مسئله «امامت و امام» از آن چنان اهمیتی برخوردار است که پروردگار متعال بارها با بیان‌ها و مصادیق مختلف، خصوصیات و ویژگی‌های امام را در قرآن کریم ذکر نموده است، یکی از مصادیق مهم امام در قرآن حضرت طالوت(ع) است که در سورۀ بقره آیات ۲۴۶ تا ۲۵۲ دربارۀ او سخن به میان آمده است، زیرا اولاٌ در روایات متعدد، «طالوت» امام معرفی شده است ثانیاً آیات مذکور ویژگی‌های امام را به صراحت معرفی نموده است. ثالثاً اهل‌بیت(علیهم السلام) در موارد متعددی مانند: وقایع بعد از سقیفه، حرکت به سمت صفین و… به این آیات اشاره نموده‌اند.
ویژگی‌های «امام» در قرآن
آیات مبارک قرآن، اوّلین ویژگی طالوت را نصب الهی معرفی می‌کند: {وَقَالَ لَهُمْ نَبِیّهُمْ إِنّ اللّهَ قَدْ بَعَثَ لَکُمْ طَالُوتَ مَلِکاً} (بقره/۲۴۷): (پیامبر بنی اسرائیل به آنها گفت: خداوند متعال طالوت را به عنوان رهبر و پیشوای شما انتخاب نموده است) این قسمت از آیه شریفه به دو طریق دلالت بر تعیین و نصب امام از جانب خداوند متعال دارد:
الف ـ اگر تعیین «مَلِک»، رهبر و فرمانروا از جانب خداوند باشد به طریق اولی تعیین و نصب امام از جانب خداست.
ب ـ بر اساس آیات و روایات متعددی مراد از «مَلِک» در آیۀ شریفه «امامت» است. از جمله آیۀ {أَمْ یَحْسُدُونَ النّاسَ عَلَى‏ مَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ فَقَدْ آتَیْنَا آلَ إِبرَاهِیمَ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَهَ وَآتَیْنَاهُم مُلْکاً عَظِیماً} (نساء/۵۴): (آیا حسد می‌برند بر آنچه خداوند از فضلش به آنان داده است؟ ما به آل ابراهیم، کتاب و حکمت داده و به آنان ملک عظیم عنایت کردیم).
روایات متعددی ذیل آیه شریفه «ملک عظیم» را به امامت یا خلافت، یا واجب الاطاعه بودن ـ که هر دو از شئون امامت است ـ معنا نموده‌اند مانند فرمایش امیرالمؤمنین(ع) که فرمودند: «کتاب یعنی: نبوت، حکمت یعنی: سنت و ملک عظیم یعنی: خلافت، و ما آل ابراهیم هستیم.» (کتاب سلیم/ح۴؛ و امالی مفید/ص۱۶)
امام باقر(ع) فرمودند: «مراد از ملک عظیم، امامان هدایت‌گر و برگزیده است. (کافی/ج۸/ص۱۱۸؛ تفسیر عیاشی/ج۱/ص۲۴۸)
امام صادق(ع) در جواب سؤال از «ملک عظیم» فرمودند: اطاعتِ مفروض و واجب است. (تفسیر قمی/ج۱/ص۱۴۰)، (برای مطالعه بیشتر می‌توان به تفاسیر ذیل آیه شریفه (نساء/۵۴)، باب فرض الطاعه اصول کافی و باب ۱۷ بصائر الدرجات مراجعه نمود.)
بنابراین طالوت امام بوده و از جانب خداوند در این مقام نصب شده ست.
خداوند متعال در ادامۀ آیه شریفه از حسادت دیگران نسبت به طالوت خبر می‌دهد سپس خداوند در مقام دفاع از امام منتخب خود به تبیین ویژگی‌های طالوت پرداخته و می‌فرماید: {إِنّ اللّهَ اصْطَفَاهُ عَلَیْکُمْ وَزَادَهُ بَسْطَهً فِی الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ وَاللّهُ یُؤْتِی مُلْکَهُ مَن یَشَاءُ وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ} (بقره/۲۴۷): همانا خداوند متعال طالوت را بر شما برگزیده و در دانش و قدرت او را فزونی بخشیده است و خداوند خلافت و امامت خود را به هر که مصلحت داند می‌سپارد و خداوند متعال توانگر و دانا است.
بنابراین خداوند متعال خصوصیات امام را این‌گونه معرفی می‌فرماید: برگزیدگی از جانب خداوند، علم کثیر و لدنی، قدرت عظیم و الاهی، و در نهایت اقتضای حکمت الاهی؛ علاوه بر این امور با بیان {إِنّ آیَهَ مُلْکِهِ} امام را دارای معجزه معرفی فرموده و پس از معجزه با بیان {بَقِیّهٌ مِمّا تَرَکَ آلُ مُوسَى‏ وَآلُ هَارُونَ تَحْمِلُهُ الْمَلاَئِکَهُ} امام را وارث انبیاء و اوصیای سابق معرفی نموده است.
وظیفۀ مردم در برابر «امام»
قرآن کریم پس از تبیین ویژگی‌های امام با بیان {إِنّ اللّهَ مُبْتَلِیکُم} از قول طالوت، امام را مایه امتحان الهی دانسته که اطاعت از او واجب بوده و اطاعت و عصیان او اطاعت و عصیان خدا و پیروی از او مطلوب خدا است چرا که پس از بیان امتحان الهی فرمود: هر که به این دستور الاهی عمل نکند {فَلَیْسَ مِنّی}: از من نیست و هر که به این دستور الاهی عمل کند {فَإِنّهُ مِنّی}: او از من است. بنابراین دیگران موظف به اطاعت از امام و تولی نسبت به او هستند.
دشمنان امام
نکتۀ دیگر که از این آیات به دست می‌آید شناخت دشمنان طالوت به عنوان امام است:
الف ـ دشمن آشکار طالوت، جالوت و لشکریانش است که طالوت با وجود سپاه اندک به سادگی بر آنان غالب می‌شود. ولی طالوت دو دستۀ دیگر نیز دشمن دارد که از داخل بنی اسرائیل و لشکریانش هستند که خطر آنان بیشتر است.
ب ـ عده‌ای که از همان ابتدا به مقام طالوت حسادت ورزیده و او را انکار کردند.
ج ـ عده‌ای که با او همراه شدند ولی به فرمان او عمل نکردند.
وحدت خصوصیات امامت قرآنی و امامت شیعی
امیرالمؤمنین(ع) در بیان و تمثیلی بسیار زیبا بعد از تلاوت آیات شریفه فرمودند: «أیّها النّاس إن لکم فی هذه الآیات عبره، لتعلموا أنّ الله جعل الخلافه والأمره من بعد الأنبیاء فی أَعقابهم…» (ارشاد/ج۱/ص۲۶۲؛ و احتجاج/ج۱/ص۲۵۳) (ای مردم! همانا در این آیات برای شما عبرت است تا بدانید که خداوند خلافت و رهبری را بعد از انبیاء در نسل آنها قرار داده است و دلیل اینکه طالوت را فضیلت داد و بر جماعتی مقدم داشت، به جهت این بود که او را برگزید و در علم و قدرت او را توانایی بخشید).
لذا خداوند متعال با ذکر داستان طالوت، راه را بر هر حقیقت‌جویی هموار کرده است و امام، صفات او و دشمنان او را معرفی فرموده است.
بنابراین امام: منصوب از جانب خداوند، برگزیدۀ او، صاحب علم کثیر و لدنی، دارای قدرت عظیم و خدایی، صاحب معجزه، وارث انبیای سابق، ممتحن الاهی است که اطاعت او واجب و عصیانش حرام است؛ چنانچه تمامی این صفات در امامان معصوم شیعه نیز وجود دارد و جالب‌تر اینکه دشمنان امیرالمؤمنین(ع) نیز با صنف دشمنان طالوت سازگار هستند. همچنان که جالوت دشمن خارجی و آشکار طالوت بود، معاویه نیز دشمن آشکار امیرالمؤمنین(ع) بود، همان‌گونه که عده‌ای از لشکریان طالوت از فرمان او سرپیچی کرده و از او اطاعت نکردند، افرادی مانند طلحه و زبیر همچنین خوارج از سپاه امیرالمؤمنین(ع) خروج کرده و از اطاعت ایشان خارج شدند؛ و همان طور که از همان ابتدای نصب و معرفی طالوت عده‌ای بر او رشک و حسد بردند و او را نپذیرفتند، اهل سقیفه نیز بر امیرالمؤمنین(ع) حسادت ورزیده و امامت آن حضرت را نپذیرفته و خلافت ایشان را غصب کردند.
  منبع : نشریه امام شناسی ، شماره ۳۷

بازدیدها: ۰