مستبصرین: صالح الوردانی
صالح الوردانی
نویسنده، روزنامه نگار و فعال سیاسی مصری، از معروفترین شخصیت‌های مستبصر معاصر است. وی در قاهره پایتخت مصر در سال ۱۹۵۲ در خانواده‌ای شافعی مذهب به دنیا آمد. در عرصه‌ی روزنامه نگاری و مطبوعات در مصر کار کرد. او صاحب تألیفات و انتشارات و مقاله‌های نشر یافته‌ی بسیار در روزنامههای مصری و غیر مصری و موسس دار الهدف الاعلام و النشر قاهره است (موسوعه، ۱۴۲۴: ۲/۴۷۷).
– محیط تربیتی
صالح در فضای اسلامی مصر بزرگ شد و پرورش یافت. این دوره مصادف با جریان‌های اسلامی در دهه‌ی هفتاد در قالب فکر سنی بود و وی با این جریانات ارتباط برقرار کرد. آن هم ارتباط یک ناقد، نه اینکه تسلیم اندیشه آنها شود. ازین رو به دلیل تناقضات موجود در این جریانات به فکر جایگزینی برای آنها بود (همان).
– زمینه های تحول فکری
۱- آشنایی با شخصیت شیعی و خانواده وی
در پایان دهه‌ی هفتاد (۱۹۷۷م) سفری به عراق داشت. در آنجا به خانه یکی از دوستانش که فردی با فرهنگ، اهل پژوهش و شیعی بود، رفت. در خلال حضورش در عراق به زیارت مرقد خاندان اهل بیت در بغداد و مساجد شیعه رفته و به دروس و سخنرانی‌ها و گفتگو با جوانان شیعه گوش سپرد. در نتیجه بسیاری از اوهام و تصوراتی که در باره‌ی شیعه داشت و صحیح نبودند از ذهنش دور شد.
۲- آشنایی با کتب شیعی
او سپس به کویت رفت و با برخی از جوانان شیعی ملاقات نمود و تعدادی از کتب از جمله کتاب السقیفه، کتاب عقاید الامامیه، کتاب المراجعات را مورد مطالعه قرار داد. در اثر جستجو و تلاشش برای او روشن شد که الگوی بدی بعد از رسول بر سرکار آمده است. که از آن الگو، همه‌ی اندیشه‌هایی که حقیقت اسلام را ناصحیح جلوه داد آشکار شد. همچنین نصوص را جعل کرد و با اقوال و تفسیرهایش، حقیقتش را از مردم پوشاند. در ادامه خودش را در تحکیم باطل و ضعیف و سست کردن حق سهیم کرد. همچنین راه‌های مختلفی را اختراع کرد که امت را از راه خدا گمراه ساخت.
۳- پژوهش در باره‌ی اسوه‌ی حقّ
هنگامی که کشف اسوه‌ی حق به پایان می‌رسد، الگوی باطل در مقابلمان روشن خواهد شد و حکم درباره‌ی آن، نسبت به نصوص می‌باشد نه نسبت به رجال از این رو سوالات متعددی به ذهنش رسید که اولین این سوالات تعیین حدود ماهیت حق بعد از رسول بود (همان، ۴۷۸).
– علل گرایش به تشیع
۱- ویژگی‌های میراث شیعه
بر طبق نظر صالح اینکه شیعه براساس قضیه‌ی امامت بنا شده است، میراث شیعه است که از میراث اهل سنت متمایز و جدا شده است. همچنین باعث ایجاد بسیاری از اجتهادها و دیدگاه‌ها شده که در فقه و کلام منعکس گشته است. از بارزترین نتایج آن (شیعه بر اساس قضیه‌ی امامت بنا شده است) انحصار مصدر فراگیری در دایره‌ی خاندان اهل بیت و طرد خطوط دیگری که مخالف با روششان بود می‌باشد. در رأس آن خطوط، خط صحابه است که ستون‌هایش را ابوبکر و عمر محکم کردند. زمانی که فرد به خط اهل بیت ملتزم شود، در حقیقت ملتزم به نص شده است نه افراد.
۲- جایگاه امام علی در نزد اهل سنت
جایگاهی که اهل سنت برای امام علی قرار داده‌اند سبب شگفتی الوردانی شد. این که عثمان را علیرغم کارها و منکراتی که انجام داده بود بر امام علی مقدم داشتند. برابر دانستن امام علی با معاویه‌ای که جزء طلقاء بود و نسبت دادن گناهان کوچک و بزرگ به حضرت از دیگر عوامل تعجب او بود. از نظر او همه این امور عذری برای رمیدن از فقه قوم و رساله‌شان و بی میلی نسبت به جستجوی حقیقت در دایره‌ی رساله‌های دیگر بود و سبب توجه او به اندیشه هدایتگرانه شیعه شد. به خصوص به جایگاه و خصوصیت امام علی در اعتقاد شیعه، آگاهی یافت.
۳- پویایی فقه شیعه
مسئله‌ی فتح باب اجتهاد که همواره از قرون متمادی در نزد طرف دیگر (اهل سنت) بسته بود، موجب جلب توجه او در طرح شیعه گشت (همان، ۴۷۹). برای مثال موسسه دینی معاصر شیعه که بر خلاف اهل سنت که در برخی مسائل چون بانک و ربا دچار اشتباه می‌شوند، در زمینه اجتهاد بسیار متفاوت از اهل سنت عمل کردهاند.
وردانی پس از مطالعه و تحقیق فراوان به حقانیت مذهب اهل البیت و بطلان مذاهب اهل سنت واقف گردید و به شیعیان پیوست و با قلم و با بیان خویش مشغول به تبلیغ و ترویج مذهب اهل بیت شد. کتاب‌های بسیاری نوشت که بعضی از آنها چاپ شده و بعضی از آنها هنوز به زیور طبع آراسته نشده است (الوردانی، ۱۴۱۶: ۳۳۸).
آثار:
صالح وردانی دارای آثار فراوانی است که در اینجا به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم.
نخستین تألیف وی کتاب الشیعه فی مصر بود که در آن تشیع را در پرتو تاریخ و واقعیت‌های موجود، بحث کرد. در این کتاب وی اثبات می‌کند شیعه و اهل بیت در مصر ریشه‌هایی بس عمیق دارند و مذهب تشیع درمیان مردم این سرزمین بیگانه نیست (الوردانی، ۱۴۱۴: ۶).
۱- الکتاب الشیعه فی مصر من الامام علی حتی الامام الخمینی: کتابی است که تاریخ شیعه در مصر را از روزگار امام علی ذکر می‌کند. از شیعیان نخستین در مصر همانند مالک اشتر و محمد بی ابی بکر و حوادثی که ایجاد شد، سخن می‌گوید، سپس حوادث و شخصیت‌ها را به دنبال هم (سلسه وار) می‌آورد. این اثر به لحاظ تاریخی از روزگار امام علی تا دوره‌ی حاکمان فاطمی در مصر و انقلاب صلاح الدین و ایوبیان علیه فاطمیان و تلاش آنها برای فرو افتادن فاطمیان را در بر می‌گیرد. سپس تقارب شیعه و سنی در بین علمای الازهر و علمای شیعه را بیان کرده و حوادث و جریان‌هایی که بعد از انقلاب اسلامی در ایران بر شیعه اتفاق افتاد را مورد بررسی قرار می‌دهد.
این اثر در سال ۱۴۱۴ ق از مکتبه مدبولی الصغیر به زیور طبع آراسته شد.
الکلمه و السیف محنه الرای فی تاریخ المسلمین:
کتابی است که مسائل گذشتگان در رأی، اعتقادات و همچنین برخورد نص و رأی را بیان می‌کند. همچنین از توقیف کردن رای و شهیدانی که در راه آرائشان جان سپردند سخن می‌گوید.
اثر فوق در سال ۱۹۹۷٫م از سوی مرکز الحضاره العربیه قاهره به چاپ رسید.
عقائد السنه و عقائدالشیعه، التقارب و التباعد:
این کتاب، پژوهشی در مقایسه عقاید اهل سنت و شیعه، با هدف تقریب آنها می‌باشد. مولف بحث را با تعریف عقیده منشأ سنی و شیعه، آغاز و سپس در چهار قضیه‌ی اساسی توحید، نبوت، امامت و رجال به بحث می‌پردازد (موسوعه، ۱۴۲۴: ۲ /۴۸۰).
این کتاب در سال ۱۴۱۹هـ.ق از سوی مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه بیروت، به زیور طبع شد.
السیف و السیاسه، صراع بین الاسلام النبوی و الاسلام الاموی:
این کتاب درگیری و برخوردی را که بعد از وفات رسول اکرم بین اهل بیت و مخالفانشان از خلفا ایجاد شد، مورد بررسی قرار می‌دهد. سپس از بنی امیه گزارش می‌دهد که از اسلام منحرف شدند و داخل در اموری شدند که خیری در آن امور نبود.
این اثر در سال ۱۹۹۶ م از سوی دارالجسام قاهره منتشر شد.
اهل سنت، شعب/… المختار:
این کتاب پژوهشی در فساد عقاید اهل سنت است که در آن به رشد و تحولات و انتشارش بین مسلمانان می‌پردازد. سپس به ظهور جریان وهابیت توجه می‌کند. در خاتمه نیز به نتایج این عقیده از جمله: اهمال عقل (رها کردن عقل)، مقدس شمردن حاکمان، بیم دادن مردم، بزرگ داشتن رجال (افراد) و ترور فکر و اندیشه اشاره می‌کند.
این اثر در سال ۱۴۱۷هـ.ق از سوی انتشارات کنّوته منتشر شد (همان، ۴۸۲-۴۸۳).
دفاع عن الرسول ضد الفقاء و المحدثین:
در این اثر نویسنده به اموری می‌پردازد که این امور اصل و اساسی نداشته اما برخی از فقها این امور را به پیامبر نسبت داده‌اند.
قضیه‌ی اول: علاقه‌ی پیامبر به عایشه که بچه‌ای بوده و عشق ورزیدنشان به او دلباختنشان به او.
دوم: خارج شدن رسول اکرم از دایره‌ی تبلیغ و تبیین به دایره‌ی تشریع (قانونگذاری)
سوم: توصیف رسول اکرم به جهل وترس و مسامحه کاری.
چهارم: رسوایی رسول اکرم از نظر جنسی و هتک کردن پوششان
پنجم: مهر ورزیدن پیامبر نسبت به عمر از مهمترین ویژگی‌های ایشان.
ششم: پیامبر از ظلم خبر می‌داد.
هفتم: اهانت به انبیا و جاهل دانستن آنها
این اثر در سال ۱۴۱۸هـ.ق از سوی انتشارات تریدنیکو للطباعه در بیروت منتشر شد.
۶ – الخدعه، رحلتی من السنه الی الشیعه:
کتابی است که در آن متعرض به سرشت ذاتی خویش می‌گردد و این که بعد از شک در عقیده‌ی اهل سنت و روشن شدن فساد این عقیده، به مذهب تشیع منتقل گشته است (الوردانی، ۱۴۱۶: ۴۸۳).
این اثر در سال ۱۴۱۶ هـ.ق از سوی دار النخل بیروت منتشر شد.
۷- زواج المتعه حلال، محاکمه المنهج الفقهی عند اهل السنه:
این کتاب پژوهشی است درباره‌ی ازدواج متعه که اهل سنت آن را به پیروی از عمر حرام کردند. در آن نصوصی (متونی) که حلال بودن ازدواج متعه را نشان می‌دهد، آورده شده و نیز اقوالی که اهل سنت در تحریم ازدواج متعه وارد کردهاند، نیز بیان گردیده است.
این اثر در سال ۱۴۱۷ هـ.ق از سوی انتشارات کنوته منتشرشد.
۸- فقهاء، النفط،رایه الاسلام ام رایه آل سعود:
این اثر به بررسی اعمال خاندان سعود در خرید مسئولیت‌های فقها برای خدمت به مصالحشان با پول نفت و اینکه چگونه به دلیل پیرویشان از هواهای نفسانی و دور شدن از اسلام اصیل دچار تناقضات شدند می‌پردازد (موسوعه، ۱۴۲۴: ۳/ ۴۸۶)
این اثر در سال ۱۹۹۴ م از سوی انتشارات مدبولی الصغیر منتشر شد.
۱۰- الحرکه الاسلامیه و القضیه الفلسطینیه: این اثر پژوهشی در اسلوب موضع جریان‌های اسلامی در مصر از قضیه‌ی فلسطین و خصوصاً اخوان الصفا است.
این اثر در سال ۱۴۱۱ هـ.ق از سوی دار الشرقیه منتشر شد.
۱۱- فتاوی ابن باز: کتابی است که در آن به بیان فتواهای ابن باز (رئیس کل اداره‌های پژوهش‌های علمی و فتوا دادن و دعوت و ارشاد) در سرزمین عربستان سعودی و اینکه چگونه فتواهای ابن باز به تکفیر مسلمانان و توجیه رسوایی‌های آل سعود انجامید، می‌پردازد.
این اثر در سال ۱۴۱۹ هـ.ق از سوی دار الهدف، قاهره انتشار یافت.
۱۲-المناظرات بین فقهاء السنه وفقهاء الشیعه: مولف در این کتاب، برخی از مناظره‌هایی را که بین علمای شیعه و علمای اهل سنت اتفاق افتاده، جمع نموده است. از جمله مناظره‌ی شیخ حسین بن عبد الصمد عاملی با یکی از شیوخ حلب، و مناظره‌ی شیخ مفید پیرامون ازدواج متعه با یکی از اسماعیلیان بیان کرده و از سویی مناقشه بین ابن تیمیه و علامه حلی را تکذیب کرده است.
این اثر در سال ۱۹۹۹٫م از دارالهدف بیروت منتشر شد.
۱۳- النزاع و التخاصم فیما بین بنی امیه و بنی هاشم: این کتاب در اصل اثر تقی الدین مقریزی (۸۴۵-۷۷۶ هـ.ق) است که صالح الوردانی آن را تصحیح کرده و بدان تعلیقاتی افزود.
این اثر از سوی دارالهدف قاهره منتشر شد.
۱۴- تثبیت الامامه: اصل کتاب را قاسم رسّی (۱۶۹-۲۴۶ه.ق) در وجوب امامت به نگارش درآورده است. که صالح الوردانی آن را تصحیح کرده است.
این اثر در سال ۱۴۱۹هـ.ق، از دار الغدیر چاپ شد.
۱۵- علی سیف الله المسلول، التاریخ الجهادی للامام علی
مضمون کتاب درباره نقش جهادی امام علی از آغاز اسلام تا پس از وفات حضرت رسول است. از نظر او شایسته نیست که این نقش از ایشان (امام علی) سلب شده و به افرادی که هیچ ارزشی نداشته‌اند نسبت داده شود. وی معتقد است که حضرت علی به حق، شمشیر بیرون کشیده‌ی خدا و رمز حق در طول زمان است که با شمشیرش راه هدایت و ارشاد و نجات در دنیا و آخرت را شکافته است. (همان، ۴۸۸-۴۹۰).
این اثر در سال ۲۰۰۱٫م از سوی دار الهدف بیروت به چاپ رسید.
کتب آماده چاپ:
۱- تصحیح العبادات: وی در این اثر بر ۴ عبادت اصلی نماز، حج، روزه و زکات متمرکز شده و می‌کوشد تا صورت حقیقی آنها را که سیاست سبب نابودی و از بین رفتن مضمون حقیقی آنها شده است، از نو ترسیم کند. این کتاب حاوی مواضع زیر می‌باشد: مفهوم عبادات، عبادت میان دین و سیاست، مذاهب و عبادات، تمرینات تعبدی بین دین و سیاست: اذان، طهارت، غسل و تیمم، نماز، زکات، روزه و حج. این کتاب به صورت دست نویس موجود است و به زودی از مرکز الابحاث العقائدیه منتشر می‌گردد..
۲- فرق اهل السنّه (جماعات الماضی و جماعات الحاضر)
به عقیده مولف در طول تاریخ اختلافات و درگیری‌های مسلمانان، منجر به ایجاد فرقه‌ها و گرایش‌های متعدد گردید و آن هم از همان ابتدای وفات پیامبر تا امروز…. این درگیری‌ها و اختلافات بین فرقه‌های اسلامی ادامه پیدا کرد تا این که به حد تکفیر و ریخته شدن خونها گردید. لذا در این اثر بر آن شده است که چگونگی اعتقاد و فکر این فرقه‌ها را بررسی کند. علاوه بر بررسی فوق، کشف نقش سیاست و مذهب در محو نمودن حقیقت دین و همچنین پراکندن فرقه‌ها در میان مسلمانان مورد بررسی قرار گرفته است. این کتاب گامی است در جهت تصحیح بسیاری از مفاهیم اشتباه که به طور موروثی منتقل شدند و تصحیح این مفاهیم، مقدمه‌ی اساسی در جهت وحدت مسلمانان است. این کتاب از مرکز الابحاث العقائدیه منتشر خواهد شد.
۳- فضل الشیعه علی المصر
مولف در این کتاب کوچک، قسمتی از تاریخ فاطمیان و پیدایش دانشگاه الازهر را شرح می‌دهد، سپس به اهمیت مرقدهای برخی از نمادهای شیعه که از فرزندان پیامبر می‌باشد، اشاره می‌کند. و نیز شمه‌ای از گسترش مذهب شافعی در مصر را بیان می‌کند. در پایان خلاصه‌ای از نقش جمال الدین افغانی در رخداد مصر سخن می‌گوید. این اثر از مرکز الابحاث العقائدیه منتشر خواهد شد (همان، ۴۹۳-۴۹۴).
منبع: بررسی علل گرایش مستبصرین به تشیع در پنجاه سال اخیر؛ اختصاصی مجمع جهانی شیعه شناسی
برای مشاهده این کتاب اینجا را کلیک کنید.
