زمانی بری طغیان

برای کسانی چون والدین و مربیان که در تماس پیوسته با نوجوانان بوده و میلند بیشترین نفوذ تربیتی را روی آنان داشته باشند، شناخت ویژگی نوجوانان و جوانان از اهمیت خاصی برخوردار میباشد. میزان و ماهیت چنین شناختی بستگی فراوانی به احساس مسئولیت، علاقه، خواست، تلاش و زمانی دارد که والدین و مربیان به ین امر اختصاص میدهند، اگر آنان از ویژگیهی نواجوانان و جوانان در زمینههی جسمانی، ذهنی، عاطفی و اجتماعی آگاه گردند و با نیازها،علیق واستعدادهی آنان آشنا بشوند، از دشواریها، کمبودها،فشارها و آرزوهی یشان با خبر گردند، به کج فهمیها،بدخلقیها و ناشیگریهیشان وقوف یابند. رویهی منطقی، متعادل و مبتنی بر بینش در برخورد با آنان در پیش گیرند، آنان ین دوره پرتلاطم، طوفانی، مبهم و در عین حال لذتبخش و شادی آفرین از زندگی خود را به سلامت پشتسر خواهند گذاشت و خود و جامعه خویش را در نتیجه چنین عبور موفقیتآمیزی غرق در سرور، سعادت و سرافرازی خواهند ساخت اما اگر والدین و مربیان به شناخت ویژگیهی نوجوانان و جوانان بیتوجه بوده و در برخورد با آنان سلیقهی عمل کرده و با رفتارهی نسنجیده و عکسالعملهی غیر مسئولانه موجبات سردرگمی آنا را فراهم سازند، آنگاه طغیان و سرکشی از سوی آنان، دور از انتظار نخواهد بود.
آثار روانی بلوغ و نوجوانیدر دوره نوجوانی به سبب دگرگونیهی سریع و ناگهانی وزن و قد و…و ظهور نشانههی بلوغ جنسی به طرز چشمگیری وضعیت جسمانی فرد متحول شده به تبع آن تغییراتی در حالات روانی او رخ میدهد،حالاتی از قبیل نگرانی و اضطراب. همچنین به علت رشد سریع جسمانی و غافلگیر شدن نوجوان به دلیل عدم آمادگی قبلی، حالاتی از قبیل خستگی، اغماء و سردرد پدیدار میشوند. به علاوه به علت انزوا طلبی، در رویا فرو رفتگی، خجالت و کمرویی، بیثباتی و عدم تعادل و کج خلقی و گستاخی و منفیگریی که به وضوح در نوجوانان مشاهده میشود، اعتماد به نفس خود را از دست داده و از بودن و به سر بردن با بزرگترها دوری جسته و به پیوستن به همسالان و دوستان خود تمیل بیشتری نشان میدهد. گروهی از نوجوانان نیز با پیدیش تغییرات جسمشان، شدیداً شیفته تحولات ظاهری آنگردیده و به تحسین تن و اندام خود اقدام میکنند که برخی از روانشناسان وجود چنین حالاتی را جلوهی از تمیلات خود شیفتگی «narcissism» ذکر کردهاند و معتقدند که ممکن است ین حالت مشکلات فراوانی را بری نوجوان به دنبال داشته باشد. مطالعه ویژگیهی جسمانی از آن جهت اهمیت دارد که قویاً خودپنداری نوجوان و جوان را تحت تاثیر قرار میدهد. دارا بودن ویژگیهی مطلوب موجب مقبولیت شده و فقدان آن احساس طرد شدگی اجتماعی و عدم کفیت را به همراه دارد. به عقیده دانشمندان در نتیجه تغییرات سریع جسمانی نگرانی نوجوان فزونی مییابد. یکی از عوامل ناراحت کننده بری او ین است که احساس میکند هنوز با او مثل کودک رفتار میشود.
بنابرین بسیاری از نوجوانان در ین سن به شیستگی خود شک دارند. همچنین برخی از صاحبنظران عقیده دارند نقصهی ظاهری جسمانی شید به طور مستقیم موجب ناسازگاری عاطفی و یا اختلالات روانی نوجوان و جوان نمیگردند اما فشارها و محرومیتهیی که آنان بر اثر ین نقائص حس میکنند ممکن است یا یشان را به پرخاشگری کشانده و یا دچار اندوه ساخته و یا به سازش سوق دهد. البته به دلیل فرهنگی، ظاهر و سیمی فیزیکی نزد دختران در مقیسه با پسران از اهمیت بیشتری برخوردار میباشد. به همین دلیل نقصهی جسمانی در دختران جوان میتواند به سهولت اداراک آنان را از موقعیت خود در مقیسه با سیرین تغییر داده و موجبات ناسازگاریهیی را فراهم سازد مثلاً اگر در دوره نوجوانی و جوانی ظاهر و سیمی فرد چه از نظر خود و چه از نظر فرهنگ جامعه مهم تلقی نگردد و حصول پارهی از آرزوها و موقعیتها در گرو آن تصور شود بدون شک وجود نقص میتواند فشار روحی فوقالعادهی را در فرد یجاد نمید.
رشد عقلی و ذهنیبر خلاف رشد جسمی که تغییرات و دگرگونیهی آن به طور مستقیم قابل مشاهده و اندازهگیری میباشند، رشد عقلی و فعالیتهی ذهنی قدری پیچیده بوده و تعیین دقیق استعدادهی آن دشوار میباشد. از ین رو اندیشمندان در بررسی رشد و نمو عقلی فرد عواملی چون زبان، ادراک،تخیل، تصورات، حافظه، دقت و توانیی حل مسیل و مشکلات را مورد بحث قرار میدهند. مطالعات نشان میدهد که استعداد ذهنی عمومی در کودکان بهنجار و عادی از تولد تا پنج و شش سالگی با سرعت قابل ملاحظهی افزیش مییابد. ین رشد و نمو سریع با رشد و تکامل مغز و نخاع همراه میباشد. از شش سالگی تا چهارده یا پانزده سالگی که چنین افزیشی با سرعتی کندتر صورت میپذیرد، رشد عقلی محصول و آمیزهی از رشد و نمو سلسله اعصاب، تجربه و معرفت نوجوان و جوان است. در دوره کودکی فرد به علت «خودمداری» خویشتن را محور جهان دانسته و قضاوت و داوریهی او در مورد اشخاص و اشیاء اکثراً صورت و جنبه هیجانی پیدا کرده و استدلال و تفکر او درباره همه چیز بر پیه ملاکهیی انجام میشود که بر حالات هیجانی او استوارند. به تدریج که کودک رشد میکند و به نوجوانی میرسد، قادر میگردد درباره امور غیر مستقیم و نامحسوس، به طور انتزاعی اندیشیده و معقولانه به تجزیه و تحلیل مسیل مختلف اقدام کرده و در قضاوتها و استدلال خود ملاکها و معیارهی غیر شخصی را پیه قرار داده و در خصوص مسیل و امور مختلف زندگی از بینش خاصی برخوردار گردد.
نوجوانان درباره روابط علت و معلولی پدیدهها اندیشیده و به حقیق علمی مقدماتی علاقهمند شده و در یادگیری مطالبی که قابل فهم و مفید تشخیص میدهند تلاش میکنند. در ین دوره از رشد و تکامل ذهنی آنان قادر میگردند که درباره مسیل مختلف زندگی عقید و گریشهی مثبت یا منقی پیدا کرده از ین رو چنین امری بری والدین و مربیان بهترین فرصتی است که میتوانند مسیل مختلف را در خانه و کلاس بحث کنند و از تحمیلی و تلقینی کردن گفتهها و نظرات خود دوری نمیند. «پیاژه» نامدارترین و موثرترین نظریهپرداز رشد ذهنی اعتقاد دارد که کودک در مسیر رشد ذهنی خود دورههی متفاوتی را پشتسر میگذارد که هر دوره از نظر ساخت شناختی با دورههی دیگر تفاوت دارد. به نظر وی رشد ذهنی از تولد تا بزرگسالی داری چهار مرحله عمده به شرح زیر میباشد. مرحله «حسی حرکتی» که از تولد تا ۲ سالگی است،مرحله «عملیات محسوس» که از ۷ تا ۱۱ سالگی است و مرحله «عملیات صوری» که از ۱۱ تا ۱۵ سالگی است. مرحله عملیات صوری آخرین مرحله رشد ذهنی بوده و در دوره نوجوانی واقع میگردد. در ین مرحله فرد به تدریج توانیی تفکر بر حسب امور انتزاعی را کسب کرده و به قوانین منطق صوری دست مییابد. بر خلاف مرحله عملیات محسوس که کودک صرفاً بر حسب واقعیات عینی میاندیشد، در مرحله عملیات صوری، اندیشههی نوجوان رضیت و امکانات را نیز در بر میگیرد. یعنی کودک در مرحله عملیات محسوس در دنیی واقعی در زمان حال زندگی میکند.
از ین رو نوجوان با تصور و ترسیم جهانی برتر و مطلوبتر از آنچه که هست به انتقاد از اوضاع و احوال موجود میپردازد و با دلی آکنده و سری مملو از افکار و تخیلات بلندپروازانه و قهرمانانه به استقبال ماجراجویی میشتابد.به عقیده صاحبنظران، نوجوان پیش از ین ناچار بود که خود را با وضع موجود انطباق میدهد اما ینک میبیند که امکان تطبیق دادن دنیا با نیازهی او وجود دارد. وی اضافه میکند نوجوانان با خلق آرمان شهرهی خیالی خود درصدد تحقق بخشیدن به آنها بر مییند و نسبت به ارزشهی نسل پیشین زبان به اعتراض میگشیند. بنابرین برخورد والدین و معلمان با کودکان مرحله عملیات صوری بید خیلی سنجیدهتر از برخورد آنان با کودکان مراحل قبل باشد. کودکان مرحله عملیات محسوس واقعگرا و سازگار هستند اما نوجوانان مرحله تفکر صوری آرمانگرا هستند و غالباً ناسازگارند. همچنین آنها قادر میگردند علاوه بر مسیل واقعی،در خصوص مسیل فرضی هم به استدلال بپردازند و به احتمالات نیز مثل واقعیات توجه نشان داده و در موقعیتهی فرضی دخل و تصرف به وجود آورده و به طور منظم در جستجوی راه حل بری مسیل باشند، تا سریعترین، امنترین و کوتاهترین مسیر را در حل مشکلات در نظر بگیرند. در آخرین مرحله رشد ذهنی، نوجوانان و جوانان درباره استدلالها و افکار خود میاندیشند، آنها را ارزیابی میکنند و با منطق به جستجوی اشتباهات و تناقضها برمییند. آنان همچنین موضوعات فلسفی، دینی، سیاسی و اخلاقی مثل آزادی، عدالت، یدئولوژیهی اخلاقی، مذهب، زیبیی و موضوعات شخصی مثل دانش، آزمیش و ارزیابی قرار میدهند. به عبارت دیگر در کلیه نگرشها و عقید خود تردید و تجدید نظر کرده و در جستجوی ارزشها و فلسفههی نوینی بری زندگی بر مییند.
به عقیده «پیاژه» تفکر فرد در آغاز دوره نوجوانی بیشتر انتزاعی و منطقی بوده و مبتنی برینده است از ین رو بسیاری از آنان به دلیل تحریک تجربیات تازه خویش خلاقیت و نوآوری قابل ملاحظهی از خود نشان میدهند. بری مثال بعضی به سرودن شعر روی میآورند و برخی در موسیقی، نویسندگی، هنر و مانند آن،خلاقیت خود را آشکار میسازند.اما اکثر ین نوجوانان و جوانان پراستعداد و برجسته وقتی به دوره بزرگسالی میرسند به دلیل مختلف از جمله نبودن انگیزش و تحریک مؤثر، خلاقیت خود را از دست میدهند. امیال نوجوان علاوه بر هوش و استعدادهی ذهنی، تحت تاثیر عوامل محیطی نیز قرار دارند و تاثیر و تاثر متقابل محرکهی فرهنگی و انگیزههی نوجوان و جوان پیهی بری بروز و ظهور ین امیال میباشد. شناخت امیال نوجوانی و جوانی به راههی زیر امکانپذیر میشود: مطالعه خواستهها و آرزوهی آنان، بررسی ترجیحاتی که یشان بری برخی از بازیها و سرگرمیها قیل میباشند؛تفحص در نوع چیزهیی که جمعآوری کرده و مجموعهی که از آنها ساختهاند و بررسی کتابها، روزنامهها،مجلات،برنامههی سینمیی، رادیویی، تئاتر و تلویزیونی که انتخاب میکنند. همچنین بسیاری از جنبههی رشد در دوره نوجوانی تحت تاثیر پیشرفتهی شناختی در ین دوره است. عواملی مثل خصوصیات شخصیتی، تغییر در روابط والدین و فرزند، برنامهریزی ینده تحصیلی، اهداف شغلی، توجه به مسیل سیاسی،اجتماعی و ارزشهی شخصی و حتی یجاد حس هویت شخصی تماماً تحت تاثیر تغییرات شناختی است. ین قبیل تغییرات در کمک به نوجوان بری کنار آمدن با تقاضاهی پیچیده شغلی و تربیتی نقش مهمی را بازی میکنند.رفتار دختران و پسران نوجوان به دلیل ابهام خاص ناشی از رشد تمیلات جنسی، به مرور، حالاتی هیجانی پیدا میکند. به علاوه، به تدریج تحت تاثیر تمیلات جنسی و عاطفی، رفتارهیی مانند علاقه به مطالعه قطعات ادبی، گریش به اشعار عاشقانه و رمانهی عشقی و توجه به حوادث شجاعانه تقلید از شخصیتهی قهرمان داستانها، روز به روز توسعه مییابند. حساسیت نوجوان به امور، حالت تازهی میگیرد و در بسیاری از مواقع، نوجوان بدون داشتن هیچگونه عذر موجهی از حالت شادی به حالت اندوه تغییر حالت پیدا میکند. یک اشاره، یک کنیه، یک انتقاد و یک تحقیر گاه در نوجوان طوفانی از خشم و نفرت یا ترس و دلهره یا کینه وانتقام بپا می کند.
نکته قابل ذکر همان حالت پشیمانی و حزنی است که اکثراً به دنبال پیدیش چنین حالاتی بر نوجوان مسلط میگردد. در برخی از نوجوانان ین حالات ندامت و اندوه موجب تیرهتر شدن روابط اجتماعی گردیده و باعث میشود که نوجوان در برقراری ارتباط مناسب با همسالان و بزرگسالان دچار نوعی بیثباتی و عدم تعادل گردد. به علاوه، عواطف تازهی مثل تحقیر و تحسین، عشق و نفرت، علاقمندی به مرز و بوم و شهر و دیار، احساس زیبیی و زشتی، درک ارزشهی اخلاقی و هنری بری اولین بار به صورت انفعالات بسیار عمیق و شدید نمیان شده و تحولات نوینی را در چارچوب شخصیت نوجوان و سپس جوان فراهم می آورند. والدین به منظور برخورداری از ارتباطهی مطلوب و مفید با نوجوانان و جوانان بید به جو هیجانها و عواطف موجود در خانه حساس بوده و عملا نشان دهند که به احساسات و خواستههی منطقی نوجوانان و جوانان احترام میگذارند.و در ین صورت است که آنان والدین خود را بهترین و نزدیکترین دوستان خویش دانسته و راهنمییهی یشان را از دل و جان پذیرا خواهند بود. به علاوه والدین و مربیان بیستی ضمن آشنیی با رشد و تکامل هیجانی و عاطفی نوجوانان و جوانان، علل پیدیش اختلالهی عاطفی و اثرات آنها را در بهداشت ذهنی و روانی آنان دانسته و همواره ین اصل مهم بهداشتی را در نظر داشته باشند که پیشگیری مقدمتر و به مراتب مهمتر از درمان ناراحتیهی عاطفی آنان خواهد بود.

بازدیدها: ۰