چه لزومی دارد که تقرب به پیامبر(ص) و ائمه(ع) در زیارت عاشورا در کنار تقرب به خدا قرار گیرد؟
پرسش
در زیارت عاشورا می‌خوانیم: «انّی اتقرّب الی الله و الی رسوله و الی امیرالمومنین…»؛ می‌دانیم تقرّب به پیشگاه ائمه(ع)، همان تقرّب به خدا است؛ چون در طول تقرّب به خداوند است. اما متوجه نمی‌شوم چه لزومی دارد مستقل از تقرب به خداوند، تقرب به رسول(ص) و… ذکر شده است؛ آیا حکمت خاصی دارد؟ چون شیوه طرح آن، طوری است که احساس می‌شود تقرب به رسول و ائمه در عرض تقرب به خدا است؟
پاسخ اجمالی
تقرّب؛ گاهی از ناحیه خداوند متعال است، چنانچه خداوند متعال در قرآن می‌فرماید: «وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَریدِ»[۱](و ما به او از رگ قلبش نزدیک‌تریم)، و یا در آیه دیگری می‌فرماید: «وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادی عَنِّی فَإِنِّی قَریبٌ»[۲] (و هنگامى که بندگان من، از تو درباره من سؤال کنند، [بگو:] من نزدیکم). لذا این معنا از تقرب در زیارت عاشورا مراد نیست.
اما گاهی این تقرّب از ناحیه بنده نسبت به خداوند متعال و برگزیدگان او است که با انجام اموری حاصل می‌شود که یکی از اینها عبارت است از: محبت و دوستی نسبت به ائمه اطهار(ع) و دشمنی با کسانی که با آنها مخالفت و دشمنی می‌کنند.
چنان‌که طبق فرازی از زیارت عاشورا؛[۳] برای رسیدن به مقام قرب به خدا و رسول خدا و اهل‌بیت(ع) دو چیز لازم است: یکی محبت و دوستی نسبت به آنها و دیگر بیزاری از آن اشخاصی که به جنگ و مخالفت با آن بزرگواران برخاستند.
اما در مورد پرسش که چرا قرب به پیامبر(ص) و امامان(ع) در زیارت عاشورا، به‌گونه‌ای قرار گرفته که گویا آن حضرات در ردیف خدا می‌باشند؟! باید گفت که ایرادی به این موضوع وارد نبوده و توهم شرک از آن نمی‌رود، زیرا شبیه این مطلب در قرآن نیز دیده می‌شود. به عنوان نمونه؛ در قرآن دیده می‌شود که گاهی با یک فعل امر گفته می‌شود که «أَطِیعُوا اللهَ وَ الرَّسُولَ»[۴] که نشانگر آن است که اطاعت خدا و پیامبر(ص) از هم جدا نیستند.[۵]
اما گاهی تعبیر قرآن با دو امر مستقل و در کنار هم بوده و این‌گونه است: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُم»؛[۶] که نخست به مردم با ایمان دستور می‌دهد از خداوند اطاعت کنند، بدیهى است براى یک فرد با ایمان همه اطاعت‌ها باید به اطاعت پروردگار منتهى شود، و هرگونه رهبرى باید از ذات پاک او سرچشمه گیرد، و طبق فرمان او باشد؛ زیرا حاکم و مالک تکوینى جهان هستى او است، و هر گونه حاکمیت و مالکیت باید به فرمان او باشد. در مرحله بعد، فرمان به پیروى از پیامبر(ص) می‌دهد، پیامبرى که معصوم است و هرگز از روى هوى و هوس، سخن نمی‌گوید، پیامبرى که نماینده خدا در میان مردم است و سخن او سخن خدا است، و این منصب و موقعیت را خداوند به او داده است، بنابراین، اطاعت از خداوند، مقتضاى خالقیت و حاکمیت ذات او است، ولى اطاعت از پیامبر(ص) مولود فرمان پروردگار است و به تعبیر دیگر خداوند واجب الاطاعه بالذات است، و پیامبر (ص) واجب الاطاعه بالغیر و شاید تکرار «اطیعوا» در آیه اشاره به همین موضوع؛ یعنى تفاوت دو اطاعت دارد.[۷]
در مورد جمله «اتقرّب» نیز این‌گونه است؛ گاهی «یا اَباعَبْدِاللهِ اِنّى اَتَقَرَّبُ اِلى اللهِ وَ اِلى رَسُولِهِ وَ اِلى امیرِالْمُؤْمِنینَ وَ اِلى فاطِمَهَ وَ اِلَى الْحَسَنِ»، و گاهی به صورت «وَ اَتَقَرَّبُ اِلَى اللهِ ثُمَّ اِلَیْکُمْ بِمُوالاتِکُمْ وَ مُوالاهِ وَلِیِّکُمْ» به کار می‌رود.
در مجموع تقرب به پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار در طول تقرب به خدا و وسیله برای زودتر رسیدن به مقصد است، نه در عرض تقرب به خدا.[۸]
[۱]. ق، ۱۶٫
[۲]. بقره، ۱۸۶٫
[۳]. «یَا أَبا عَبْدِ اللَّهِ إِنِّی أَتَقَرَّبُ إِلَى اللَّهِ وَ إِلَى رَسُولِهِ وَ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِلَى فَاطِمَهَ وَ إِلَى الْحَسَنِ وَ إِلَیْکَ بِمُوَالاتِکَ وَ بِالْبَرَاءَهِ مِمَّنْ أَسَّسَ أَسَاسَ ذَلِکَ وَ بَنَى عَلَیْهِ بُنْیَانَهُ وَ جَرَى فِی ظُلَمِهِ وَ جَوْرِهِ عَلَیْکُمْ وَ عَلَى أَشْیَاعِکُمْ»؛ طوسى، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج ۲، ص ۷۷۴، بیروت، مؤسسه فقه الشیعه، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
[۴]. آل عمران، ۳۲٫
[۵]. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲، ص ۵۱۶، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
[۶]. نساء، ۵۹٫
[۷]. تفسیر نمونه، ج ۳، ص ۴۳۴٫
[۸]. نک: «نقش واسطه‌ها در تقرب به خدا»، ۲۸۶٫
http://yon.ir/GDFSy
