مجمع جهانی شیعه شناسی

نازل شدن آیه تبلیغ و شان نزول آیه

نازل شدنِ آیه تبلیغ
یکى از آیاتی که در مراسم حج سال دهم هجری برای انتصاب حضرت على علیه السلام به امامت بر پیامبر صلی الله علیه وآله نازل شد «آیه تبلیغ» است.
آیه تبلیغ سه فراز مهم دارد که بنا بر آنچه که حضرت امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: هر فرازى از آن در یک روز نازل شده است.
روز شانزدهم ذى‌الحجه این فراز نازل شد:
یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ اِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ؛ ای فرستاده خدا آنچه از سوی پروردگارت بر تو نازل شده به مردم برسان.
روز هفدهم ذى‌الحجه فراز بعد اضافه شد:
وَ اِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ؛ و اگر نرسانی رسالت پروردگارت را نرسانده‌ای.
روز هجدهم ذى‌الحجه فراز بعدی نیز اضافه شد:
وَ اللّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ؛ نگران مباش که خدا تو را از شر بعضی از مردم (شرور) حفظ می‌کند!
مطابق آماری که مورخین داده‌اند حداکثر ۱۲۰ هزار نفر از مسلمانان، رسول خدا صلی الله علیه وآله را در آخرین حج همراهی نمودند. بعد از پایان مراسم حج، روز شانزدهم ذى‌الحجه سال دهم هجرى، جبرئیل بر رسول خدا صلی الله علیه وآله نازل شد و عرض کرد: یا رسول الله‏! خداوند تبارک و تعالى سلام مى‌رساند و مى‌فرماید: «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ اِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ »؛ یعنی اى رسول ما، آن چه را که در مورد نصب امیرالمؤمنین علی علیه السلام به تو فرمان دادیم ابلاغ کن!»
رسول خدا صلی الله علیه وآله به جبرئیل فرمودند: اى جبرئیل، این مردم تازه به دین اسلام گرویده‌اند و من بیم آن دارم که با اعلان عمومیِ جانشینى امیرالمؤمنین علیه السلام مردم دچار تزلزل در ایمان شوند و فرمان مرا اطاعت نکنند.
جبرئیل بازگشت و در روز هفدهم مجدّداً فرازى دیگر از آیه تبلیغ را از جانب خداوند متعال قرائت کرد: «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ اِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ اِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ؛ اى رسول ! آنچه را که به تو فرمان دادیم ابلاغ کن که اگر چنین نکنى رسالت خدا را به سرانجام نرسانده ‏اى.»
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: اى جبرئیل، من اصحاب خود را مى شناسم و بیم آن دارم که با من به مخالفت برخیزند (و از دین خدا خارج شوند). جبرئیل بازگشت و در روز هجدهم ذى الحجّه که کاروان رسول خدا صلی الله علیه و آله به وادى غدیر خم رسیده بودند، خدمت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله رسیده و باقیمانده آیه تبلیغ را آورد و وعده الهى مبنى بر حفظ و نگهدارى رسول خدا صلی الله علیه و آله و امیرالمؤمنین علیه السلام و محافظت از دین اسلام را نازل نمود.
یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ اِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ اِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ.
هنگامى که رسول خدا صلی الله علیه و آله فراز آخر آیه تبلیغ را شنیدند، فرمان دادند همگان بایستند و جمع شوند آن‌گاه فرمودند: به خدا سوگند، از این مکان حرکت نخواهم کرد، مگر آن‌که مأموریت خداى خویش را انجام دهم …

شأن نزول
مرحوم علامه امینى در کتاب شریف «الغدیر» شأن نزول آیه تبلیغ و آیات دیگر مربوط به غدیر را از کتاب های متعدّد تفسیری اهل سنّت و خطابۀ رسول خدا صلی الله علیه و آله را که در روز غدیر ایراد فرمودند از ۱۱۰ نفر از صحابه، ۸۴ نفر از تابعین (افرادی که اصحاب پیامبر را دیده اند) و ۳۵۶ نفر از راویان اهل سنت در طول چهارده قرن بیان نموده که جاى هیچ‌گونه شک و تردید در شأن نزول آیه تبلیغ که همان جانشینى امیرالمؤمنین علیه السلام است باقى نمى گذارد.
علّامه امینی می‌فرماید: سندها و راویان واقعه غدیر از حد شمارش بیرون است. همه مفسرین شیعه و تعداد زیادی از مفسرین اهل سنت شأن نزول آیه را واقعه غدیر خم می‌دانند.
و چون پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در ضمن خطبه غدیرشان فرمودند: «فَلْیُبَلِّغِ‏ الْحَاضِرُ الْغَائِبَ‏ وَ الْوَالِدُ الْوَلَدَ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَه؛ حاضران باید به غائبان و پدران به فرزندان نسل به نسل تا روز قیامت این مطلب را برسانند.»
تبلیغ پیام غدیر را بر همگان واجب کردند. و همه را موظّف نمودند که پیام غدیر را برسانند.
از طرفی این واقعه ده ها هزار راویِ حاضر و شاهد در مجلس داشت دیدند و شنیدند و بازگو کردند!
در نتیجه راویان این واقعه ی بزرگ به قول علّامه امینی از حدّ شمارش بیرون است. و کتاب های زیادی فقط برای نقل اسناد این واقعه تألیف شده است!
************************************************************************
مستندات

بحار الأنوار ج۳۷ ص۱۶۵

shiastudies.com