اشارهفرقه بهائیت از سال ۱۲۶۰ قمری توسط علی محمد باب که خود را «باب» امام زمان (عج) و وسیله تماس مردم با آن حضرت معرفی می کرد، به وجود آمد. وی به سبب عقاید کفرآمیزش در سال ۱۲۶۶ به دست امیر کبیر کشته شد. پس از او، دو برادر مدعی جانشینی وی شدند و بدین ترتیب میان پیروان این فرقه اختلاف افتاد. گروهی پیرو «صبح ازل» (بابی ها) و عده ای پیرو برادر دیگر، «بهاء الله» (بهایی ها) شدند و در اثر درگیری بین آن ها تعدادی بسیاری جان خود را از دست دادند. دولت عثمانی برای پایان دادن به درگیری ها، بهاء الله و طرفدارانش را به «عکا» در فلسطین اشغالی و صبح ازل و یارانش را به قبرس تبعید کرد. از آن جا که بهائیان در مسائلی چون اسلام ستیزی دارای هدف مشترک با صهیونیست ها بودند، پس از تشکیل رژیم غاصب اسرائیل و راه اندازی تشکیلات مرکزی این فرقه در شهر حیفا، به طور کامل در خدمت این رژیم قرار گرفته و فعالیت آن ها بر اساس خواسته های صهیونیست ها تنظیم شد. در نوشتار ذیل می کوشیم، برخی از زوایای پیدا و پنهان روابط متقابل این دو پدیده جعلی را بررسی کنیم.بر اساس بررسی های تاریخی، یهودیان نقش بسزایی در پیدایش، گسترش و رشد بابیه و بهائیه داشته اند. به گواهی اسناد تاریخی پنج سال پیش از آغاز دعوت علی محمد باب و درست اندکی پس از استقرار کمپانی ساسون در بوشهر و بمبئی، یهودیان مشهد بدون هیچ فشاری به طور دسته جمعی مسلمان شدند و نخستین کسانی هم که در خراسان بابی شدند، همین یهودیان جدید الاسلام مشهد بودند. همچنین ورود بابی گری به «سیاهکل» توسط میرزا ابراهیم، یهودی جدید الاسلام ساکن رشت، صورت گرفت. «دایره المعارف یهود»، یهودیان جدید الاسلام مشهد را در شمار یهودیان مخفی (انوسی ها) دسته بندی می کند – نه ذیل مرتدین – و این نشان می دهد که آن ها براساس طرح و برنامه و به دستور محافل دینی خود و برای فریب افکار عمومی به این کار تن داده بودند. به نوشته ی والتر میشل – محقق یهودی – این یهودیان مخفیانه به دین یهود پایبند بودند. (۱)حسن نیکو – مبلغ پیشین بهائیت – می نویسد: طبقه دیگر [بهائیان]، یهودی هستند که با چه بغض و عنا به اسلام معروفند. در چنین صورتی اگر کسی علمی بلند کند که باعث تفریق و تشتیت جمعیت اسلام شود و سبب تفریق مسلمین گردد، البته دشمن … دلشاد گردیده وی را استقبال می کند … [یهودیان] در دخول در مجامع و محافل بهائیان سه فایده مسلم برای خود تصور داشته: اول آن که لااقل سیاهی لشکر دشمنی می شوند که بر ضد اسلام قیام کرده و رایت تشتیت و تفریق را بلند نموده است. دوم آن که از مسأله اجتناب و دوری که در مسلمین شیعه نسبت به یهود بود، مستخلص می شوند و با آن ها معاشرت می کنند بلکه وصلت می نمایند.سوم آن که اگر باعث غلبه و قدرت بهائیان گردد، عجالتاً در حزب آنان وارد کرده باشند. (۲) بنابراین این طبیعی است که از پیشرفت و گسترش این فرقه ساختگی خوشحال شوند و از هیچ کمکی در این راه دریغ نورزند.نکته قابل توجه در این میان این است که دلدادگی بهائیان به یهودیان، ریشه ای دیرینه تر از عمر رژیم اسرائیل دارد، به گونه ای که میرزا حسینعلی بهاء (مؤسس بهائیت) تجمع و عزت یابی یهودیان در ارض موعود را مطرح می کند و ده ها سال بعد، بشارت های او مبنی بر تأسیس اسرائیل با آب و تاب در مطبوعات غربی منعکس می شود: «روزنامه ها [ی ایتالیا] در اهمیت امر مبارک مقالاتی نوشتند، حتی بشارات حضرت بهاءالله را به جهت بنی اسرائیل و عزت و اجتماع آنان را در سرزمین موعود و اسراییل یادآوری نموده بودند.» (3) همچنین عباس افندی (از دیگر رهبران بهائیت) در سال ۱۹۰۷ میلادی خطاب به یکی از یهودیان بهایی شده می گوید: «این جا فلسطین است، اراضی مقدسه است، عن قریب قوم یهود به این اراضی بازگشت خواهند نمود، سلطنت داوودی و حشمت سلیمانی خواهند یافت. این از مواعید صریحه الهیه است و شک و تردید ندارد…» (4)بن زوی (از فعالان صهیونیست که بعدها به ریاست جمهوری رژیم اشغالگر قدس رسید) نیز به ملاقات خویش با عباس افندی ۴۰ سال پیش از تأسیس اسرائیل تصریح می کند، که به خوبی عمق استراتژیک روابط میان یهودیان و بهائیان را نشان می دهد.در این میان، مواضع سران بهائیت در برابر تشکیل رژیم جعلی اسرائیل گویای بسیاری از واقعیت ها است. روز سوم ژوئن سال ۱۹۲۲ میلادی انتشار یادداشت چرچیل (نخست وزیر وقت انگلستان) مبنی بر این که دولت متبوع وی در نظر دارد یک کانون ملی یهود در فلسطین بنا کند، باعث اعتراض های شدید مسلمانان شد، به گونه ای که پای سازمان ملل را نیز به میان کشید و«کمیته مخصوص رسیدگی به مسأله فلسطین» تشکیل شد. در آن مقطع ارزیابی های گوناگون مورد بررسی قرار گرفت و ماهیت بسیاری از گروه ها و افراد بیش از پیش روشن شد. نامه شوقی افندی (رهبر وقت بهائیان) در این باره خطاب به رئیس کمیسیون مزبور، ماهیت سران فرقه را به خوبی روشن می کند: « … تنها یهودیان هستند که علاقه آنها نسبت به فلسطین تا اندازه ای قابل قیاس با علاقه بهائیان به این کشور است، زیرا در اورشلیم بقایای معبد مقدسشان قرار داشته و در تاریخ قدیم، آن شهر مرکز مؤسسات مذهبی و سیاسی آنان بوده است.» (5)روحیه ماکسول (از رهبران بهائیت و همسر شوقی افندی) نیز تصریح می کند: «من ترجیح می دهم که جوان ترین ادیان (بهائیت) از تازه ترین کشورهای جهان (اسرائیل) نشو و نما نماید و در حقیقت باید گفت آینده ما (بهائیت و اسرائیل) چون حلقات زنجیر به هم پیوسته است.(۶) بهائیان همچنین ستاره داوود را مانند بابیه اسم اعظم می دانند و برای جلب محبت، اسم اعظم را که شعار بهائیت است، ترسیم و در قبرستان یهودیان مدفون می سازند. (۷)ارادت بهائیت به صهیونیسم تا حدی است که شوقی افندی یکی از مهم ترین وظایف «شورای بین المللی بهائیان» را برقراری رابطه با دولت اسرائیل قلمداد می کند و در نقشه ده ساله اش حمایت از اسرائیل را بر همه دولت های جهان ترجیح می دهد. (۸) او همچنین به بهائیان فرمان می دهد به تشکیل محافل روحانی و ملی بر مبنای قوانین و مقررات دولت اسرائیل اقدام کنند: «در ارض اقدس، بر حسب قوانین و مقررات حکومت جدید التأسیس … این گونه محافل را به وجود آورید» (9) در حالی که درتشکیل همین محافل در کشورهای دیگر، رعایت قوانین و مقررات دولت ها را مطرح نمی کند! (۱۰)بدین گونه رابطه بین سران بهائیت با رژیم اشغالگر قدس هر روز صمیمانه تر می شود و شورای بین المللی بهائیان طی نامه ای به محفل ملی بهائیان ایران می نویسد: «روابط حکومت [اسرائیل] با حضرت ولی امر الله و هیأت بین المللی بهائی دوستانه و صمیمانه است و فی الحقیقه جای بسی خوشوقتی است که راجع به شناسایی امر [= بهائیت] در ارض اقدس [= اسرائیل] موفقیت هایی حاصل گردیده است.» (11) در نشریه رسمی محفل ملی بهائیان ایران هم آمده است: «با نهایت افتخار و مسرت، بسط و گسترش رابطه بهائیت با اولیای امور دولت اسرائیل را به اطلاع بهائیان می رسانیم …در ملاقات با بن گورین، نخست وزیر اسرائیل، احساسات صمیمانه بهائیان را برای پیشرفت دولت مزبور به او اعلام نمودند و او در جواب گفته است: از ابتدای تأسیس حکومت اسرائیل، بهائیان همواره روابط صمیمانه با دولت اسرائیل داشته اند.» (12)البته دولت غاصب صهیونیستی نیز همراهی بهائیان را ارج می نهد، به گونه ای که «نرمان نیویج» (یکی از مهره های مهم دولت اسرائیل) فرقه ساختگی بهائیت را در ردیف اسلام، مسیحیت و یهودیت قرار می دهد و آن را یک دین جهانی می نامد : «اکنون فلسطین را نباید فی الحقیقه منحصراً سرزمین سه دیانت محسوب داشت، بلکه باید آن را مرکز و مقر چهار دیانت به شمار آورد؛ زیرا مرام بهایی که مرکز آن حیفا و عکا است و این دو مدینه زیارتگاه پیروان آن است، به درجه ای از پیشرفت و تقدم نایل گشته که مقام دیانت جهانی و بین المللی را احراز نموده است و همان طور که نفوذ این آیین در سرزمین مذکور روز به روز رو به توسعه و انتشار است، در ایجاد تفاهم و اتحاد بین المللی ادیان مختلفه عالم نیز عامل بسیار مؤثری به شمار می آید.» (13) همچنین بهائیان توانستند نخستین معبد بزرگ خود – مشرق الأذکار – را در آن جا بنا کنند: «موقوفات بین المللی بهایی بر صفحه جبل کرمل با امضای قراردادی با مقامات اسرائیلی برای ابتیاع قطعه زمینی به مساحت ۳۶ هزار متر مربع واقع در رأس جبل کرمل جنب غار ایلیا به مقدار زیاد افزایش یافته. همچنین با تملک نقطه ای که به قدوم مبارک حضرت بهاءالله متبرک و محل نزول لوح کرمل بود، به قیمت یکصد و هشت هزار دلار خریداری گردید و قرار شد اولین مشرق الاذکار ارض اقدس در آن ساخته شود.» (14) و نیز «دولت اسرائیل آن قدر نسبت به بهائیان خوش بین است که در فرودگاه خود، احیا [بهائیان] را بازرسی نمی کند، به طوری که وقتی رئیس کاروان به پلیس اظهار می دارد این ها بهایی هستند، حتی یک چمدان را باز نمی کنند. ولی بقیه مسافرین – حتی کلیمی ها- را بازرسی می کنند، به طوری که یک کلیمی اعتراض کرده بود چرا بهائیان را بازرسی نمی کنید و ما را که این جا موطن مان است مورد بازرسی قرار می دهید؟! » (15) البته دامنه محبت ها به این جا محدود نمی شود؛ بلکه «موقوفات بهایی در ارض اقدس از رسومات دولتی معاف و این معافیت بعداً شامل بیت مبارک حضرت عبدالبها و مسافرخانه شرقی و غربی نیز گردید … عقدنامه بهایی به رسمیت شناخته شد. وزارت ادیان، قصر مزرعه را تسلیم نمود و وزارت معارف اسرائیل، ایام متبرکه بهایی را به رسمیت شناخت. » (16) با توجه به این امتیازات ویژه است که شوقی افندی تصریح می کند: «دولت اسرائیل، وسایل راحتی ما را فراهم کرد.» (17)از سوی دیگر دیدارهای سران عالی رتبه رژیم صهیونیستی و فرقه بهائیت نیز سطح بالای روابط میان آن ها را نشان می دهد. لروی آیواس منشی کل شورای بهائیان، طی نامه ای به محفل بهائیان ایران در شرح ملاقات شوقی افندی و رئیس جمهور وقت اسرائیل می نویسد: «در این روز تاریخی، رئیس جمهور و خانمشان کل هیأت بین المللی بهایی را … به حضور پذیرفتند. پس از لحظه ای رئیس جمهور و همراهان با اتومبیل روانه بیت مبارک شدند. حضرت ولی امر الله و حرم مبارک از رئیس جمهوری و خانم با لطف و محبت خاصی پذیرایی نمودند. ضمن مذاکرات دوستانه و غیر رسمی، حضرت ولی الله مقصد و مرام بهائیت را توضیح [دادند] و نظر مساعد و تمایل بهائیان را نسبت به اسرائیل بازگو کردند و آرزوی بهائیان را برای ترقی و سعادت اسرائیل برشمردند … وقت خداحافظی، از طرف رئیس جمهور اسرائیل سپاسگزاری فراوان شد و ضمن تقدیر از اقدامات و مجاهدات بهائیان در کشور اسرائیل، آرزوی قلبی خویش را برای موفقیت جامعه بهائیان در اسرائیل وسراسر گیتی اظهار داشتند.» (18)شوقی افندی در تلگرافی به محفل بهائیان ایران خاطر نشان می کند: «رئیس جمهور دولت اسرائیل به اتفاق قرینه محرمه … اعتاب مقدسه را در جبل کرمل زیارت نمودند. این زیارت، اولین تشریف فرمایی رسمی است که از طرف یکی از دول مستقله از مقامات مقدسه حضرت اعلی و مرکز میثاق حضرت بهاء الله به عمل آمده است.» (19)این ملاقات ها در سطوح بالا همچنان ادامه یافت و هماهنگی گسترده ای را بین دو طرف موجب شد؛ به گونه ای که شورای بین المللی بهائیان تصریح کرد:« هر قدر اشخاص در دوائر دولتی مقامشان بالاتر است، حس ادب و احترام و اطلاعات ایشان نسبت به امر [= بهائیت] بیش تر است. به همین طریق، مقامات عالیه در انجام امور، نظر مساعدتری داشته و در موارد لازم از کمک مضایقه نمی کنند.» (20)چند سال بعد نیز والمان شازار، رئیس جمهور بعدی اسرائیل، در رأس هیأتی از مرکز بهائیان دیدار کرد: «حضرت والمان شازار، رئیس جمهور اسرائیل … در تاریخ ۷ آوریل ۱۹۶۴ از مرکز عالم بهایی به طور رسمی دیدن کردند … [ایشان] تحیات و ادعیه خالصانه خود را برای عموم احیا [= بهائیان] در سراسر عالم ابلاغ نمودند و چندی بعد به یادبود این دیدار یک آلبوم عکس … به مشار الیه هدیه گردید. حضرت رئیس جمهور پس از دریافت این هدیه در ضمن نامه ای، تشکرات قلبی خود را اظهار و مجدداً پیام دوستی و حسن نیت خود را برای جامعه جهانی بهایی فرستاده اند.» (21) دراین میان، برخی گزارش های ساواک هم خواندنی است و به خوبی پسوند این فرقه را با زرسالاری یهود و صهیونیسم نشان می دهد: «جلسه ای با شرکت ۱۲ نفر از بهائیان ناحیه ۲ شیراز در منزل آقای هوشمند و زیر نظر آقای فرهنگی تشکیل گردید. پس از قرائت مناجات شروع و خاتمه و قرائت صفحاتی از کتاب لوح احمد و ایقان، آقای فرهنگی و محمدعلی هوشمند پیرامون وضع اقتصادی بهائیان در ایران صحبت کردند. فرهنگی اظهار داشت: بهائیان در کشورهای اسلامی پیروز هستند و می توانند امتیاز هر چیزی را که می خواهند بگیرند. تمام سرمایه های بانکی و ادارات و رواج پول در اجتماع ایران مربوط به بهائیان و کلیمیان می باشد. تمام آسمان خراش های تهران، شیراز و اصفهان مال بهائیان است. چرخ اقتصادی این مملکت به دست بهائیان و کلیمیان می چرخد … آقایان بهائیان! نگذارید کمر مسلمانان راست شود!» (22) «… عباس اقدسی گفت: دولت اسرائیل در جنگ ۴۶ و ۴۷ قهرمان جهان شناخته شد و ما جامعه بهائیت، فعالیت این قوم عزیز یهود را ستایش می کنیم» (23) «شنیده شده چندی قبل بهائیان ایران، مبلغ هنگفتی … به اسرائیل کمک کرده اند. البته تصور می رود کمک بهایی ها از طریق آقای غفوری نمایندگی سیاسی اسرائیل در ایران … انجام گردیده.» (24)بهائیان در کنار همه خدمات خود به رژیم صهیونیستی، جاسوسی برای این رژیم را به طور خاص پی می گیرند. در یک از اسناد ساواک آمده است: «اسرائیل مذهب بهایی ها را به عنوان یک مذهب رسمی در سال ۱۹۷۴ به رسمیت شناخته است. دولت اسرائیل با اجرای برنامه تحبیب از افراد مزبور می کوشد از اقلیت فوق الذکر در سایر کشورهای جهان – به ویژه ایران – بهره برداری سیاسی، اطلاعاتی و اقتصادی کند.» (25)در این باره، یکی از بهائیان جدا شده از این یفرقه با تأکید بر این که هر فرد بهایی خود را موظف می داند اطلاعات مورد نیاز را در اختیار اسرائیل قرار دهد، خاطر نشان می کند: «بهائیان تعلقی به هیچ کشور ندارند؛ چون تعلق خاطر به وطن در این هاکشته شده؛ چون یکی از اهداف و کارهای استعمار همین است که برای جاسوس پروری در هر کشوری باید حس وطن دوستی را از این ها بگیرد تا آمادگی پیدا کنند برای در اختیار استعمار قرار گرفتن» (26) و می افزاید: «بهائیان هر دولتی را که اسلام ستییزی در آن باشد، واقعاً دوست دارند و از آن حمایت می کنند و به آن ها خدمت می کنند، تاجایی که می توانند خوش خدمتی می کنند.» (27) و در پاین تصریح می کند: «الآن عملاً جاسوس های بزرگ اسرائیل، بهایی ها هستند.» (28)به دلیل همین همدلی ها میان اسرائیل و بهائیان بود که مسلمانان بیش از پیش به این فرقه حساس شدند و در برابر آن واکنش نشان دادند، از جمله: پس از شکست های سنگین اعراب از رژیم صهیونیستی و روشن شدن فعالیت بهائیان در کشورهای اسلامی برای جاسوسی به نفع تل آویو، «دفتر تحریم اعراب علیه اسرائیل» مقرر کرد« باید دولت های عربی از تحرکات بهایی ها و تشکیل محافل آن ها شدیداً خودداری کنند؛ زیرا صهیونیسم پشت آنان پنهان شده است.» (29)مجمع الفقه الاسلامی وابسته به سازمان کنفرانس السلامی نیز که فقهای ۵۷ کشور اسلامی در آن عضویت دارند، قطعنامه ای منتشر کرد که در آن، بهائیان به اجماع مسلمانان، کافر و خارج از دین اسلام شمرده شده اند و از دولت ها و ملت های اسلامی درخواست شده است اقدامی مقاضی در برابر آنان انجام دهند.امام خمینی (ره) هم در دوران نهضت باشکوه اسلامی، بارها در سخنان روشنگرانه خود درباره خطر بهائیان هشدار دادند: «آقایان باید توجه داشته باشند که بسیاری از پست های حسابی به دست این فرقه است که حقیقتاً عمال اسرائیل هستند. خطر اسرائیل برای اسلام و ایران بسیار نزدیک است» (30)؛«این جانب حسب وظیفه شرعیه به ملت ایران و مسلمین جهان اعلام خطر می کنم. قرآن کریم و اسلام در معرض خطر است، استقلال مملکت و اقتصاد آن در معرض قبضه صهیونیست هاست که در ایران به [صورت] حزب بهایی ظاهر شدند…» (31)پس از پیروزی انقلاب نیز سران فرقه بهایی و رژیم صهیونیستی دیدارها و روابط خود را گسترش داده اند: رئیس مجلس رژیم صهیونیستی در ۱۴ تیر ۱۳۷۷ ضمن بازدید از مرکز بهائیت در شهر حیفا، خواستار آزادی عمل پیروان آن در ایران شد. (۳۲)در اول خرداد ۱۳۸۰ مصادف با ۲۸ صفر – سالروز رحلت پیامبر اکرم (ص) و امام حسن مجتبی (ع) – رژیم صهیونیستی به مناسبت تجمع بهائیان برای افتتاح ساختمان مرکزی این فرقه در حیفا مراسم جشن و پایکوبی مفصلی به راه انداخت. ساخت این مجموعه ۲۵۰ میلیون دلاری با حمایت مستقیم اسحاق رابین، نخست وزیر وقت رژیم صهیونیستی از سال ۱۳۷۲ آغاز شده بود. (۳۳)در شهریور ۱۳۸۲ آریل شارون، نخست وزیر وقت رژیم صهیونیستی، در سفر به هند از مرکز بهائیان در دهلی نو که به «نیلوفر آبی» شهرت دارد، بازدید کرد. (۳۴)در ۱۷ دی ۱۳۸۵، اولمرت، نخست وزیر کنونی اسرائیل، در دیدار با سران فرقه ضاله بهائیت، مراتب ارادت خود را به آنان اعلام کرد و اطمینان داد که به احترام مقدسات بهایی ها در ایران، از حمله به این کشور منصرف شده است! (۳۵)سخن پایانی این که فارغ از عقاید خرافی، کفر آمیز و ضد اسلامی موجود در بهائیت، واقعیتی که راه را بر هر گونه سستی در برخورد قاطع با این فرقه ضاله می بندد، پیوند دیرین بهائیت با صهیونیسم است که باید مسؤولان امنیتی و قضایی کشورهای اسلامی با در نظر داشتن این وابستگی، استوارتر از گذشته در خشکاندن ریشه های فاسد این فرقه بکوشند.
پی نوشت :
۱٫ عبدالله شهبازی، فصلنامه تاریخ معاصر ایران، ش ۲۷٫۲٫ به نقل از وبلاگ عبدالله شهبازی.۳٫آهنگ بدیع، نشریه جوانان بهایی ایران، سال ۱۳۴۷، ش ۸ و ۷، ص ۲۰۹٫۴٫آهنگ بدیع، سال ۱۳۳۰، ش ۳، ص ۵۳٫۵٫ بهرام افراسیابی، تاریخ جامع بهائیت، ص ۵۶۰٫۶٫ اخبار امری (ارگان بهائیان ایران)، ش ۱۰٫۷٫ نورالدین چهاردهی، چگونه بهائیت پدید آمد، ص ۷۱٫۸ . سعید زاهد زاهدانی، بهائیت در ایران، ص ۲۵۷٫۹٫ اسماعیل رائین، انشعاب در بهائیت، ص ۱۷۰٫۱۰٫ روزنامه جمهوری اسلامی، ۸ /۱۱/ ۱۳۸۲٫۱۱٫ اخبار امری، ش ۵٫۱۲٫ همان.۱۳٫ اسماعیل رائین، پیشین، صص ۱۷۱-۱۷۰٫۱۴٫ عباس افندی، قرن بدیع، ج ۲، صص ۲۳۱-۲۳۰٫۱۵٫ جواد منصوری، تاریخ قیام پانزدهم خرداد به روایت اسناد، ج ۱، ص ۳۳۰٫۱۶٫ سالنامه جوانان بهایی ایران، ج ۳، ص ۱۳۰٫۱۷٫ اخبار امری، ص ۱۰۷٫۱۸٫ همان، ش ۳٫۱۹٫ همان، ش ۱۲٫۲۰٫ همان، ش ۵٫۲۱٫ همان، ش ۸ .۲۲٫ عبد الله شهبازی، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج ۲، ص ۳۸۵٫۲۳٫ بهرام افراسیابی، پیشین، ص ۷۵۲٫۲۴٫ مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، سازمان های یهودی و صهیونیستی در ایران، ص ۵۳۶ .۲۵٫ علی زهیری، «عوامل مؤثر در شکل گیری رفتار سیاسی ایران در قبال اسرائیل»، فصلنامه انقلاب اسلامی، پیش شماره یک، ص ۱۵۹٫۲۸-۲۶٫ Kayhannews.ir29. محمدرضا نصوری، «پیوند و همکاری متقابل بهائیت و صهیونیسم»، فصلنامه انتظار موعود، ش ۱۸٫۳۰٫ صحیفه نور، ج ۱، ص ۴۴٫۳۱٫ همان، ج ۱، ص ۳۴٫۳۲٫ روزنامه ی جمهوری اسلامی، ۱۵تیر ۱۳۷۷٫۳۳٫ www. mouood.org34. روزنامه جام جم، ۱۷ اردیبهشت ۱۳۸۳٫۳۵٫ روزنامه جمهوری اسلامی، ۲۰ دی ۱۳۸۵٫منبع: مجله ی پویا شماره ۷/س