جمعیت و چالش ها در هزاره سوم

۱۲ تا ۱۵ فوریه سال ۲۰۰۷ میلادى همزمان با ۲۳ تا ۲۶ بهمن ماهسال جارى، به دعوت صندوق جمعیت سازمان ملل (UNFPA) [1]، نشستى با عنوان کنفرانس بین المللى رهبران مسلمان براى حمایتاز جمعیت، جهت دستیابى به اهداف توسعه هزاره سوم [۲] در جزیرهبالى اندونزى برگزار شد.محور اصلى این کنفرانس، بررسى روند پیشرفت تنظیم خانواده در میان مسلمانان و کشورهاى اسلامى و راه هاى مقابله با شیوع بیمارى هاى مقاربتى – به ویژه ایدز- در بین جوانان بود. بیش از ۲۰ هیئت از سوى کشورهاى اسلامى یا جامعه مسلمانان ساکن در کشورهاى غیر اسلامى، نظیر فیلیپین، تایلند، چین در این کنفرانس شرکت داشتند. از ایران نیز هیئتى به سرپرستى دکتر ملک افضلى، معاون تحقیقات و فناورى وزارت بهداشت و درمان، در این کنفرانس بین المللى شرکت کرده بودند. دکتر تبرائیان از چهره هاى ماندگار کشور و معاون بین المللى مجمع تقریب مذاهب اسلامى و بنده، دیگر اعضاى این هیئت سه نفره بودیم.
«تحدید النسل» یا «تنظیم الاسره»
برنامه هاى کنفرانس طبق معمول این گونه نشست ها، با افتتاحیه آغاز شد. پس از اجراى سرود ملى اندونزى و سخنرانى و خوش آمدگویى وزیر اوقاف و شئون دینى اندونزى، نماینده صندوق جمعیت سازمان ملل متحد و رئیس جمعیت علماى اندونزى، نوبت به آن رسید که شرکت کنندگان با نواهاى سنتى و حرکت هاى موزون محلى اندونزى آشنا شوند. پس از مراسم افتتاحیه، برنامه هاى کنفرانس رسماً آغاز شد.روز نخست و روز دوم اجلاسیه بیشتر به ارائه مقالات و سخنرانى هایى اختصاص یافت که بررسى وضعیت جمعیت درکشورهاى اسلامى موضوع اکثر آنها بود. گروهى از کشورها مانند اندونزى، ایران و پاکستان به موفقیت هاى کسب شده در زمینه کنترل رشد جمعیت در کشورشان و روش ها و شیوه هاى به کار گرفته اشاره و آمار و مستندات موجود را ارایه کردند. گروهى دیگر مانند هیئت سوریه و اردن تحدید نسل و کنترل جمعیت را برنتافتند و بر انحرافى بودن آن تأکید کردند و به جاى آن از ضرورت سلامت خانواده و تربیت سالم فرزندان سخن گفتند که تکثیر و ازدیاد آن در معارف دینى و وحیانى مورد سفارش موکد قرار گرفته است. [۳] نکته تأمل برانگیز اینکه ازهمان روزهاى اولى که سازمان ملل متحد در نیمه دوم قرن بیستم به طور جدى به بحث جمعیت جهان پرداخت [۴]، همه نگاه ها به رشد بى رویه جمعیت در کشورهاى جهان سوم و ضرورت «کنترل جمعیت» [5] و «تحدید نسل» و ترویج و تبلیغ راه هاى پیشگیرى از باردارى در این کشورها معطوف شد. در این رویکرد، هدف عمدتاً دخالت صریح و قاطع دولت درکاهش موالید بود و از سیاست تک فرزندی [۶] یا دو فرزندى شدیداً حمایت مى شد. اما به زودى دو علت عمده موجب شد که سازمان هاى بین المللى جمعیت از دهه ۸۰ به بعد سمت شعارى تنظیم خانواده یا تنظیم الاسره [۷] را تغییر دهند:۱- مخالفت و اعتراض علما و مراجع دینى اعم از اسلام، مسیحیت و … با روش هاى کنترل جمعیت و پیشگیرى از باردارى که بالطبع مخالفت و مقاومت لایه هاى دینى مردم را در این کشورها به دنبال داشت و جوى آکنده از خشم، علیه سازمان هاى بین المللى مذکور و عوامل بومى آنان برمى انگیخت.۲- اجراى برنامه هاى توسعه در اکثر کشورهاى جهان سوم و گسترش فرهنگ مصرف و تحصیل و اشتغال بانوان به طور خودکار موجب کاهش موالید و تعدیل نرخ رشد جمعیت شده بود. به همین علت سازمان هاى جمعیتى بین المللى از دهه هاى پایانى قرن بیستم۱۹۸۰ به بعد به جاى تأکید بر کاهش موالید، شعار تنظیم خانواده را در دستور کار قرار دادند.تنظیم خانواده، به مجموعه تدابیرى گفته مى شود که در سطح خانواده، هدفش ایجاد توازن میان امکانات اقتصادى و تعداد اولاد است و در سطح جامعه به منظور ایجاد تعادل میان جمعیت و تولید انجام مى شود. [۸] آنچه که در مفاد و مفهوم تنظیم خانواده مد نظر قرار مى گیرد، تصمیم و اراده خانواده هاست که چه زمانى آمادگى فرزنددارشدن را دارند. مسئله مهم در باب تنظیم خانواده، تنها کم شدن فرزند نیست به همین جهت سیاست تنظیم خانواده با مفهوم مالتوسى «تحدید الموالید» منطبق نیست، چرا که ممکن است جهت مثبت افزایش اولاد در برخى خانواده ها داشته باشد. [۹]امتیاز رویکرد جدید سازمان هاى بین المللى جمعیت در مقایسه با رویکرد بینش دینى سازمان ها- تحدید النسل- در این بود که در رویکرد جدید- تنظیم خانواده- ضمن حفظ، ترویج و پیگیرى پیام اصلى و محورى تحدید نسل که پیشگیرى از باردارى بود، اما در ظاهر، کانون توجهش شعار سلامت خانواده، مادر و فرزند بود و مستقیماً به مقوله پیشگیرى و کاهش نسل نمى پرداخت حتی- چنانچه در تعریف تنظیم خانواده اشاره شد- در مواردى با افزایش نسل و تولید مثل بیشتر همراهى مى کرد. همین امر، موجب کاهش شدید مقاومت ها و مخالفت ها در جوامع دینى و اسلامى شد تا جایى که در بسیارى ازکشورهاى اسلامی- از جمله ایران- مراکز و شخصیت هاى برجسته دینى از برنامه تنظیم خانواده حمایت و پشتیبانى کردند. [۱۰] موفقیت این رویکرد در شکستن مقاومت اقشار متدین و تجلى نظر جوامع و مراجع دینى موجب شد در دهه پایانى قرن بیستم، شعار تنظیم خانواده بیشتر تلطیف و به «بهداشت باروری» تغییر پیدا کند. درکنفرانس بین المللى جمعیت که به ابتکار سازمان ملل متحد سال ۱۹۹۴ در شهر قاهره تشکیل شد تصمیم گرفته شد به جاى عبارت تنظیم خانواده از عنوان کلى تر «بهداشت باروری» استفاده شود. در رویکرد جدید، با تأکید بر ضرورت توجه به سلامت مادر و فرزند، به مقولاتى مانند فاصله لازم بین هر باردارى، حداکثر سن باردارى زنان، تغذیه کامل مادر و فرزند و… [۱۱] توجه شد که نتیجه عملى آن، همان پیشگیرى از باردارى هاى مکرر و کنترل و تعدیل جمعیت بود. به گفته یکى از صاحب نظران مسئول و پیش کسوت در امر تنظیم خانواده در ایران، نتیجه بهداشت بارورى و تنظیم خانواده چیزى جز تحدید نسل و بسنده کردن والدین به حداکثر ۲ یا ۳ فرزند نیست. [۱۲] به نظر مى رسد این پیام پنهان و نانوشته را همه کشورهاى اسلامى و جهان سوم به خوبى تفهم کرده اند. شاید به همین دلیل مراکز و خانه هاى بهداشت که با حمایت سازمان هاى بین المللى در اقصى نقاط کشورهاى اسلامى تأسیس و راه اندازى شده، به رغم تغییر شعارها و رویکردها، هیچ تغییرى در برنامه عملى شان ایجاد نشده و هنوز هم محورى ترین فعالیت آنان آموزش پیشگیرى از باردارى و توزیع وسایل جلوگیرى است. [۱۳] شاید به همین دلیل هیئت هاى اعزامى که از اینگونه کشورها درکنفرانس هاى بین المللى جمعیت، تنظیم خانواده و بهداشت باردارى شرکت مى کنند، کانون آمار و گزارش هاى خود را به بخش پیشگیرى، کنترل و کاهش باردارى و زاد و ولد اختصاص مى دهند و در این زمینه همواره تلاش مى کنند از یکدیگر سبقت بگیرند. [۱۴] این در حالى است که دیگر متغیرهاى مربوط به بهداشت و تنظیم خانواده و سلامت مادر و فرزند نوعاً مورد غفلت قرار گرفته یا کمتر به آن پرداخته مى شود و میزبانان برگزار کننده نیز با سکوت معنادار؛ بلکه تحسین و تشویق روند جارى این حرکت را تشدید مى کنند.اینگونه قرائن و شواهد این احتمال را به شدت قوت مى بخشد که سازمان ملل متحد و صندوق جمعیت آن سازمان، به هر شکل ممکن و تحت هر شعار و عنوانى، به دنبال جلوگیرى از رشد جمعیت در کشورهاى اسلامى و جهان سوم هستند و به دیگر مقولات و متغیرهاى تنظیم و سلامت خانواده، بهایى نمى دهند. جالب این است، بدانید که در حاشیه کنفرانس جمعیت در اندونزى فرصتى پیش آمد تا این مسئله را با عبدالعزیز بن سلطان- نماینده صندوق جمعیت سازمان ملل متحد- در میان بگذارم. به او گفتم: در برخى از کشورهاى در حال توسعه- مانند ایران- به دلایلى از جمله سرعت شتابان صنعتى شدن، نه تنها رشد فزاینده و بى رویه جمعیت تعدیل و کنترل شده؛ بلکه با ادامه این روند، در آینده اى نزدیک با رشد منفى و نزولى جمعیت مواجه خواهند شد. حتى برخى از محققان و صاحب نظران جمعیت اعلام کرده اند که در کشورى مثل ایران، جمعیت رو به پیرى مى رود. به گفته این جمعیت شناسان، سطح بارورى در ایران، از سال ۱۳۸۰ به بعد به حدود ۲ فرزند براى هر زن رسیده است. این رقم زیر سطح تولید مثل بین المللى است. [۱۵] این کارشناسان افزوده اند که کاهش سطح بارورى در ایران، از نظر سرعت، در دنیا بى نظیر است. [۱۶]این در حالى است که برنامه هاى تنظیم خانواده با حمایت صندوق جمعیت سازمان ملل، به همان قوت در حال اجراست. [۱۷]به وى گفتم: آیا وقت آن نرسیده که صندوق جمعیت سازمان ملل که متولى امرتنظیم خانواده در سطح جهان است، در مورد ایران و موارد مشابه، سیاست هاى تنظیم خانواده را با شیبى مثبت به سمت افزایش بارورى جهت دهد و از رشد منفى که به پیرى جمعیت اینگونه کشورها مى انجامد، جلوگیرى کند؟ پاسخ عبدالعزیر از قبل قابل پیش بینى بود. او گفت: «صندوق جمعیت تاکنون به تنظیم خانواده با جهت گیرى مثبت فکر نکرده است و هیچ برنامه اى در دستور کار ندارد. اگر روزى بخواهد در این زمینه وارد شود به کشورها توصیه مى کند به جاى افزایش باردارى، از کشورهاى پر جمعیتى مثل بنگلادش، آدم وارد کنند.» به نظر مى رسد کشورهاى در حال توسعه اى همچون ایران، باید خود پیش و بیش از صندوق جمعیت سازمان ملل نگران تغییرات جمعیتى باشند و براى توقف و عقب گرد رشد بارورى در آینده اى نه چندان دور، از همین الان تدبیرى اتخاذ کنند و چاره اى بیندیشند که فردا دیر است!
ایدز، تهدیدى فزاینده در هزاره سوم
بالاخره سفره بحث هاى سرد و تکرارى تنظیم خانواده- که به میدان مسابقه اى براى کشورهاى اسلامى در ارایه آمار کاهش رشد جمعیت و بارورى تبدیل شده بود- بدون هیچ حساسیت و نکته تازه اى جمع شد. ظاهراً پنبه این بحث نزد برگزارکنندگان و شرکت کنندگان سال هاست که زده شده و از تب و تاب اولیه افتاده است. با رویکرد جهان سوم به صنعتى شدن و کپى بردارى از جهان غرب، سال هاست که اینگونه کشورها به یک نوع خود تنظیمى رسیده اند و ناباورى در آن ها نهادینه شده است و حالا یکى باید برود جلوى آن ها را بگیرد که از آن طرف بام نیفتند. اما روز دوم که به نیمه رسید، با ورود کنفرانس به بحث «ایدز» [18] بر حساسیت بحث ها افزوده شد و هیئت هاى شرکت کننده تحرک و مشارکت بیشتر از خود نشان دادند. در این جا چند سؤال مطرح مى شود- چه ارتباط و تعاملى میان ایدز و جمعیت وجود دارد که سازمان ها و نهادهاى جمعیتى مثل صندوق جمعیت سازمان ملل متحد را واداشته که به آن بپردازند و حتى آن را ازاصلى ترین چالش هاى جمعیت در هزاره سوم معرفى کنند.- چرا کشورها و جوامع اسلامى این بحث را با جدیت و نگرانى زیادى دنبال مى کنند.- راه حل هایى که از سوى سازمان هاى بین المللى براى جلوگیرى و کنترل ایدز توصیه شده و مى شود، چیست؟- دست آخر اینکه این توصیه ها تا چه اندازه در کشورها و جوامع اسلامى کارساز و با فرهنگ دینى آنان سازگار است؟
ایدز و جمعیت
ایدز که براى اولین بار در سال ۱۹۸۱ در ایالات متحده امریکا مشاهده شد، [۱۹] بیمارى خطرناک و کشنده اى است که، سیستم دفاعى بدن را تضعیف مى کند، به شکلى که انسان نمى تواند در برابر بیمارى ها و ویروس ها مقاومت کند. با ضعیف شدن بدن و از بین رفتن سیستم دفاعى، فرد آلوده از بین مى رود. [۲۰] عامل این بیمارى، ویروسى به نامHIV [21] مى باشد که داراى خاصیت سیتوپاتوسیتی [۲۲] – علاقه آسیب رسانى به سلول- مى باشد و به راحتى تغییر شکل مى دهد لذا بدن نمى تواند در مقابل آن آنتى کور مناسب را تولید کند. [۲۳]سه ویژگى عمده در بیمارى ایدز وجود دارد که موجب تشدید نگرانى هاى بین المللى شده است:۱- نهفتگى در مرحله کمون- دشمن نامریی- ؛ ویروس ایدز، ویروسى است که در مرحله کمون و شکل گیرى، نهفته و غیر قابل تشخیص است و هیچ آثار و عوارض جانبى آشکارى ندارد. در این مرحله که ممکن است سال ها طول بکشد، قابل انتقال به دیگران است، از این نظر، ایدز، دشمن نامریى است که در کمال سکوت، قربانیان خود را انتخاب مى کند.۲- مرگ زجرآور قربانیان: ایدز به چیزى کمتر از مرگ زجرآور و بیرحمانه قربانیان رضایت نمى دهد.۳- قابلیت شیوع و گسترش سریع: ویروس ایدز به علت تعدد و تنوع راه هاى انتقال به دیگران از قابلیت بسیار بالایى براى انتشار برخوردار است. از قضا، ایدز راه هایى را براى سرایت انتخاب کرده که در جوامع بشرى بسیار شایع و متداول است. اهم این راه ها که توسط مراکز و شخصیت هاى علمى و پزشکى معرفى شده اند، عبارتند از:الف. روابط جنسى با فرد آلوده به HIV. چون ایدز نمى تواند به مدت طولانى در محیط خارج از بدن انسان به حیات خود ادامه دهد، تماس هاى عادى در محیط کار، اجتماع و مدرسه باعث انتقال نمى شود. این ویروس از راه دست دادن، بغل گرفتن، روبوسى، ظروف غذا خورى، عطسه، سرفه، گوشى تلفن، دستگیره در، میله اتوبوس، البسه دست دوم، استخر شناى عمومى، توالت عمومى و حشرات قابل سرایت نیست؛ اما از طریق آمیزش ها و تماس هاى جنسی- با همجنس و مخالف- قابل انتقال است. [۲۴] طبق آمار اعلام شده حدود ۸۰ درصد از مبتلایان به این بیمارى، از طریق روابط آزاد و نامتعارف آمیزشى به ویروس HIV آلوده شده اند. [۲۵]ب. ۱۵درصد از مبتلایان به ایدز از طریق انتقال خون آلوده و فرآورده هاى آن، استفاده مجدد از سرنگ وسوزن هاى آلوده به ویژه در میان معتادان و استفاده از لوازم و ابزار آلوده به این بیمارى دچار شده اند.ج. بیمارى ایدز، در۵ درصد از موارد، از طریق مادر آلوده به جنین منتقل شده است.بى رحمى این بیمارى کشنده و مهلک از یک سو و قابلیت بالاى آن براى شیوع سریع از سوى دیگر، موجب شده که در طول دو دهه گذشته، آثار عمیقى بر تغییرات جمعیتى، مرگ و میر و امید به زندگى در سراسر جهان از خود بر جاى گذارد. از سال ۱۹۸۱ که اولین نمونه هاى ابتلا به ایدز، در همجنس بازان ایالت متحده دیده شد تا سال ۲۰۰۲، طبق آمار سازمان ملل متحد بیش از۳۱ میلیون نفر، به علت ایدز، جان خود را از دست داده اند [۲۶] ایدز، به طور فزاینده همچنان قربانى مى گیرد. طبق آمار رسمى، بیش از ۸ هزار نفر در روز بر اثر ایدز مى میرند و روزانه ۱۳۰۰۰ عفونت جدید بر اثر ایدز به وقوع مى پیوندد. [۲۷] آفریقایى ها در زبان بومى، نام این بیمارى را اسلیم (SLIM) به معنی«مرگ» گذاشته اند. [۲۸] سازمان ملل متحد، آمار مبتلایان به ایدز در سال ۲۰۰۲ را ۴۰ میلیون نفر اعلام کرده است. [۲۹] که این آمار در مقایسه با ۸۸ هزار مورد ثبت شده در سال ۱۹۸۸، رشدى ۵۰۰ درصدى را نشان مى دهد. فقط ۵ میلیون نفر در سال ۲۰۰۲ به ایدز آلوده شده اند. هم اکنون بیش از ۳ میلیون کودک مبتلا به ایدز هستند. زنان بیش از نیمى از مبتلایان به ایدز را شامل مى شوند. ۱۴ میلیون کودک در سراسر جهان، مادر یا هر دو والد خود را به علت مبتلا شدن به ایدز از دست داده اند. پیش بینى شده است تا سال ۲۰۲۰ خسارت اقتصادى ناشى از ایدز تا ۲۰ درصد تولید ناخالص ملى کشورهایى باشد که بدترین وضعیت ابتلا به ایدز را دارند. [۳۰]پیدایش و ظهور این آمار فزاینده که شاخص هاى جمعیتى و مرگ و میر را با تغییرات اساسى مواجه کرد، موجب شد که ایدز در دستور کار جمعیت شناسان و سازمان ها و نهادهاى جمعیتى قرار بگیرد تا جایى که آن را به عنوان یکى از تهدیدهاى جدى جمعیت در دهه آخر قرن بیستم [۳۱] و هزاره سوم [۳۲] معرفى کنند. از نظر سیاست گذاران و برنامه ریزان جمعیتى، اثر عمده جمعیتى ایدز، افزایش مرگ و میر بویژه در بین اطفال و نوجوانان و پایین آوردن میانگین امید به زندگى است. این بیمارى مهلک همچنین از پیشرفت اقتصادى تا حد زیادى جلوگیرى مى کند. یعنى از آنجا که باعث مى شود، مبتلایان در سنین فعالیت- کمتر از ۴۰ سالگی- بمیرند، میرایى این گروه هاى سنى، بر توسعه اقتصادى تأثیر منفى دارد. شیوع این بیمارى همچنین موجب مى شود تا بسیارى از خانواده ها به لحاظ از دست دادن مادران، با اطفال بى سرپرست مواجه شوند. از این رو، بیمارى ایدز به لحاظ جمعیتى و اجتماعى، محدودیت هاى جدى را براى جوامع بر جاى مى گذارد. بر اساس تحقیقات به عمل آمده توسط برخى از جمعیت شناسان، این امکان وجود دارد که شیوع بیمارى ایدز، میزان رشد جمعیت جامعه را به صفر برساند. چنین نتیجه اى در کنفرانس برلن در سال ۱۹۹۳ اعلام شد. [۳۳]
ایدز در کشورهاى آسیایى و اسلامى
پس از پاسخ به پرسش نخست پیرامون دلیل دخالت صندوق جمعیت سازمان ملل در بحران ایدز، اکنون نوبت به سؤال دوم رسیده است اینکه چرا کشورهاى اسلامى در کنفرانس بالى اندونزى، مباحث ایدز را با حساسیت و جدیت قابل توجهى دنبال مى کردند. به نظر مى رسد سه دلیل عمده در این زمینه وجود دارد:۱- رشد فزاینده آمار ایدز در کشورهاى آسیایىدر حالى که قاره آسیا، از نظر آمار مبتلایان به ایدز، دردهه آخر قرن بیستم، پس از آفریقا و آمریکا در رتبه سوم قرار داشت، در کمتر از یک دهه و در آغاز هزاره سوم، با یک پله صعود و پشت سر گذاشتن آمریکا، به رتبه دوم رسیده است. (۱۳۸۰)درصد ابتلا به ایدز در دو مقطع زمانی (۲۰۰۰-۱۹۹۷) در نقاط مختلف جهان
ردیف منطقه جغرافیایى درصد ابتلا به ایدز (۱۹۹۷) درصد ابتلا به ایدز (۲۰۰۰)۱ آفریقا ۲/۶۰ ۲/۷۱۲ آمریکا ۶/۲۰ ۵/۷۳ آسیا ۷/۱۵ ۸/۱۷۴ اروپا ۴/۳ ۲/۳۵ اقیانوسیه ۶/۰ ۱/۰
آمار رسمى سازمان ملل نشان مى دهد در سال هاى اخیر، بیمارى ایدز درکشورهاى اسلامى و غیر اسلامى آسیایى رو به افزایش است.نماینده مالزى در کنفرانس بالى اندونزى با یادآورى این آمار، سال هاى پیش رو را براى کشورهاى آسیایى و اسلامى بسیار حساس و نگران کننده خواند و توجه و سرمایه گذارى بیشتر این کشورها را براى مهار بحران و اتخاذ راه ها و روش هاى هماهنگ و مؤثر خواستار شد. [۳۴]نوبت به هیئت اعزامى تایلند که رسید، آمار تکان دهنده آن ها از شیوع وسیع و فزاینده قربانیان ایدز، تأسف و تعجب دیگر کشورها را برانگیخت. طبق آمار اعلام شده از سوى هیئت اعزامى تایلند، بیش از ۶۰۰ هزار نفر مبتلا به ایدز در این کشور زندگى مى کنند که در صورت اهمال و کوتاهى در اتخاذ تدابیر لازم، این تعداد تا سال ۲۰۱۰ به ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر مى رسند.۲- یکى دیگر از عوامل نگرانى و حساسیت هیئت هاى آسیایى و اسلامى شرکت کننده در کنفرانس جمعیت اندونزى به بحث ایدز، حضور پررنگ عوامل پیدایش و گسترش ایدز در این کشورهاست. صاحب نظران و سازمان هاى بین المللى، فقر، فساد، روابط جنسى آزاد و بى سوادى را از عوامل موثر شیوع و گسترش ایدز معرفى کرده اند. کوفى عنان، دبیر کل پیشین سازمان ملل متحد، در پیامى به مناسبت روز جهانى زن، در ۸ مارس ۲۰۰۴ میلادى برابر با اسفند ۱۳۸۲، فقر، تجاوز، فساد و بى سوادى را از عوامل تعیین کننده گسترش ایدز برشمرد. مرکز اطلاع رسانى ایدز وابسته به سازمان ملل متحد نیز بر نقش موثر این عوامل تأکید کرده است. این در حالى است که فقر، نابرابرى، شکاف طبقاتى و به دنبال آن بى سوادى و فقر، سکه رایج کشورهاى فقیر و در حال توسعه آسیایى است. این کشورها به میزان فاصله اى که با عدالت و رشد و رشد علمى و فرهنگى دارند، در معرض تهدید ایدز هستند.۳- یکى دیگر از عواملى که موجب تشدید نگرانى هاى صاحب نظران در کشورهاى اسلامى و آسیایى شده، موانع فرهنگى موجودى است که در اینگونه کشورها بر سر راه حل هاى مبارزه با ایدز وجود دارد. اساسى ترین راه حل هایى که سازمان بهداشت جهانی (WHO) براى پیشگیرى از گسترش ایدز توصیه مى کند، عبارتند از:- توسعه آموزش هاى آمیزش جنسى بویژه براى جوانان که بیشتر از اقشار دیگر در معرض روابط آزاد جنسى و بیمارى هاى مقاربتى قرار دارند.- توزیع وسیع کاندوم ارزان قیمت به شکلى که در دسترس همه اقشار و جوانان باشد. این در حالى است که به دلیل هویت و پیشینه دینى و فرهنگى و باورها و ارزش هاى حاکم، در اکثر قریب به اتفاق این کشورها، آموزش هاى آشکار آمیزش جنسى و توزیع وسیع وسایل مقاربتى در اماکن عمومى با مقاومت هاى جدى در بدنه اجتماعى مواجه است. رئیس هیئت اعزامى مالزى درحاشیه کنفرانس بالى اندونزى گفت: «در مالزى، هنوز هم، به کارگزاران تنظیم خانواده و بهداشت بارورى، به دیده کافر و وابسته به بیگانگان مى نگرند.» رئیس هیئت اعزامى ایران نیز با تأیید این مقاومت ها از موانع جدى فرهنگى در این زمینه، در ایران خبر داد. همین امر موجب شده که شخصیت ها و سازمان هاى بهداشتى عمل کننده در این کشورها خود را در برابر موج سهمگین ایدز بى دفاع ببینند و نسبت به آینده، ابراز نگرانى کنند.
راه هاى درمان، درمان راه ها؟!
دنیاى معاصر براى مقاومت و مقابله در برابر این «غول مدرن» چه تدابیرى اتخاذ کرده است؟اساسى ترین تدابیرى که از سوى سازمان ها و نهادهاى بهداشتى و بین المللى، مکرراً توصیه شده، همان است که قبلاً به آن اشاره شد: گسترش آموزش هاى آمیزش جنسى، کاندوم ارزان قیمت و در دسترس همگان.افزون بر توصیه هاى سازمان بهداشت جهانی (WHO) در این باره، در بند «ل» از ماده ۸۳ سند چهارمین کنفرانس جهانى زنان (پکن ۱۹۹۵) ، خانواده ها و مراکز آموزشى ترغیب شده اند که براى جلوگیرى از آبستنى هاى ناخواسته و بیمارى هاى مقاربتى همچون HIV/AIDS میان دختران و پسران جوان از برنامه هاى آموزش آمیزش جنسى و ارایه خدمات آمیزشى، حمایت و پشتیبانى کنند.آمریکا و اروپا با اتخاذ این تدابیر بویژه براى جوانان در مدارس، توانسته اند از رشد فزاینده ایدز در دهه اخیر جلوگیرى کنند و ابتلا به آن را تحت کنترل درآورند. [۳۵] در میان کشورهاى آسیایى، تایلند با اجراى توصیه هاى یاد شده در سطح ملى، آمار مبتلایان به ایدز را کاهش داده است.آیا این راه حل ها، واقعاً راهگشا و کارساز است؟! گروهى از جامعه شناسان، کارآمدى آموزش را بویژه براى اقشار فقیر و باسواد زیر سوال برده اند:بارها گفته اند و مى گویند مبارزه با ایدز، دادن آگاهى بهداشتى، به ویژه بهداشت جنسى ضرورى است. در درستى لزوم چنین آموزش هایى شکى وجود ندارد. اما آیا آموزش به تنهایى براى مبارزه با گسترش این بیمارى مرگبار کافى است؟ پاسخ منفى است. در جوامع و در میان قشرهایى که چنان فقیر، ناتوان و تحت سلطه ى دیگران هستند که نخستین اندیشه ى آنان به دست آوردن لقمه نانى براى نمردن از گرسنگى است، توصیه هاى بهداشتى چندان کارساز نیست… ایالت کوازولو در ناتالى آفریقاى جنوبى، بالاترین میزان ایدز و بالاترین میزان فقر و محرومیت و نابرابرى هاى اجتماعى را دارد. در تحقیقى که در همین ایالت انجام شده، محرومیت و نابرابرى هاى اجتماعى در افزایش احتمال مبادرت به انواع رفتارها و تجربه هاى ناسالم جنسى، تأثیر معنى دار داشته است. [۳۶]گروهى دیگر، بر راه حل دوم، توزیع وسایل بهداشتى براى پیشگیرى از بیمارى هاى آمیزشى – ایراد وارد کرده اند. [۳۷] حقیقت آن است که نسخه هاى پیچیده شده جهانی- بیش از خود ایدز، نیاز به بازنگرى و درمان دارند. اشکال بزرگ این راه حل ها، نادیده انگارى ابتدایى ترین اصول درمان است. علت یابى و شناخت عواملى که به پیدایش و گسترش ایدز و دیگر بیمارى هاى مقاربتى انجامیده است، از بدیهى ترین اصول و مؤلفه هاى درمان است. به بیان دیگر، درمان، فرآیندى است متشکل ازحداقل دو مرحله: تشخیص علت بیمارى و سپس اتخاذ تدابیر لازم براى رفع آن بیماری.زمانى که علل اصلى و اساسى پیدایش و گسترش ایدز و دیگر بیمارى هاى مقاربتى با استناد به مطالعات مختلف و متعدد علمى شناخته شده و بسیار روشن و انکارناپذیر است، جاى تعجب و تأمل است که چرا در مرحله ارایه راه حل هاى جهانى، به جاى پرداختن به راه حل هاى اصولى براى ریشه کن سازى علت هاى شناخته شده، به راه حل هاى فرعى و سطحى همچون آموزش آمیزش هاى جنسى و توزیع وسیع وسایل آمیزشى بسنده شده است!بسیارى از شخصیت هاى حقیقى و سازمان ها و نهادهاى بین المللى که در این زمینه به مطالعه و تحقیق پرداخته اند، روابط آزاد جنسى و فقر و نابرابرى هاى اجتماعى و اقتصادى را علت اصلى پیدایش و گسترش ایدز و بیمارى هاى مقاربتى دانسته اند. آبستنى هاى ناخواسته، سقط جنین، موالید نامشروع و رها شده، طلاق، عفونت ها و بیمارى هاى مزمن مقاربتى و تناسلى، همچون ایدز، سیفلیس، مازوشیسم و … از عوارض این پدیده محسوب مى شود.اظهار نظرات و ادله و قرائن موجود در این زمینه بیش از آن است که فصل آن در حوصله این مختصر بگنجد.پیام یونسکو (۱۹۹۵) آمیزش ناسالم جنسى را عمده ترین عامل انتقال HIV معرفى کرد. در بیانیه چهارمین کنفرانس جهانى زنان ( پکن ۱۹۹۵) در بندهاى متعدد (۱۳۰-۸۵) نسبت به پیامدهاى سهمگین فقر و روابط آزاد جنسى بویژه براى دختران و پسران جوان هشدار داده و مى افزاید:دختران جوان، هم از نظر زیست شناختى و هم از نظر ویژگى هاى روانی- اجتماعى در برابر سوء استفاده و خشونت جنسى و روسپى گرى ونیز پیامدهاى روابط جنسى بى محافظ و قبل از بلوغ آسیب پذیرند. روندى که هم اینک در راستاى تجربه زود هنگام جنسى پیش مى رود، همواره با فقدان اطلاعات و خدمات، احتمال خطر آبستنى هاى ناخواسته و بسیار زود هنگام، آلودگى به ایدز و دیگر بیمارى هایى که انتقالشان از طریق دستگاه جنسى است و نیز سقط جنین هاى ناایمن را افزایش مى دهد. [۳۸] عمدتاً فقیرترین و جوان ترین افراد در معرض بیشترین خطرها واقع مى شوند. [۳۹] این شناخت همگانى که پیرامون علل پیدایش و گسترش ایدز و دیگر بیمارى هاى مقاربتى وجود دارد، باید قاعدتاً، جامعه جهانی- و بالطبع سازمان هاى بین المللی- را به ریشه کنى علت ها فراخواند. براین اساس، راهگشاترین و کارسازترین راه حل براى درمان ایدز، تحقق عدالت اجتماعى و فقر زدایى، کنترل و محدود سازى روابط آزاد جنسى و ترویج ازدواج و تقویت خانواده است. این در حالى است که سازمان هاى بین المللى با نادیده انگارى سؤال برانگیز ریشه ها و علت ها- فقر و بى عدالتى و روابط آزاد جنسی- ، به شاخه ها و فروعات پرداخته و نگاه خود را به مسکن هاى مقطعى و درجه دو مانند آموزش و آمیزش جنسى و توزیع کاندوم، معطوف کرده اند. البته علت این چشمپوشى و نادیده انگارى براهل نظر پوشیده نیست. پیشینه و هویت تاریخى سازمان ها و نهادهاى بین المللى نشان داده است که اگر آب به آسیاب قدرت هاى بزرگ جهان و نظام سلطه نریزند، هیچ گاه پا را هم روى دم شیر نمى گذارند و علیه منافع مسلم آن ها، موضعى اتخاذ نمى کنند. به بیان دیگر اگر در خوش بینانه ترین قضاوت، این سازمان ها به آلت دستى براى قدرت هاى بزرگ تبدیل نشده باشند، حداقل این است که علیه سیاست و منافع قطعى آن ها نیز موضعى اتخاذ نمى کنند. در چنین شرایطى اینگونه سازمان ها، چگونه مى توانند علیه روابط آزاد و فقر و نابرابرى، موضعى هجومى بگیرند. روابط آزاد، قرقگاه جوامع سکولار غرب و چشم انداز آنان است. وقتى سکولاریسم پیوند انسان و آسمان را برید و لذت عرفان و معنویت را از او گرفت، گول زنک کامجویى مادى و روابط آزادجنسى را به دستش داد. اگر این گول زنک هم از دست او گرفته شود، فریاد و ناله اعتراضش دودمان سکولاریسم و لیبرالیسم را بر باد مى دهد. از این رو، شیشه حیات غرب- روابط آزاد- باید در هر شرایطى حفظ شود و هر هزینه اى براى بقاى آن پرداخته شود و بالطبع در صورت بروز هر گونه تبعات منفى ناشى از آن، به جاى دست اندازى به روابط آزاد، باید تبعات منفى به گونه اى دیگرکنترل و تعدیل شوند. شاید به همین دلیل دنیاى غرب که با بسیارى از نمادهاى دینى و مذهبى سر سازگارى دارد، اما به هیچ وجه «حجاب» را برنمى تابد حتى اگر به قیمت زیر سؤال رفتن اعتبار و وجهه جهانى آنان در دفاع از آزادى باشد زیرا حجاب، هویت و شیشه حیات فرهنگ مادى و سکولار غرب را نشانه رفته است.از سوى دیگر، فقر و نابرابرى نیز در بسیارى موارد زاییده تدابیر استثمارى و تجاوز و تعدیات نظام سلطه جهانى به حقوق بدیهى دیگر ملت هاست و هر گونه توصیه کشورها و ملت ها به عدالت خواهى و مبارزه با فقر و نابرابرى، در حقیقت شعار علیه منافع مسلم قدرت هاى جهانى و نظام هاى وابسته به آن ها محسوب مى شود پس تا هنگامى که فقر، نابرابرى و روابط آزاد جنسى به عنوان علل و ریشه هاى اصلى بحران هاى جنسى و اجتماعى، در جوامع انسانى حضور دارند و عقل جمعى به هردلیل و علتى براى کنترل و مهار آن ها تدبیرى اتخاذ نکرده است، تبعات زیان بار و منفى ناشى ازآن ها نیز وجود دارد و گریزى ازآن ها نیست و این شکل و قالب آن است که در زمان هاى مختلف فرق مى کند: دیروز سیفلیس و مازوشیسم، امروز ایدز و فردا…به همین منظور، کشورهاى آسیایى و اسلامى اگربخواهند به درمان اصولى و ریشه اى این بیمارى مهلک و دیگر بیمارى هاى عفونى و مقاربتى دست یابند و سلامت و آرامش حقیقى را به مردم هدیه بدهند، باید تقلید کورکورانه از غرب را به بوته فراموشى بسپارند و به جاى ترویج بى بند و بارى اخلاقى و تجویز روابط آزاد جنسى، به فرهنگ و هویت خویش بازگردند و ازدواج، ارزش هاى مقدس خانواده و قانونمندسازى روابط جنسى را ترویج و نهادینه کنند. از سوى دیگر با عزمى ملى و همگانى به شناخت و ریشه کنى کلیه اشکال تبعیض و نابرابرى و فقر و بى عدالتى کمر همت ببندند و صد البته که در کنار این رویکرد اصولى از راه هاى دیگر مانند آموزش به هنگام بهداشت بارورى و جنسى غفلت نورزند.
و سرانجام کرنش در برابر خدا
قرائت بیانیه پایانى، آخرین برنامه کنفرانس سه روزه جمعیت در بالى اندونزى بود. در پایان بیانیه، ضمن تجلیل ازجایگاه ممتاز رهبران دینى و مسلمان در هدایت و راهنمایى توده ها، در بندهاى مختلف، از آنان درخواست شده بود که براى درمان چالش هاى جمعیت درهزاره سوم، به کمک سازمان هاى بین المللى شتافته و تحرک ومشارکت بیشتر و مؤثرترى از خود نشان دهند. این رویکرد، تعجب برانگیز و درعین حال، جاى خوشحالى داشت. دوران مدرن، با آغاز طوفانى اش، کتب الهى و آموزه هاى وحیانى را به محاق برد و به موزه ها سپرد و مغرورانه دین را متعلق به دوران طفولیت بشر و افیون جامعه معرفى کرد [۴۰]، پاى دین را از همه عرصه هاى سیاسى و اجتماعى کوتاه کرد و دانشمندان علوم تجربى را پیامبران دوران جدید خواند. [۴۱] حال که بوى تعفن تدابیر سکولاریسم و لیبرال دموکراسى دنیا را فرا گرفته، همه امیدها و نگاه ها بار دیگر به ادیان الهى دوخته شده است.جهان، دستانش را به سوى آسمان بلند کرده و در برابر خداوند، سر تعظیم فرود آورده است. به امید روزى که جهانیان، نه تنها براى درمان دردهاى خودساخته که براى ساختن بناى شکوهمند و ماندگار خوشبختى انسان ها و جوامع انسانى، بار دیگر خدا را تجربه کنند.
در حاشیه
– بالى، جزیره اى بزرگ و بسیار زیبا در اندونزى است با جمعیتى بیش از سه میلیون نفر. با وجود جزایر بسیار زیاد در اندونزی؛ اما مردم این کشور، بالى را «جنه الجزایر» مى خوانند. دماى این شهر به دلیل قرار گرفتن بر روى خط استوا در طول سال ثابت و بین ۲۵ تا ۳۰ درجه است.- آفتاب ملایم، ساحل زیبا، درختان نارگیل و موز و هزینه ارزان اقامت در بالى، موجب جذب تعداد زیادى توریست از کشورهاى اروپایى به این جزیره شده است. حمام آفتاب از جمله برنامه هاى ثابت جهانگردان اروپایى است.- بیشتر ساکنان بالى، هندو هستند و مسلمانان درصد بسیار ناچیزى از جمعیت این جزیره را تشکیل مى دهند. بتخانه ها و عبادتگاه هایى که در جاى جاى جزیره خودنمایى مى کرد، توجه مسافران را جلب مى کرد. افرادى که به زیارت این خدایان ریز ودرشت مى آمدند بسته هاى کوچکى از غذا براى پیشکش به همراه مى آوردند.- فقر و استثمار جنسى دختران جوان و نوجوان که در بخش هاى مختلف جزیره خودنمایى مى کرد، بر چهره زیباى شهر چنگ مى زد.- شمار زیادى از ساکنان جزیره، از موتور سیکلت استفاده مى کنند.خیابان ها و محله هاى بالى میدانى براى ترکتازى موتورسوارانى بود که بر خلاف مشابه هاى ایرانى خود، مقررات رانندگی- به ویژه کلاه ایمنى و سرعت- را به خوبى رعایت مى کردند.- عبا و عمامه براى اهالى این جزیره و آنانى که در مسیر راه- در مالزى با آن ها برخورد مى کردیم، کاملاً شناخته شده و مورد احترام بود. در طول سفر بارها مشاهده کردم که با اشاره به لباس من با همدیگر نجوا مى کردند: ایرانى، بعضاً سرى تکان داده و سلام مى کردند. این حقیقت کاملاً محسوس بود که آن ها به چشم دیگرى به ایران و ایرانیان مى نگرند. حتى مسئول حوزه علمیه اهل سنت در جزیره بالى مى گفت: «طلبه هاى ما با علاقه وافر مشغول یادگیرى زبان فارسى هستند!»- جالب است در کنفرانسى که با نام «رهبران دینى مسلمان» برگزار شد، خبرى از «رهبران دینی» نبود حتى نماینده بعضى کشورها مسلمان نبودند مانند نماینده تایلند، که از این بابت عذرخواهى کرد! ظاهراً براى برگزار کنندگان، عنوان کنفرانس مهمتر از اعضاى شرکت کننده و مباحث آنان بوده است.- از کشورهاى عربى خلیج فارس، هیچ نماینده اى در این کنفرانس حضور نداشت! این در حالى است که رئیس صندوق جمعیت سازمان ملل متحد، از کشور عربستان است.- براى همه هیئت ها، یک وقت سخنرانى در نظر گرفته شده بود؛ اما به هیئت ایرانى دو وقت مستقل اختصاص داده شده بود. مسئولان برگزارى این تفاوت را به محبوبیت ممتاز ایران نزد مسلمانان دیگر کشورها و اشتیاق آنان براى آگاهى از سیاست ها و برنامه هاى بهداشتى ایران اسلامى، مستند کردند.- متن مقاله آقاى دکتر تبرائیان که به زبان عربى ارایه شد، آن قدر زیبا و فصیح بود که تحسین هیئت هاى عرب زبان مصر و سوریه را برانگیخت. نمایندگان این کشورها در حاشیه کنفرانس، بارها با اشتیاق بسیار از محاسن ادبى این مقاله یاد کردند.- ارتباطات وتعاملات علمى و فرهنگى هیئت ها در اینگونه کنفرانس ها به عوامل متعددى بستگى دارد که بى شک از مؤثرترین آن ها، آشنایى کامل با یک زبان زنده دنیاست. خوشبختانه به دلیل آشنایى کامل آقاى دکتر ملک افضلى به زبان انگلیسى و آقاى دکتر تبرائیان به زبان عربى، هیئت ایرانى در برقرارى ارتباط و گفت و گو با دیگر هیئت ها بسیار موفق بود تا جایى که نماینده ایران به نمایندگى از دیگر هیئت هاى شرکت کننده براى سخنرانى در جلسه اختتامیه برگزیده شد.
——————————————–پى نوشت ها :

۱- united Nations Fund For Population Activities2-Inter national conference of Muslem Leaders to support population to Achieve (MDGS)3- ر.ک به مقالات ارایه شده در کنفرانس جمعیت بالى اندونزى بهمن ماه ۱۳۸۵.۴- سازمان ملل متحد تحت تأثیر نظریه مالتوس و موج « مالتو سیانیسم کلاسیک» در سال ۱۹۶۲ میلادى باصدور بیانیه از رشد لجام گسیخته جمعیت جهان در ارتباط آن با افزایش فقر، گرسنگى و مرگ ومیر انسان ها شدیداً ابراز نگرانى کرد.۵- birth control.6- محمودیان. دکتر حسین. دانش خانواده. سمت. تهران ۱۳۸۳.۷- Family planning8- تقوى، نعمت اله، مبانى جمعیت شناسى، نشر جامعه پژوه، تبریز ۱۳۷۸.۹- همان.۱۰- ر.ک به سخنرانى مراجع و اساتید حوزه علمیه در روز جهانى جمعیت که بحثى از آن درکتاب «جمعیت و تنظیم خانواده» تألیف دکتر محمدجهانفر، نشر جهان فرهنگى، تهران ۱۳۸۰ به چاپ رسیده است.۱۱- Integrated Health Reproductive System12- محمودیان، حسین، دانش خانواده، انتشارات سمت، تهران، ۱۳۸۳.۱۳- مجله پیام زن، دفتر دوم، شماره ۱۲، گفت وگو با دکتر ملک افضلى معاون وزیر بهداشت و درمان.۱۴- مجله زنان، شماره ۱۰۳، ص ۴۴.۱۵- ر.ک به مقالات ارایه شده توسط کشورهاى اسلامى (مانند اندونزى، پاکستان و …) در کنفرانس بالى اندونزی- بهمن ماره ۱۳۸۵.۱۶- مجله زنان، شماره ۱۰۳، صفحه ۴۴، گفت و گو با دکترمارى لادیه – جمعیت شناس-.۱۷- همان – نیز مجله پیام زن- دفتر دوم- شماره ۱۲، گفت و گو با دکتر ملک افضلى معاون وزیر بهداشت و درمان.۱۸- همان.۱۹-Acquired Immuno Deficiency Syndrome (AIDS) .20- جهانفر، محمد، جمعیت و تنظیم خانواده، تهران، جهان فرهنگى، ۱۳۸۰.۲۱- شیخى، محمد، جمعیت و تنظیم خانواده، تهران، شرکت سهامى انتشار، ۱۳۷۹.۲۲-Human Immuno- deficiency Virus.23- Cytopatogenicity.24- جمعیت و تنظیم خانواده/ جهانفر/ ص ۱۸۸.۲۵- همان.۲۶- رک. به :http:WWW.unaids.org/html/publications/fact-sheets 27- همان.۲۸- زنان، قربانیان خاموش ایدز، دکتر شیرین میزازاده، مجله زنان، شمازه ۱۱۲.۳۰ و ۲۹- http:WWW.unaids.31- جمعیت و تنظیم خانواده/شیخی.۳۲- مقاله نماینده صندوق جمعیت سازمان ملل در کنفرانس جمعیت (بالى اندونزى، بهمن ماه ۱۳۸۵)۳۳- جمعیت و تنظیم خانواده/شیخی.۳۴- ر.ک به مقاله ارایه شده توسط هیئت اعزامى از مالزى در کنفرانس جمعیت بالى اندونزى، بهمن ماه ۱۳۸۵.۳۵- ر.ک به جدول آمارى در همین مقاله در فاصله سال های۲۰۰۰-۱۹۹۷.۳۶- فقر زنان، مهم ترین عامل گسترش ایدز، دکتر نیره توکلى، نامه شماره ۴۷، اسفند ۱۳۸۴، به نقل از:Hallman,Kelly,http:WWW.popcouncil.org/pdfs/wp/190.pdf37- آیا استفاده از کاندوم به معناى به صفر رساندن احتمال انتقال ویروس HIV طى یک تماس جنسى مشکوک است؟ باید گفت که خیر، در شرایط مطلوب وصحیح استفاده از کاندوم، باز هم خطر ابتلاء وجود دارد. ر.ک به زنان، قربانیان خاموش ایدز، زنان، شماره ۱۱۴.۳۸- سند کنفرانس جهانى زنان (پکن ۱۹۹۵) – ماده ۹۳.۳۹- همان، ماده ۹۶.۴۰- کوزرف لوئیس، زندگى و اندیشه بزرگان جامع شناسى، ترجمه محسن ثلاثى، صفحات ۳۶-۲۹، تهران، انتشارات علمى، ۱۳۶۸.۴۱- همان.

منبع : نشریه حوراء، فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۶ – شماره ۲۴،

بازدیدها: ۰