” و الجان خلقناه من قبل من نار السموم ” .راغب در باره کلمه ” سموم ” گفته : باد داغى است که اثر سمى دارد. و اصل کلمه ” جن ” به معناى پوشاندن است، و همین معنا در همه مشتقات کلمه جریان دارد (۱) نظیر جن، چون از نظر پوشیده است، و مجنه و جنه (سپر) چون آدمى را از شمشیر دشمن مى پوشاند، و جنین، و جنان – به فتح جیم – (قلب) ، چون از نظرها پنهان است و همچنین در این جمله قرآن : ” جن علیه اللیل ” (۲) و مشتقات دیگر آن، این معنا جریان دارد.” جن ” طایفه اى از موجوداتند که بالطبع از حواس ما پنهانند، و مانند خود ماشعور و اراده دارند، و در قرآن کریم بسیار اسمشان برده شده، و کارهاى عجیب و غریب و حرکات سریع از قبیل کارهایى که در داستانهاى سلیمان انجام دادند به ایشان نسبت داده شده، و نیز مانند ما مکلف به تکالیفند، و چون ما زندگى و مرگ و حشر دارند و همه اینها از بسیارى از آیات متفرق قرآنى استفاده مى شود.و اما ” جان ” و اینکه آیا جان هم همان جن است و یا به گفته ابن عباس (۳) پدرجن است همانطور که آدم پدر بشر مى باشد، و همان ابلیس است، و یابه گفته راغب (۵) نسل جنى ابلیس و یا نوع مخصوصى از جن است، اقوال مختلفى است که بیشترش بى دلیل است.آنچه که تدبر در آیات قرآن کریم به دست مى دهد این است که در دو آیه موردبحث ” جان ” را مقابل ” انس ” گرفته و آن دو را دو نوع گرفته، و همین دو نوع گرفتن آن دو دلیل و یا حداقل اشاره دارد بر اینکه یک نوع ارتباطى در خلقت آن دو هست، ونظیر دو آیه مورد بحث، آیه ” خلق الانسان من صلصال کالفخار و خلق الجان من مارج من نار ” (۶) است.سیاق آیات مورد بحث هم خالى از دلالت بر این معنا نیست که ابلیس از جنس جن بوده، و گر نه جمله ” و الجان خلقناه من قبل. . . ” لغو مى شد. در جاى دیگر ازکلام خود هم فرموده که ابلیس از جن بود، و آن آیه ” کان من الجن ففسق عن امر ربه ” (۷) است، از این آیه به خوبى بر مى آید که جان (در آیه مورد بحث) همان جن بوده، و یایک نوعى از انواع آن بوده، در غیر این دو آیه دیگر اسمى از جان برده نشده، و هر جابحثى از موجود مقابل انسان اسمى رفته به عنوان جن بوده، حتى در مواردى که عمومیت کلام، ابلیس و همجنسان او را هم مى گرفته – مانند آیه ” شیاطین الانس و الجن ” (۸) و آیه ” و حق علیهم القول فى امم قد خلت من قبلهم من الجن و الانس ” (۹) و آیه ” سنفرغ لکم ایه الثقلان ” (۱۰) و آیه ” یا معشر الجن و الانس ان استطعتم ان تنفذوا من اقطار السموات و الارض فانفذوا ” (۱۱) – به لفظ جن تعبیر شده است.و ظاهر این آیات با در نظر گرفتن اینکه میان انسان و جان در یکى، و انسان وجن در دیگرى مقابله افتاده این است که جن و جان هر دو یکى باشد و تنها تعبیر دو تااست.و نیز ظاهر مقابله اى که میان جمله ” و لقد خلقنا الانسان. . . ” و جمله ” و خلقنا الجان من قبل. . . ” برقرار شده این است که همانطور که جمله اولى در صددبیان اصل خلقت بشر است، جمله دومى هم در مقام بیان همین معنا باشد. پس نتیجه این مى شود که خلقت جان در آغاز از آتشى زهرآگین بوده است.حال آیا نسلهاى بعدى جان هم مانند فرد اولشان از نار سموم بوده، بخلاف آدمى که فرد اولش از صلصال و افراد بعدش از نطفه او، و یا جن هم مانند بشر است، از کلام خداى سبحان نمى توان استفاده کرد، زیرا کلام خدا از بیان این جهت خالى است. تنهاچیزى که در آن بچشم مى خورد و مى توان از آن استشمام پاسخى از این سؤال نمود، این است که یک جا براى شیطان ذریه سراغ داده و فرموده : ” ا فتتخذونه و ذریته اولیاء من دونى ” (۱۲) و جاى دیگر هم نسبت مرگ و میر به آنها داده و فرموده : ” قد خلت من قبلهم من الجن و الانس ” (۱۳) .و از این دو نشانى مى توان فهمید که تناسل در میان جن نیز جارى است، زیرامعهود و مالوف از هر جاندارى که ذریه و مرگ و میر دارد، این است که تناسل هم داشته باشد، چیزى که هست این سؤال بدون جواب مى ماند که آیا تناسل جن هم مانند انس و سایر جانداران با عمل آمیزش انجام مى یابد و یا به وسیله دیگری؟.در جمله ” خلقناه من قبل ” اضافه قطع شده و تقدیر : ” من قبل خلق الانسان ” بوده، و چون قرینه مقابله دو خلقت در کار بوده از ذکر مضاف الیه صرف نظر شده است.و اگر در آیه مورد بحث مبدا خلقت جن از نار سموم دانسته شده، با آیه سوره الرحمن که آن را ” مارجى از نار ” نامیده و فرموده : ” و خلق الجان من مارج من نار ” منافات ندارد، زیرا مارج از آتش، شعله ایست که همراه دود باشد، پس دو آیه در مجموع مبدا خلقت جن را باد سمومى معرفى مى کند که مشتعل گشته و به صورت مارجى ازآتش در آمده.معناى کلمه ” بشر ” و نکته اى که در التفات از تکلم به غیب در آیه : ” و اذا قال ربک ” هستپس معناى دو آیه این مى شود : سوگند مى خوریم که ما خلقت نوع آدمى را ازگلى خشکیده که قبلا گلى روان و متغیر و متعفن بود آغاز کردیم، و نوع جن را از بادى بسیار داغ خلق کردیم که از شدت داغى مشتعل گشته و آتش شده بود.
——————————————–پى نوشت ها :

(۱) مفردات راغب ماده ” سمم ” .(۲) شب پرده بر او پوشانید. سوره انعام، آیه ۷۶.(۳) تفسیر ابن عباس، ص ۲۱۷ و مجمع البیان، ج ۶، ص ۳۳۴.(۴) مجمع البیان، ج ۶، ص ۳۳۴ و تفسیر فخر رازى، ج ۱۹، ص ۱۸۰.(۵) مفردات راغب، ماده ” جن ” .(۶) انسان را از گل خشکیده چون سفال و جن را از آتشى زبانه دار آفرید. سوره الرحمن، آیه ۱۴ و ۱۵.(۷) از جن بود پس از امر پروردگارش سر باز زد. سوره کهف، آیه ۵۰.(۸) سوره انعام آیه ۱۲.(۹) وعده عذاب خدا بر کفار در امتهاى گذشته از جن و انس عملى شد. سوره فصلت، آیه ۲۵.(۱۰) به زودى به کار شما مى پردازیم اى جن و انس. سوره الرحمن، آیه ۳۱.(۱۱) اى گروه جن و انس اگر مى توانید که به اطراف و نواحى زمین و آسمانها نفوذ کنید، بکنید سوره الرحمن، آیه ۳۳.(۱۲) آیا به جاى من، شیطان و ذریه او را اولیاء خود مى گیرید؟سوره کهف، آیه ۵۰.(۱۳) قبل از ایشان اقوامى از جن و انس بودند که از بین رفتند. سوره فصلت، آیه ۲۵.

بازدیدها: ۰