خصلتهای زیادی در قرآن و روایات درباره مؤمن برشمرده شده است. در قرآن مجید ویژگیهای جامع مؤمن را چنین بیان میفرماید: قد أفلح المؤمنون الذین هم فی صلاتهم خاشعون…؛ به تحقیق مؤمنان رستگار شدند: ۱ – آنها که در نمازشان خشوع دارند، ۲ – از لغو و بیهودگی روی گردانند، ۳ – زکات میدهند، ۴ – دامان خود را از آلودگی به بی عفتی حفظ میکنند، ۵ – فقط آمیزش جنسی را با همسرانشان دارند…، ۶ – امانتها و عهد و پیمان خود را مراعات میکنند، ۷ – از نمازها مواظبت مینمایند.
مؤمنون (۲۳) آیات ۱۱ – ۱.
در سوره انفال میفرماید: انما المؤمنون الذین اذا ذکرالله وجلت قلوبهم…؛ مؤمنان تنها کسانی هستند که هرگاه نام خدا برده شود، دلهاشان ترسان میگردد، و هنگامی که آیات بر آنها خوانده میشود، ایمانشان فزونتر میگردد، و تنها بر پروردگارشان توکل دارند. آنها که نماز را بر پا میدارند، و از آنچه به آنها روزی دادهایم، انفاق میکنند. آری مؤمنان حقیقی آنها هستند.
انفال (۸)، آیات ۴ – ۲.
نیز در سوره حجرات میفرماید: مؤمنان واقعی تنها کسانی هستند که به خدا و رسولش ایمان آوردهاند، سپس هرگز شک و تردیدی به خود راه نداده و با اموال و جانهای خود در راه خدا جهاد کردهاند. آنها راستگویانند.
حجرات (۴۹)، آیه ۲.
اما از معصومان علیهمالسلام خصوصاً حضرت رسولصلی الله وعلیه وآله درباره صفات مؤمن، احادیث بسیاری آمده است، از جمله مؤمن آیینه مؤمن دیگر است (که عیوب وی را تنها به خود او میرساند). مؤمنان به اجزای یک ساختمان میمانند که نگهدار یکدیگرند. مؤمن غیرتمند است. مؤمن برادر مؤمن دیگر است که هرگز از خیرخواهی او دست برنمیدارد. مؤمن سبکبار است. کسی که کار نیکش او را شاد و کار بدش وی را غمگین نماید. او مؤمن است. به امر دنیایش همت دارد و به آخرتش (نیز) اهتمام
میورزد. مؤمن مانند زنبور عسل است که جز غذای پاکیزه نخورد و جز غذای پاکیزه ندهد. مؤمن زیرک، هوشیار، بیمناک، پابرجا، ثابت قدم و در امور بی شتاب و با تأنّی گام برمیدارد. دانشمند و پرهیزگار. در روایتی امام صادقعلیهالسلام فرموده: مؤمن جز به حق از جانب خدا سخن نگوید و از کنزالعمال، ج ۱.
کسی جز خدا نترسد. نیز فرمود: سزاوار است که مؤمن دارای هشت خصلت باشد: در حوادث روزگار جا افتاده و با وقار؛ هنگام بلا و گرفتاری شکیبا؛ هنگام خوشی سپاسگذار؛ چنانچه خداوند او را روزی داده، قانع باشد؛ به دشمنانش ستم روا ندارد؛ به خاطر دوستان خود را بزهکار نسازد؛ بدنش از خود (بر اثر عبادت و اعمال خیر) در رنج باشد و دیگران از او در آسایش باشند. بحارالانوار، ج ۶۴، ص ۲۹۴، چاپ بیروت.
