خداوند بزرگ را شاکرم که این توفیق را به بنده عنایت کرد تا سال ها در خدمت قرآن باشم و براى اقشار مختلف، معارف قرآن و اهل بیت علیهم السلام را بیان کنم.در طول این سنوات، تجربه ها و روش هایى را در کار آزمودم، اینک آنچه را به نظرم مى رسد که براى دیگران مفید باشد بازگو مى کنم; شاید مورد استفاده قرار گیرد.
روش هاى بیان تفسیر
1- براى توده مردم تفسیرى مختصر در حد «صافی» و «شبر» و یا خلاصه «نمونه» گفته شود (در حد دو، سه برابر ترجمه) .۲- براى نسل نو آیاتى که درباره آن ها، شان نزول و داستان قرار دارد بیان شود. مانند آیات «الم یان … – لیله المبیت – اجعلتم سقایه – و یطعمون الطعام و …» .3- تفسیر چند دقیقه اى همراه با نماز براى عموم مردم; در این موارد مناسب است آیاتى انتخاب و قبلا در تابلو مسجد با خط خوش نوشته و سپس همه با هم بخوانند و چند دقیقه بین دو نماز تفسیر شود.۴- براى طلاب مبتدى (پایه اول) آیات مشابه و ساده در کنار هم قرار داده شده و نتیجه گیرى شود. مثلا «کلوا واعملوا صالحا» ، «کلوا منها و اطعموا» ، «کلوا و لا تطغوا» یا «قولا لینا» ، «قولا بلیغا» ، «قولوا للناس حسنا» ، «یقول التى هى احسن» ، «قولا سدیدا» که از مجموع این گونه آیات دورنمایى از آداب خوردن و آشامیدن و سخن گفتن براى طلاب مبتدى ترسیم مى شود و آنان نیز به دیگران منتقل مى کنند.۵- براى دوره هاى بالاتر (پایه هاى ۵ و ۶) و یا اساتید دانشگاه باید از کنار هم گذاشتن آیات نتیجه گیرى کرد. نظیر آیه «تعاونوا على البر» ، «ولکن البر من آمن» یا مانند «خذوا زینتکم عند کل مسجد» ، «المال والبنون زینه الحیاه الدنیا» یا نظیر «صراط الذین انعمت علیهم» ، «اولئک الذین انعم الله علیهم من النبیین» یا نظیر آیه «لاینال عهدى الظالمین» ، «اوفوا بعهدی» .6- تفسیر با شیوه پرسش و پاسخ و گفت وگو و احتجاج که مخاطبین این گونه تفسیر حتما باید خواص باشند. بدین صورت که براى هر آیه، تعدادى سؤال طرح گردیده و در جلسه پرسش ها مطرح و پاسخ آن از قرآن بیان گردد.۷- در بیان احکام، کسانى که با درس خارج آشنایى دارند مى توانند از آیات و روایات، درى به سوى احکام بگشایند، یعنى آیه و روایتى که منشاء حکم است بخوانند و آن را تفسیر کرده و مساله را نیز بگویند (البته این مخصوص کسانى است که با اجتهاد آشنایى دارند) . مثلا «فتیمموا صعیدا طیبا» ، «فاغسلوا وجوهکم» ، «وان تجمعوا بین الاختین» ، «حرمت علیکم المیته والدم» .8- تفسیر براساس نیازهاى اجتماعى و مسائل روز، نظیر این که اصل در انتخاب همسر چیست «ولامه مؤمنه خیر من مشرکه» ; موضوع مشورت کجاست؟ «و امرهم شورى بینهم» ولى نبوت و امامت (امرهم) نیست بلکه عهدالله است.۹- تفسیر بر اساس عقاید: آیات توحید، آیات نبوت، آیات معاد.۱۰- تفسیر بر اساس امثال قرآن و یا قصص آن.
اصولى که در گفتن تفسیر باید مورد توجه باشد
1- توجه به حوصله مردم و فرصت آن ها «علم الله ان فیکم ضعفا… خفف الله» .2- توجه و وضعیت جسمى (چنانچه در لحظه افطار دعا یک سطر است) .۳- توجه به سطح فهم مردم «بلسان قومه» ، «افلا ینظرون الى الابل» ، «و الى السماء» .4- توجه به نیازهاى مردم و نپرداختن به بیان مطالب و اطلاعات غیرضرورى و بى فایده یا یاس آور «قل الله اعلم بما لبثوا» .5- پرهیز از به کارگیرى اصطلاحات فنى و طرح مباحث دقیق ادبی.۶- پرهیز از حاشیه رفتن بى جا که منجر به فراموش کردن اصل موضوع شود.۷- پرهیز از فاصله طولانى با مخاطب عمودى (منبر بلند) یا افقی.۸- پرهیز از سخنرانى همراه با داد و فریاد و صداى یکنواخت.۹- پرهیز از رکود جسمى که گوینده مانند مجسمه باشد. (شما در چند دقیقه نماز، انواع حرکت ها را مى بینید و در ماه رجب به مناسبت «حرم شیبتی» ، دست به ریش گرفته مى شود) .۱۰- دیدن کلاس هاى دیگران و یاد گرفتن تجربه هاى دیگران.۱۱- سؤال از مستمعین مختلف درباره کم و کیف جلسه.۱۲- پذیرفتن انتقادات شفاهى و کتبی.۱۳- کمک گرفتن از افراد قوى در بازگو کردن درس قبل به صورت داوطلب.۱۴- نوشتن یک آیه با خط زیبا روى تابلو در چند شب به گونه اى که همه مردم با آن انس بگیرند.۱۵- تفسیر از ۵ دقیقه شروع و حداکثر بیست دقیقه بیشتر طول نکشد. ناگفته پیداست که شیوه تفسیر گفتن، با خطابه و حماسه فرق دارد.۱۶- از آیاتى شروع کنیم که مخاطبین با آن آشنا هستند. نظیر سوره هاى آخر قرآن.۱۷- آیاتى را تفسیر کنیم که موضوع روز و مورد نیاز باشد. مانند: غیبت، رشوه، ازدواج، همسردارى، تهاجم فرهنگى و … .۱۸- در تفسیر گفتن لازم نیست تمام آیات به ترتیب بحث شود، مى توان آیاتى را انتخاب و تفسیر کرد.هر چه از سخنرانى بکاهیم و بر مطالب قرآنى و روایى بیفزاییم به نورانیت بحث افزوده ایم.ممکن است در هر منطقه اى، چند روحانى یا عالم باشند که بین خودشان تفسیرى را مباحثه و خلاصه آن را براى مردم بگویند. اگر فرصت تدبر و تحقیق جدید نیست، باید از تفاسیر موجود استفاده کرد.مى توان بر اساس مخاطب هاى مختلف چند نفر عالم و روحانى، تفاسیر متعددى در منطقه بگویند; یکى داستان هاى قرآن را بگوید و دیگرى معاد قرآن را مطرح و سومى آیات اخلاقى را و … مى توان (به مناسبت سال) آیاتى که حضرت على علیه السلام در نهج البلاغه به کار برده اند موضوع بحث قرار داد. مى توان آیاتى را که در شان على بن ابى طالب علیه السلام است مورد بحث قرار داد. (۱)
——————————————–پى نوشت ها :
1) در این زمینه از فهرست آخر کتاب نهج البلاغه دکتر صبحى صالح مى توان استفاده کرد و یا از نرم افزارهاى رایانه اى در این زمینه بهره برد. لازم به ذکر است بیش از ۱۵۰ آیه قرآن در نهج البلاغه مورد استشهاد و تفسیر قرار گرفته است.
 منبع : نشریه مبلغان، بهمن ۱۳۷۹، شماره ۱۳،
 

بازدیدها: ۰