مقایسۀ شیوۀ تعامل با اقلیتهای دینی در حکومت امام علی(ع) و حاکمان صفوی
مقایسۀ شیوۀ تعامل با اقلیتهای دینی در حکومت امام علی(ع) و حاکمان صفوی
چکیده
سیرۀ حکومتی حکیمانۀ علی(ع) منبعی هدایتگر برای همۀ مصلحان برجای گذاشته است. بخشی از این سیره تعامل با اقلیتهای دینی حاضر در جامعۀ اسلامی است. شیوۀ تعامل با اقلیتهای دینی همواره، از مباحث مطرح در جوامع اسلامی بوده است. قرآن خطوط کلی این تعامل را ترسیم و پس از پیامبر(ص) نیز، قرآن ناطق، علی(ع)، نمود عینی و عملی آن را مجسم کرده است. حکومت مقتدر صفویان، نخستین دولت امامی مستقل، با شعار پیروی از سیرۀ ائمه(ع) به عرصه آمد و دو قرن و نیم، بر ایران حکومت کرد. این نوشتار نخست به معرفی چند اصل کلی از سیرۀ علی(ع) در تعامل با اقلیتهای دینی میپردازد و سپس، به شیوۀ تطبیقی، آن اصول را در سیرۀ حکومتی صفویان بررسی و کاستیها و نقض آنها را در این حکومت برجسته میکند. وجود تفاوت آشکار بین این دو سیره نتیجۀ مقایسۀ آنهاست که عمدتاً به دلیل تفاوت در اهداف و نوع نگاه به حکومت بوده است.
کلیدواژهها
اقلیتهای دینی؛ حکومت صفویه؛ حکومت امام علی(ع)؛ یهودیان ایران؛ مسیحیان ایران؛ زرتشتیان ایران
اصل مقاله
یکی از وظایف مهم حکومت اسلامی تعیین حقوق مردم و دولت و پاسداری از آن است. حکومت اسلامی، از آغاز، بارها حقوق مردم را چه از طریق منبع اصلی وحی (قرآن) و چه از طریق ناطقان آن (رسول خدا(ص) و ائمه(ع)) شرح داده است. بخشی از این حقوق مهم، دربارۀ اقلیتهای دینی حاضر در حکومت است. اهتمام به رعایت حقوق آنها در جامعه، نه تنها آسایش و آرامش اقلیتهای دینی را بلکه عدالت اجتماعی و یکسانانگاری خلق را از دیدگاه حاکم هم نشان میدهد. پس از حکومت چندسالۀ امام علی(ع)، قدرتهای دیگری ظهور کردند که برخی داعیۀ این عدالت و تعامل را داشتند؛ اما هرگز نتوانستند مطابق سیرۀ علی(ع) حرکت کنند. سلسلۀ صفویه نیز، از آغاز پیدایی، همواره با ادعای پرچمداری حکومت شیعی، داعیۀ پیروی از سیرۀ ائمه(ع) را داشت و برخی از حاکمانش تا آنجا پیش رفتند که خود را کلب آستان علی(ع) و ائمه(ع) میدانستند؛ ازاینرو، باید دید رفتار حکومتی آنها تا چه اندازه به منش معصومان(ع) نزدیک بوده است. این نوشتار فقط به بررسی تعامل با اقلیتها، در نگاه و سیرۀ امام علی(ع) و حاکمان صفوی پرداخته است. اگرچه در خصوص سیرۀ حکومتی امام علی(ع) مطالب فراوانی نگاشته شده، به نظر میرسد کمتر به بررسی تطبیقی رفتار حکومتهای متأخر از آن با سیرۀ آن حضرت پرداخته شده باشد. در نگاه تطبیقی به دو سیرۀ حکومتی، در خصوص تعامل با اقلیتها، دو پیش فرض را میتوان مطرح کرد: