مستبصرین: سعید أیوب
سعید أیوب
او از جمله مستبصرین مشهور مصری است که در سال ۱۳۶۳ ق در شهر قاهره، به دنیا آمد و در خانواده‌ای سنی مذهب پرورش یافت.
– شخصیت علمی
تحصیلاتش را تا پایان دوره متوسطه ادامه داد آنگاه در عالم اندیشه فرو رفت و متفکر و مولفی گردید که کتابخانه‌های اسلامی از آثار و تحقیقاتش بهره‌مند شدند. از جمله مباحثی که پیرامون آن به تحقیق پرداخت دوره تاریخی بعد از وفات حضرت رسول بود. وی در این خصوص معتقد است که حرمت و حریم صحابه و مفهوم صحابی، نباید ما را از درک واقعیات و داوری درست باز دارد گرچه صحابه محترم هستند اما حقیقت محترم‌تراست (موسوعه، ۱۴۲۴: ۲/۳۳۷).
زمینه های تحول فکری
۱- تفاوت تاریخ اسلام و تاریخ مسلمانان
ایوب پس از تحقیق بسیار دریافت که تاریخ اسلام با تاریخ مسلمانان متفاوت است؛ زیرا تاریخ اسلام همان تاریخ فطرت پاک است، اما تاریخ مسلمانان چیز دیگری است. آنچه که با حرکت حضرت محمد برپا شد تاریخ اسلام است، اما نزاع‌ها و کینه‌های ناشی از هواهای نفسانی هیچ ارتباطی با اسلام ندارد؛ چرا که آن ناشی از مردم است؛ مردمی که شیطان آنها را فریفته و با آمال و آرزوها ایشان را به قهقرا کشانده است. ایوب توانست با این عقل بیدار ردای تعصب را از تن خارج ساخته و از بیشتر گردنه‌هایی که بینش انسان را از فهم مطلب باز می‌دارد، عبور کند. از همین جا بود که به وضوح دریافت که با رهایی از آن می‌توان به این تاریخ مسلمانان هنگامی که با قرآن و سنت صحیح متعارض باشد، نقد و چه بسا قابل آن را ردّ کرد. (همان، ۴۳۷-۴۳۸)
۲ـ بررسی تاریخ اسلام
وی در پژوهش‌های خویش به دوره تاریخی پس از رحلت پیامبر اکرم پرداخت. بدان سبب که می‌دانست این دوره اثر مستقیمی در مسیر حرکت اسلامی داشت و منجر به وقوع انشعابات متعدد در امت اسلامی شد و تنها راه، برای دست یافتن به راه درست آگاهی از ریشه‌های این اختلافات، احاطه علمی به عواملی است که موجب خروج عده‌ای از دایره التزام به اوامر پیامبر درباره طریق پس از او شد. اولین قدم وی احاطه علمی به روش پیامبر در دعوت و توجه به جریان سیاهی بود که می‌کوشید دیده مردم را از دیدن نور رسالتش فرو بندد. از جمله این حرکت‌ها، تلاش مشرکان و کفار و کسانی بود که در دل‌هاشان مرضی بود. آنگاه از شیوه‌ای که پیامبر اکرم برای تشکیل حکومت پس از خود آماده کرده بود، آگاه گردید (همان، ۳۳۸).
– علت گرایش به تشیع
– شناخت واقعه غدیر
او دانست که پیامبر زمینه را پس از خود، برای اهل بیتش مهیا کرد و این موضوع با دستور خداوند متعال بود و از مهمترین نشانه‌های این موضوع، ماجرای حجهًْ الوداع و غدیر خم است که در آن به صراحت بر ولایت و نص بر جانشینی پیامبر تاکیدگردید. ولی به محض آن که پیامبر رحلت فرمود، عده بسیاری از صحابه نص را رها کرد و عمل به مصلحتی را که بدان عقیده داشتند ترجیح دادند و به این سبب آل محمد را از امامت خارج ساخته و خلافت را به پادشاهی و جباریت تبدیل نمودند. به این ترتیب تصویری واضح در مقابل ایوب شکل گرفت و گریزی برای او جز پذیرفتن مذهب تشیع باقی نماند (همان، ۳۳۹).
آثار:
۱- معالم الفتن، نظراتٌ فی حرکهًْ الاسلام وتاریخ المسلمین:
این پژوهش مبتنی بر آیات قرآن و احادیث صحیح است که همگی بر آن اعتماد دارند. مولف میان حرکت اسلامی ـ الهی پیامبر اکرم، سخنان و افعال و تقریراتش، و حرکت مسلمانان که با رنگ‌های مختلف ظاهر شد تفاوت می‌نهد. وی با این پژوهش واقعیت جامعه مسلمانان و خلل‌هایی که در زندگی مسلمانان تاکنون وارد شده را روشن کرده است. این کتاب مشتمل بر ۲ جلد است.
شماری از موضوعات جلد نخست آن از این قرار است: نوری که پیامبر آورد و جریان تیره، نور ولایت، ترساندن پیامبر درباره رموز فتنه‌ها، اتفاقاتی که پس از رحلت پیامبر افتاد، راه فتنه، ظهور رأی، منع تدوین حدیث، امراء و فتنه‌ها، آمدن بنی امیه، حکومت امام علی.
جلد دوم: جنگ‌های حضرت علی، جنگ جمل، صفین، نهرهای خون، شهادت امام علی، بیعت امام حسن، شهادت امام حسین و آمدن طاغیان، بادهای فرعونی
این اثر در سال ۱۴۱۶ ق از سوی مجمع احیاء الثقافهًْ الاسلامیهًْ منتشر شدو در سال ۱۳۷۶ ش به وسیله حسن اسلامی ترجمه و از سوی مرکز الغدیر به چاپ رسید.
۲- الانحرافات الکبرى، القرى الظالمهًْ فی القرآن الکریم:
پژوهشی درباره قصه‌هایی است که قرآن کریم از امت‌های سابق تا زمان رسالت حضرت رسول بیان کرده است. وی در این اثر متعرض انحرافات قوم نوح، هود، صالح، لوط، شعیب، بنی اسرائیل و قوم پیامبر اکرم شده است و هنگام سخن گفتن از قوم پیامبر اسلام نگاهی به اتفاقاتی دارد که به نام فتنه کبری معروف است؛ موضوعی که محققان زیادی بدان‌ها توجه کرده‌اند.
اثر فوق در سال ۱۴۱۲ ق، از سوی انتشارات دارالهادی بیروت به چاپ رسید.
۳- ابتلائات الامم:
اثری است که با بهره‌گیری از احادیث به حوادث آخر الزمانی پرداخته و در آن مهدی منتظر به عنوان اسوه‌ی حق، و دجال به عنوان نماینده انحراف و باطل قرار دارند. محقق در این کتاب به مسیر تاریخی بنی اسرائیل با توجه به اخبار غیبی که انبیاء ایشان از جانب خداوند می‌دادند توجه کرده است و نهایت انحراف آنها را نشان داده است. همچنین برای نشان دادن این انحرافات از آیات قرآنی و احادیث نبوی بهره جسته است. و با توجه به آنها فهم خود را از حرکت تاریخ نشان می‌دهد.
این اثر در سال ۱۴۱۹ ق از سوی دارالهادی بیروت به چاپ رسید.
۴ – الطریق إلى المهدی المنتظر:
بحثی مستدل از کتاب سابقابتلائات الامم است. مولف در این کتاب، بخش مهمی از عقیده امامت را که از ارکان اساسی مذهب تشیع است به بحث می‌گذارد. این اثر از سوی مرکز الغدیر بیروت در سال ۱۴۱۹ ق منتشر شد.
۵ – الرسالیون:
مولف در این اثر سفر انسان را از عالم ذرّ؛ جایی که فطرت در عالم غیب پنهان بود تا عالم دنیا که محل تقوی و پلیدی است بررسی می‌کند و در انتهاء مسیر به اجتهاد و تأویل پس از پیامبر اکرم و آنچه که بر آن مترتب شد پرداخته است و بابی را به جنگ‌های علی با دیگران بر سر تأویل قرآن اختصاص داده است. اثر فوق از سوی موسسه دارالهادی بیروت در سال ۱۴۱۸ ق به زیور طبع آراسته شد.
۶- زوجات النبی: مطالعه‌ای در زندگی همسران پیامبر است که با مقدمه‌ای درباره حکمت قانون چند همسری در اسلام و حکمت تعدد زوجات پیامبر و اوامر الهی به زنان پیامبر همراه است. وی به هنگام بررسی سیره‌ام المؤمنین‌ها به حوادثی که متعلق به حرکت دعوت بود، توجه کرده است.
اثر فوق از سوی موسسه دارالهادی بیروت در سال ۱۴۱۸ ق به زیور طبع آراسته شد.
۷- عقیدهًْ المسیح الدجّال فی الأدیان، قراءهًْ فی المستقبل:
بررسی‌ای راجع به تمام آنچه مربوط به مسیح دجال در ادیان اسلامی وجود دارد؛ از روایات و ادله‌ای که کتاب‌های سه گانه یهودیان، مسیحیان و مسلمانان بر آن اتفاق نظر دارند به همراه بیان تفسیری که اهل کتاب از این مطالب و نیز تفسیر اسلام نسبت به آن دارند. از دیگر سو وی برخی از مسائلی را که اهل کتاب باورمندند بر اساس منابعی که امروز نیز معتبر می‌دانند به نقد کشیده است.
اثر فوق برای نخستین بار در سال ۱۴۱۱ ق از سوی انتشارات دارالهادی بیروت به چاپ رسید.
۸ – فی ظلال، أسماء الله الحسنى:
این اثر مجموعه‌ای است از اسماء حسنای موجود در قرآن و حدیث نبوی. کتاب با مقدمه‌ای آغاز می‌شود که در آن معنای عبادت و بعضی از اصطلاحات مورد نیاز توضیح داده شده است، آنگاه تعدادی از اسماء حسنای الهی که در قرآن و حدیث نبوی آمد و در پایان شماری از اسمامی حسنای منتخب ذکر گردیده‌اند. این اثر در سال ۱۴۱۶ق از انتشارات دار الفتح للإعلام العربی در قاهره به چاپ رسید.
۹- وجاء الحق:
مقصود از حق در این کتاب، دعوت پایانی یعنی دعوت حضرت رسول است که در خطاب به تمامی بشریت بود و پیام این دعوت به اهل کتاب این است که به سخن عدلی بیایید که ما و شما در آن مساوی هستیم. بدین مضمون که تنها خدا را بپرستیم و از تعلیماتش پیروی کنیم… و این دعوت تمامی انبیا و رسولان از همان آغاز آفرینش بود.
مولف در قسم اول کتاب از دعوت پایانی و اهل کتاب سخن میگوید و با توجه به متونی که به آنها استناد می‌کند بدینجا می‌رسد که دعوت پایانی در زمانی که درهایش را برای جویندگان حقیقت می‌گشاید از پیروی کردن هر چیزی که از راه خدا جلوگیری کند، برحذر می‌دارد.
قسم دوم کتاب به بررسی مجموعه‌ای از وصایای دعوت پایانی اختصاص دارد. از این بررسی چنین نتیجه می‌گیرد که امت پایانی نمی‌تواند اختیار را از انبیاء و رسولان و اوصیاء ایشان بگیرد. وی دایره اختیارات هارون و فرزندانش را در شریعت حضرت موسی با دایره اختیارات امام علی و فرزندانش مقایسه می‌کند.
مولف به همین گونه در تحقیقش جلو می‌رود و به نتایجی می‌رسد که پیوسته آنها را با شواهد مستند می‌کند و راهبر او در این زمینه، دستوری است که خدای تعالی به پیامبرش در این باره داده است که مردم را با حکمت و موعظه حسنه به سوی او فراخواند و بدین صورت مولف کوشیده است تا راه‌های حق را در مقابل کسانی که در پی استبصار هستند، روشن سازد.
اثر فوق در سال ۱۴۱۹ ق از سوی مرکز دارالغدیر بیروت به چاپ رسید.
۱۰- الأوائل فی أحداث الدنیا وأخبار الاخرهًْ:
سعید ایوب این اثر را قبل از استبصار خود نگاشته است. وی در این کتاب احادیث شریف را که مخصوصاً مربوط به اصول مقدماتی است، گرد آورده است سپس هر حدیث را به هر یک از اتفاقات مهم مسلمانان مرتبط کرده است. کتاب دارای موضوعات متنوعی است، از جمله آداب زفاف، جشن گرفتن برای نوزاد، فقه زن، خشوع، آداب تلاوت، کیفیت حج، نشانه‌های قیامت، عذاب قبر، رستاخیز، حساب، بهشت و آتش و موضوعات دیگر. این اثر در سال ۱۴۰۵ ق از سوی دارالکتب العلمیه قاهره منتشر شد.
منبع: بررسی علل گرایش مستبصرین به تشیع در پنجاه سال اخیر؛ اختصاصی مجمع جهانی شیعه شناسی
برای مشاهده این کتاب اینجا را کلیک کنید.
