص بوده و نسبت به همه علوم آگاه چنانکه توانستند پرسش های کثیر و مکرر افراد معاند و مغرض و یا افراد عادی را با وجود سن کم بطور کامل پاسخ گفته و چشم های همگان را بسوی مقام رفیع امامت خیره سازند.
انتقال علم از سوی امام رضا (ع) به امام جواد(ع) در کودکی
وقتی وجود مبارک امام جواد به دنیا آمدند؛ وجود مبارک امام رضا(سلام الله علیهما) خیلی به این نوزاد علاقه مند بود آن طوری که مسعودی در مروج الذهب نقل می کند: «کان ینادیه فی المهد طول لیلته» در بسیاری از شب، وجود مبارک امام رضا(سلام الله علیه) تا سحر کنار این گهواره ذکر خواب می گفت، مناجات و مناقات می کرد و با او گفتگو می کرد. به امام رضا(سلام الله علیه) عرض کردند: شایسته نیست پدری همچون شما کنار گهواره کودک، ذکر خواب بگویید که کودک بخوابد. حضرت فرمود: نه من، ذکر خواب می گویم نه او، به خواب می رود؛ من دارم معارف الهی را به او منتقل می کنم و با علم، او را عزیز می کنم «انما اعزّه بالعلم عزّا»؛ ما ذکر خواب نمی گوییم این کار آن پدر و آن پسر(سلام الله علیهما) بود.
وقتی وجود مبارک امام جواد در دوران کودکی به مقام شامخ امامت رسید؛ به او عرض کردند: مگر کودک به مقام شامخی مثل نبوت یا امامت می رسد؟. فرمود: «وَ آتَیْناهُ الْحُکْمَ صَبِیّاً» که در قرآن می خوانید این سند آن است که اگر کسی از علم لدنی برخوردار باشد، ذات اقدس الهی چنین سِمتی را به او عطا می کند. بعد وقتی وارد فضای جامعه شدند، مهم ترین کارش تفسیر قرآن و نشر معارف قرآن و اهل بیت بود.
تفسیری از لسان نورانی امام نهم(ع)
خدای سبحان در قرآن کریم در سوره «زمر» به همه ما امر کرد و بشارت داد و فرمود: آن ها که مکتب های گوناگون آراء مختلف را بررسی می کنند و بهترینش را برمی گزینند به آنها مژده بده «فَبَشِّرْ عِبادِ * الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ» وجود مبارک امام جواد(ع) برای تبیین این گونه از آیات به همه ما فرمود: شما مواظب باشید سخن هر کس را گوش می دهید و کتاب هر کس را می خوانید، اعم از روزنامه، مجله، فصلنامه و هر چه می خوانید، اگر در حد بررسی باشد، عیب ندارد؛ البته در صورتی که قدرت تحقیق داشته باشید؛ چرا که یک وقت است، آدم می خواهد گوش به حرف کسی بدهد، ببیند این چه می گوید نه اینکه باور کند بعد خودش می رود، تحقیق می کند یا از دیگران می پرسد؛ این نه تنها بد نیست، خوب هم هست. انسان حرف ها را می شنود بعد تحقیق می کند.
تحقیق در بیان ابن الرضا(ع)
گاهی هم فرد از همان اول می رود که حرف او را گوش بدهد؛ اینجا وجود مبارک امام جواد(سلام الله علیه) فرمود: مواظب باشید «مَنْ أَصْغَى إِلَى نَاطِقٍ فَقَدْ عَبَدَهُ فَإِنْ کَانَ النَّاطِقُ عَنِ اللَّهِ فَقَدْ عَبَدَ اللَّهَ وَ إِنْ کَانَ النَّاطِقُ یَنْطِقُ عَنْ لِسَانِ إِبْلِیسَ فَقَدْ عَبَدَ إِبْلِیسَ» هر که به گوینده اى گوش دهد او را پرستیده است، اگر از خدا دم زند، خدا را پرستیده و اگر از شیطان گوید، شیطان را پرستیده است. (۱)
اگر کسی کتاب یا مقاله ای را می خواند و یا مجله یا روزنامه ای را می خواند و حرف کسی را گوش می دهد تا بپذیرد؛ حضرت فرمود: این گوش دادن و قبول، یک نحو عبادت است و عبادت به معنای اطاعت؛ اگر آن گوینده، آن نویسنده، حق گو و حق نویس بود این شخص، حق را عبادت کرد و اگر باطل گو و باطل نویس بود این شخص، باطل و ابلیس را عبادت کرده است. آن گاه این آیه نورانی سوره مبارکه «زمر» روشن می شود «فَبَشِّرْ عِبادِ * الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ» یعنی اقوال و آراء مکتب های گوناگون را بررسی می کند و گوش می دهد نه گوش شنوا دارد که قبول بکند. به عبارتی می گوید: ما گوش می دهیم تا تحقیق کنیم یا خودمان تحقیق می کنیم یا از دیگران که محقق این رشته اند می پرسیم؛ این عیب ندارد.
قبول قول أحسن و میزان بودن کلام الهی
احسن و اقوی حرف خداست؛ هر وقت خدا دارد حرف می زند، گوش دهید «وَ إِذا قُرِی الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا» آن حرف را گوش دهید، ارزیابی کنید؛ ولی بالأخره میزان این است حرف آخر را قرآن می زند آن وقت شما تطبیق کنید، ببینید که مطابق با قرآن هست یا مطابق با قرآن نیست، اما هیچ جای دیگر نگفت که هر حرفی زدند، شما گوش دهید؛ بلکه فرمود: هر چه خدا گفت گوش دهید «وَ إِذا قُرِی الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا» وجود مبارک امام جواد(ع) راه پژوهشگرها را مشخص کردند و فرموند: باید مواظب باشید همین که دارید تحقیق می کنید یا کتاب مطالعه می کنید این هنر را داشته باشید که هر چیزی را باور نکنید بلکه فقط حفظ کنید که اینها چه می گویند بعد تحقیق کنید و اگر حق بود بپذیرید. هر جا باشید «وَ اعْلَمْ أَنَّکَ لَنْ تَخْلُوَ مِنْ عَیْنِ اللَّهِ» بدان که تو از دید خدا خارج نیستی هر جا باشی در منظر الهی هستی «فَانْظُرْ کَیْفَ تَکُونُ» (2) و همه ما محتاجیم به اینکه یک تحقیقی در درون ما از درون ما بجوشد.
پذیرش حرف خوب و نصیحت از سوی دیگران با استناد به کلام امام جواد(ع)
راجع به مسائل اخلاقی اگر یک کسی را شناختیم که او خیرخواه است و خودش هم عمل می کند؛ اگر امر به معروف یا نهی از منکر کرد یا ارشاد و تعلیم کرد، باور کنیم و بپذیریم. این «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَهِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها» که اختصاصی به جریان انفاق ندارد که اگر کسی انفاق کرد در راه خدا کار حسنه ای دارد و خدا ده برابر پاداش می دهد؛ این درست، اما اگر کسی نصیحت الهی را گوش داد، خدا دَه برابر به او صواب و معرفت می دهد. اگر کسی به پیشگاه الهی با دست پر برود و بگوید: خدایا! شما این نعمت را به من دادید و من قدرش را دانستم، حفظش کردم و در فلان راه صرف کردم «فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها».
پاورقی:
(۱)- تحف العقول، ص: ۴۵۶
(۲)- همان، ص، ۴۵۵