مذهب حنبلى در قرن هشتم ابن حنبل، پیش از آن که در زمره پیشوایان فقهى به شمار رود، پیشواى در عقاید بود. اوج این درخشش در روزگار متوکل بود. مذهب کلامى ابن حنبل تا آن جا پیش رفت که مذهب همه حدیثگرایان در عقاید گشت. با ظهور مذهب کلامى اشعرى، مذهب کلامى ابن حنبل جاى خود را به آن داد .اما پس از قرنها، در قرن هشتم، ابن تیمیه (م ۷۲۸) به احیاى اندیشه کلامى احمد پرداخت . ابن تیمیه به احیاى تنها اکتفا نکرد، نوآورىهایى به مکتب حنبلى افزود، از جمله بدعت بودن سفر زیارت حضرت نبى اکرم صلى الله علیه و آله و سلم، ناهمگونى تبرک و توسل با توحید و انکار بسیارى از فضیلتهاى اهل بیت که در روایات صحاح شش گانه و حتى در مسند ابن حنبل آمده بود.این موج نو حنبلى در برابر مخالفت دانشوران اسلامى یاراى مقاومت پیدا نکرد و فروکش نمود تا آن که محمد بن عبدالوهاب (۱۱۱۵ ـ ۱۲۰۶ ه.ق). آن را دوباره به صحنه آورد.تفکر نو حنبلى تفکرى آمیخته با جمود است آن گونه که دستاوردهاى تمدن جدید، مانند عکسبردارى را بدون نص دینى بر منع آن، به دیده تحریم مىنگرد.
قلمرو مذهب حنبلى در عربستان مذهب نخست است. در منطقه نجد عربستان اهل تسنن بیشتر حنبلى بوده و در حجاز با مذهب شافعى و در احساء با مذهب مالکى رقابت مىکند.یک چهارم مسلمانان شام حنبلى هستند. این مذهب سومین مذهب در فلسطین است و پیروان کم شمارى در مصر، عمان و افغانستان دارد.
ویژگیها و منابع مذهب حنبلى احمد بن حنبل سنت را حاکم بر قرآن دانسته و در فتاوى خود بر احادیث و فتاوى صحابى تکیه مىزد. او بر طبق «مصلحت» فتوى نمىداد. آن گاه که نصى را روى در روى آن مىیافت بر خلاف مالک عمل مىکرد و هر گاه هم نصى را در برابر مصلحت نمىدید، آن را مبناى حکم قرار مىداد و همانند شافعى از مصلحت گریزان نبود.احمد، حدیث مرسل و ضعیف را معتبر دانسته و آن را بر قیاس برترى مىداد.کاربرد قیاس در نزد او تنها در زمان ضرورت روا بود.
برخى از معتقدات مذهبى حنابله ۱ ـ در فقه حنبلى، رکن اصلى در معاملات، رضایت عاقلان بوده و هر معاملهاى درست شمرده شده مگر آن که نصى بر بطلان آن رهنمون باشد.۲ ـ حنابله در موضوع طهارت و نجاست، حساسیت ویژهاى داشتهاند و از این جهت در میان مذاهب شهرهاند.۳ ـ فقه حنبلى با پذیرش اصل ذرایع گسترش ویژهاى یافته است. بر اساس این اصل، حکم غایات به وسایل آن و حکم نتایج به مقدماتش تسرى مىیابد.۴ ـ ویژگى مهم حنبلیان توجه افراطى آنان نسبت به قضیه امر به معروف و نهى از منکر است .برخى از آراى ابن حنبل در عرصه کلام سیاست و فقه عبارت است از:۱ ـ او در نصوص که گویاى تشبیه و یا تجسیم و رؤیت حق تعالى بود، تأویل را روا نمىدید .۲ . معنى صحابى در نزد احمد معنایى فراگیر داشت و هر که را ولو در ساعتى با پیامبر به سر آورده بود، به او صحابى گفته مىشد. مسلمانى که به صحابیى دشنام مىداد، اسلام صحیحى در نگاه او نداشت.۳ ـ احمد گزینش خلیفه پیشین و خلیفه بعد از خود را امرى درست مىدید. احمد اطاعت پیشواى پیروز را لازم دیده هر چند که آن پیشوا ستمکار باشد. او خواندن نماز جمعه به اقتداى بر چنین پیشوایى یا برگزیدگان او را وظیفه دانسته و دوبارهخوانى آن نماز را بدعت مىانگاشت .۴ ـ ابن حنبل تارک نماز را کافر دانسته و قتلش را واجب مىدید.
فقها و کتب فقهى مذهب حنبل فقهاى معروف در این مذهب عبارتند از:احمد بن شهاب الدین معروف به ابن تیمیه (م ۷۳۸) صاحب مجموعه الرسائل الکبرى و منهاج السنه و الفتاوى که در پنج جلد قرار دارد.ابن قیم جوزى (م ۷۵۱) مؤلف اعلام الموقعین عن رب العالمین این کتاب در چهار جلد قرار دارد و نیز مؤلف الطرق الحکمیه فى السیاسه الشرعیه و زاد المعاد فى هدى خیر العباد.ابو الفرج عبد الرحمان معروف به ابن رجب صاحب الفوائد فى الفقه الاسلامى.موفق الدین معروف به ابن قدامه (م ۶۲۰) مؤلف کتاب المغنى که داراى ۱۲ جزء است.شمس الدین ابن قدامه. مقدسى (م ۶۸۲) نویسنده کتاب الشرح الکبیر که شرحى استبر المقنع.عبدالرحمان مقدسى صاحب العمده فى شرح العمده.ابوبکر بن هانى معروف به الاثرم صاحب کتاب السنن.منبع:کتاب ره توشه حج، ج ۱، ص ۱۵۵ارسال مقاله توسط کاربر محترم سایت :j133719
