بدون‌ مقدمه‌ و به‌ سادگی‌ می‌توان‌ گفت‌ که‌: تصوف‌ و عرفان‌ در همه‌ی‌ ادیان‌ و مذاهب‌ و حتی‌ مکاتب‌ فلسفی‌ کم‌ و بیش‌ وجود دارد. و پس‌ از این‌ همه‌ تحقیقات‌ که‌ درباره‌ی‌ پیداشدن‌ صوفی‌گری‌ و درویشی‌ و عرفان‌ انجام‌ شده‌، هنوز هیچ‌کس‌ نتوانسته‌ بگوید که‌ منشأ اصلی‌ تصوف‌ اسلامی‌