روز عید، روز عبادت و گرفتن جایزه

عید فطر و قربان، دو عید بزرگ اسلامى هستند که هر ساله مسلمانان ایندو را با شکوه زیادى برگزار مى کنند. از جمله اعمال مشترک این اعیاد، خواندن نماز است و هر یک ویژگیهاى منحصر به فرد نیز دارند.آنچه پیش رو دارید، بررسى اجمالى نماز عید و پاداشهایى است که خداوند در آن روز قرار داده است.
الف. عید در قرآن
در قرآن به صورت مطلق، فقط یک بار، کلمه «عید» آمده است؛ آنجا که عیسی۷ عرضه مى دارد: «اللَّهُمَّ رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَیْنا مائِدَهً مِنَ السَّماءِ تَکُونُ لَنا عِیداً لِأَوَّلِنا وَ آخِرِنا وَ آیَهً مِنْکَ وَ ارْزُقْنا وَ أَنْتَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ قالَ اللَّهُ إِنِّى مُنَزِّلُها عَلَیْکُمْ فَمَنْ یَکْفُرْ بَعْدُ مِنْکُمْ فَإِنِّى أُعَذِّبُهُ عَذاباً لا أُعَذِّبُهُ أَحَداً مِنَ الْعالَمِین»؛ [۱] «پروردگارا از آسمان مائده اى بر ما بفرست تا براى اوّل و آخر ما، عیدى باشد، و نشانه اى از تو، و به ما روزى ده؛ تو بهترین روزى دهندگانی. خداوند (دعاى او را مستجاب کرد و) فرمود: من آن را بر شما نازل مى کنم؛ ولى هر کس از شما پس از آن کافر شود (و راه انکار پوید) او را مجازاتى مى کنم که احدى از جهانیان را چنان مجازات نکنم.»نکات زیبایى در آیه وجود دارد که برخى از آنها عبارت اند از:۱. درخواست با «اللهمَّ رَبَنا…» شروع شده است با اینکه نوع دعاهاى قرآن با «ربّ» یا «ربّنا» شروع مى شود. این، نشانه اهمیّت مطلب درخواست شده، یعنى عید است.۲. غرض از درخواست عید، این است که عیدى براى عیسی۷ و تمام امتش باشد و این امر مرضیّ خداوند است؛ چرا که عید واقعى، آن است که مردم و جامعه را متحد و حیات ملّت را تجدید و زمینه نشاط عمومى آنان را فراهم آورد و اسباب عظمت دین آشکار شود. [۲]
نماز عید در قرآن
قرآن کریم به طور صریح از روز عید فطر و قربان نام نبرده است؛ ولى در آن به نماز روز عید اشاره شده است؛ از جمله:۱. در قرآن کریم مى خوانیم: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّى وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی»؛ [۳] «به یقین کسى که پاکى جُست (و خود را تزکیه کرد) رستگار شد و (آنکه) نام پروردگارش را یاد کرد؛ سپس نماز خواند.»آیه تصریح نکرده است که منظور، کدام نماز است؛ ولى در روایت چنین تفسیر شده است: «وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی» قال: صَلوهُ الْفِطْرِ وَ الْاَضْحَی؛ [۴] مراد از صلوه و نماز، نماز عید فطر و عید قربان است.» تناسب هم اقتضا مى کند که مراد، نماز عید باشد؛ چرا که تزکیه بیش تر در ماه رمضان و ایّام حج مطرح است و نماز بعد از این دو زمان مقدس، نماز با حال و تزکیه است.۲. در آیه دیگر مى خوانیم:«فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَ انْحَر»؛ [۵] «پس براى پروردگارت نماز بخوان و قربانى کن.» مراد از خواندن نماز در این آیه نیز به گفته مفسّران و روایت نقل شده از پیامبر اکرم (ص) نماز عید قربان است. [۶]آیات در عین حالى که متضمن وجوب صلوه عیدین در دوران حضور معصوم است، بر فضیلت آن نیز دلالت دارد؛ چرا که در آیه اوّل مى فرماید که رستگارى از آن کسى است که خود را پاکیزه کرد (یا قربانى کرد) و نماز عید برگزار کرد. معلوم مى شود این نماز در رستگارى انسان نقش مهمّى دارد، به ویژه وقتى که در کنار تزکیه ایام ماه مبارک رمضان و انجام مناسک حج قرار مى گیرد.در آیه دوّم با توجّه به نظر مشهور که مراد از «کوثر»، فاطمه زهرا (س) است به شکرانه این نعمت عظیم که خداوند، یازده امام معصوم را از نسل او به وجود آورد، بهترین تشکر از خداوند، این است که نماز عید، برپا و قربانى انجام شود و بنابر احتمال دیگر، نماز گزارد و هنگام نماز براى تکبیر دستها را بالا بیاورد. [۷]
ب. روز عید و نماز آن در روایات
در روایات به عناوین گوناگونى درباره روز عید برمى خوریم که ما فقط به دو قسمت اشاره مى کنیم:
بخش اوّل: لزوم و وجوب نماز عید
1. نماز عید واجب است. این معنا در روایات فراوانى وارد شده است؛ از جمله امام صادق (ع) فرمود: «صَْلاهُ الْعِیْدِینِ فَریضَهٌ؛ نماز عید فطر و قربان واجب است.»حتى نسبت به زنان تصریح شده است که شرکت آنان نیز واجب است.على (ع) فرمود: «لَا تَحْبِسُوا النِّسَاءَ عَنِ الْخُرُوجِ فِى الْعِیدَیْنِ فَهُوَ عَلَیْهِنَّ وَاجِب؛ [۸] زنها را از رفتن به نماز عیدین منع نکنید؛ چرا که نماز عید بر آنها لازم (ثابت) است.»منتهى این پرسش به ذهن مى آید که فقهاى ما در زمان غیبت، نماز عید را واجب نمى دانند. راز این فتوا چیست؟ در جواب باید گفت وجوب و لزوم عیدین، مشروط به وجود امام معصوم (ع) و حضور اوست.روایات در این باره فراوان است؛ از جمله حضرت باقر (ع) فرمود: «لَا صَلَاهَ یَوْمَ الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَى إِلَّا مَعَ إِمَام؛ [۹] نماز عید فطر و عید قربان بدون حضور امام (معصوم) واجب نیست.»
بخش دوّم: فضیلت نماز و روز عیدین
1. روز اجتماع مسلمین
علاوه بر اجتماع روزانه مسلمانان و هفتگى نماز جمعه، در اجتماع سالانه در کنار اجتماع حج دو گردهمایى به نام نماز عیدین داریم که بسیار باشکوه است. امامان ما بر این اجتماعات تکیه کرده اند و آن را مایه عزّت مسلمانان مى دانند؛ از جمله امام هشتم۷ فرمود: «إِنَّمَا جُعِلَ یَوْمُ الْفِطْرِ الْعِیدَ لِیَکُونَ لِلْمُسْلِمِینَ مُجْتَمَعاً یَجْتَمِعُونَ فِیهِ وَ یَبْرُزُونَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَیُمَجِّدُونَهُ عَلَى مَا مَنَّ عَلَیْهِمْ فَیَکُونُ یَوْمَ عِیدٍ وَ یَوْمَ اجْتِمَاعٍ وَ یَوْمَ فِطْرٍ وَ یَوْمَ زَکَاهٍ وَ یَوْمَ رَغْبَهٍ وَ یَوْمَ تَضَرُّعٍ؛ [۱۰] همانا روز فطر به این سبب عید قرار داده شده است تا مردم در آن روز گرد هم آیند و براى خدا بیرون بیایند و او را ستایش کنند براى نعمتهایى که به آنها داده. آن روز، روز عید و روز اجتماع و برگشت به فطرت است و دادن زکات (فطر)، و روز رغبت و روز تضرّع و زارى است….»به راستى که این اجتماعات، نمایش قدرت و عظمت اسلام و مسلمانان و نشانه وحدت آنان و مهربانى آنها با همدیگر است.
2. همچون روز قیامت
همچنان که روز قیامت، روز سرنوشت سازى است و همه در انتظار اعلام نتایج پرونده ها هستند، روز عید نیز چنین حالتى دارد؛ از اینرو على (ع) فرمود: «أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ یَوْمَکُمْ هَذَا یَوْمٌ یُثَابُ فِیهِ الْمُحْسِنُونَ وَ یَخْسَرُ فِیهِ الْمُسِیئُونَ وَ هُوَ أَشْبَهُ یَوْمٍ بِقِیَامَتِکُمْ فَاذْکُرُوا بِخُرُوجِکُمْ عَنْ مَنَازِلِکُمْ إِلَى مُصَلَّاکُمْ خُرُوجَکُمْ مِنَ الْأَجْدَاثِ إِلَى رَبِّکُمْ وَ اذْکُرُوا بِوُقُوفِکُمْ فِى مُصَلَّاکُمْ وُقُوفَکُمْ بَیْنَ یَدَیْ رَبِّکُمْ وَ اذْکُرُوا بِرُجُوعِکُمْ إِلَى مَنَازِلِکُمْ رُجُوعَکُمْ إِلَى مَنَازِلِکُمْ فِى الْجَنَّهِ وَ النَّار؛ [۱۱] اى مردم! به راستى این روز (عید فطر) روزى است که به نیکان ثواب داده مى شود و بدان زیانکار مى شوند. آن روز، شبیه ترین روز به روز قیامت شما است. پس با خارج شدن از خانه هایتان به سوى محل نماز، خارج شدنتان ازقبر و به سوى پروردگارتان رفتن را به یاد آورید و هنگام ایستادن در مصلى، ایستادن در پیشگاه پروردگار را به خاطر آورید و هنگام بازگشت به سوى خانه هایتان، بازگشت خود را به جایگاهتان در بهشت یا جهنم به یاد آورید.»در این روایت به چهار شباهت روز عید با قیامت اشاره شده است:۱. روز پاداش خوبان و مجازات بدان است؛۲. خروج از منازل همچون خروج از قبر است؛۳. لحظه وقوف در مصلى همچون وقوف در پیشگاه الهى است؛۴. لحظه برگشت به خانه، همچون لحظه رفتن به سوى بهشت یا جهنّم است.
3. روز اعلام برندگان
ماه مبارک رمضان و همین طور اعمال سنگین و دقیق و پرخرج حج در واقع، میدان مسابقه اى براى مسلمانان و مؤمنان است که نتایج آن در روز عید اعلام مى شود، و معلوم مى شود چه کسانى به میهمانى بزرگ الهى در شهر الله و بیت الله بار یافته و چه کسانى در این مسابقه مردود یا تجدید شده اند.در روایت آمده است که حسین بن على (ع) نگاهى به مردم افکند که در روز عید فطر مى خندند و مشغول لعب و بازى هستند؛ آن گاه رو به اصحاب خویش کرد و فرمود: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ شَهْرَ رَمَضَانَ مِضْمَاراً لِخَلْقِهِ یَسْتَبِقُونَ فِیهِ بِطَاعَتِهِ إِلَى رِضْوَانِهِ فَسَبَقَ فِیهِ قَوْمٌ فَفَازُوا وَ تَخَلَّفَ آخَرُونَ فَخَابُوا فَالْعَجَبُ کُلُّ الْعَجَبِ مِنَ الضَّاحِکِ اللَّاعِبِ فِى الْیَوْمِ الَّذِى یُثَابُ فِیهِ الْمُحْسِنُونَ وَ یَخِیبُ فِیهِ الْمُقَصِّرُونَ وَ أیْمُ اللَّهِ لَوْ کُشِفَ الْغِطَاءُ لَشُغِلَ مُحْسِنٌ بِإِحْسَانِهِ وَ مُسِى ءٌ بِإِسَاءَتِه؛ [۱۲] به راستى خداوند ماه رمضان را محل امتحان (و مسابقه) براى خلقش قرار داده است که در آن به سبب طاعت و بندگى براى رسیدن به رضوان و رضایت الهى مسابقه مى دهند. سپس در آن گروهى پیشى مى گیرند، پس رستگار مى شوند و گروهى نافرمانى مى کنند، پس زیان مى بینند. تعجب بسیار از کسانى است که در این روز مى خندند و مشغول بازى و سرگرمى هستند؛ در حالى که نیکان در آن روز پاداش و جایزه مى گیرند و مقصران زیان مى بینند. قسم به خدا! اگر پرده کنار رود (خواهى دید که) نیکوکار مشغول احسان خویش و بدکار گرفتار بدیهاى خویش هستند.»
4. روز گرفتن جایزه
در مسابقات دنیوى، گاه بین اعلام برندگان و گرفتن جایزه فاصله مى افتد؛ امّا در قانون الهى همزمان با اعلام برندگان، جوایز نیز اعطاء مى شود؛ آن هم نه جایزه هاى مادّى و دنیوى که شاهان و انسانها اعطا مى کنند؛ بلکه جوایزى معنوى و ابدى که فقط از طرف خداوند اعطا مى شود.از جابر نقل شده است که امام باقر (ع) فرمود: «قَالَ النَّبیُّ۹ اِذا کانَ أَوَلَ یَوْمٍ مِنْ شَوَّالٍ نادَى مُنادٍ: أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ اغْدُوا إِلَى جَوَائِزِکُمْ ثُمَّ قَالَ یَا جَابِرُ جَوَائِزُ اللَّهِ لَیْسَتْ بِجَوَائِزِ هَؤُلَاءِ الْمُلُوکِ ثُمَّ قَالَ هُوَ یَوْمُ الْجَوَائِز؛ [۱۳] پیامبر اکرم (ص) فرمود: روز اوّل شوال (و عید فطر) که مى شود منادى ندا مى دهد: اى مؤمنان! صبح گاهان به دنبال جوایزتان باشید [که از طرف خداوند متعال آماده شده است]. سپس فرمود: اى جابر! جوایز خدا مانند جوایز شاهان [مادّی] نیست [بلکه جوایز بسیار ارزشمند و غیر قابل توصیف است]. سپس فرمود: آن روز، روز (گرفتن) جایزه ها است.»از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود: «إِذَا کَانَ صَبِیحَهُ یَوْمِ الْفِطْرِ نَادَى مُنَادٍ اغْدُوا إِلَى جَوَائِزِکُم؛ [۱۴] زمانى که صبح روز عید فطر مى شود منادى [از آسمان] ندا مى کند صبح زود به دنبال [گرفتن] جوایزتان باشید.»
جایزه چیست؟
در این که جایزه مؤمنان در روز عید چیست و خداوند چه پاداشى براى آنان در نظر گرفته است، عبارتها و بیانهاى مختلفى وارد شده است که به نمونه هایى اشاره مى شود:۱. بهشت: امیرمؤمنان على (ع) در خطبه عید فطر درباره جایزه این روز مى فرماید: « أَلَا وَ إِنَّ السُّبْقَهَ الْجَنَّهُ وَ الْغَایَهَ النَّار؛ [۱۵] بیدار باشید جایزه (این مسابقه) بهشت (جاودان) است و پایان (بازنده آن) آتش جهنّم خواهد بود.»2. عطاى فراوان و بخشش بزرگ: پیامبر اکرم (ص) در این باره فرمود: «إِنَّ الْمَلَائِکَهَ یَقُومُونَ یَوْمَ الْعِیدِ عَلَى أَفْوَاهِ السِّکَّهِ وَ یَقُولُونَ اغْدُوا إِلَى رَبٍّ کَرِیمٍ یُعْطِى الْجَزِیلَ وَ یَغْفِرُ الْعَظِیم؛ [۱۶] ملائکه در روز عید بر لبان انسانهاى ساکت قرار گرفته، [و یا در مسیر مردم ایستاده] مى گویند: صبحگاه بر پروردگار کریم وارد شوید که عطاى فراوان و بخشش زیاد دارد.»تعبیر عطاى جزیل و غفران عظیم از ناحیه خداى کریم براى ما انسانها به راحتى قابل درک و فهم نیست.۳. بخشش گناهان: بعد از ماه مبارک رمضان به ویژه، در روز عید فطر، افراد قابل بخشش بخشیده مى شوند. پیامبر اکرم (ص) در این باره فرمود که وقتى مردم به سوى نماز عید بیرون مى روند، خداوند بر این امر اطلاع دارد، و مى فرماید: «عِبَادِى لِى صُمْتُمْ وَ لِى صَلَّیْتُمْ عُودُوا مَغْفُوراً لَکُمْ؛ [۱۷] بندگان من! براى من روزه گرفتید و براى من نماز گذاردید، برگردید [به خانه هایتان]؛ در حالى که بخشیده شده اید.»راستى بخشیده شدن گناهان و گناهکاران بالاتر از حدّ تصور ماست. شیخ عباس قمی; نقل کرده است در آخر هر روز از روزهاى ماه رمضان در وقت افطار حق تعالى هزار هزار انسان را از آتش جهنّم آزاد مى کند و چون شب جمعه مى شود در هر ساعتى هزار هزار انسان را از آتش جهنّم آزاد مى کند که هر یک مستوجب عذاب شده باشند و در شب و روز آخر ماه به اندازه آنچه در تمام ماه آزاد کرده است، آزاد مى کند.» [18]این معنا در روایت پیشین به خوبى خود را نشان داده است: «عودُوا مغفورا.»
4. نعمتهاى آخرتى
در درون بهشت، نعمتهاى فراوانى براى روزه داران در نظر گرفته شده است که در روز فطر به مؤمنان اعطا مى شود.پیامبر اکرم (ص) فرمود: «إِنَّ اللَّهَ بَنَى الْجَنَّهَ مِنْ یَاقُوتٍ أَحْمَرَ وَ سُبِکَتْ بِالذَّهَبِ سُتُورُهَا السُّنْدُسُ وَ الْإِسْتَبْرَقُ أَشْجَارُهَا الزُّمُرُّدُ ثِمَارُهَا الْحُلَلُ أَعَدَّهَا اللَّهُ لِهَذِهِ الْأُمَّهِ یَوْمَ الْفِطْرِ؛ [۱۹] به راستى خداوند، بهشت را از یاقوت سرخ ساخته است و باطلا به هم پیوند داده است. پرده هاى آن از سندس و ابریشم ضخیم است و درختهایى از زمرد دارد که میوه هاى آن زیبا است. خداوند آن را براى این امّت در روز عید فطر آماده ساخته است.»
راه رسیدن به جایزه
حسن ختام سخن، این است که انسان چگونه مى تواند به این همه پاداش دست یابد؟ توبه و انقلاب روحى علاوه بر انجام واجبات و انجام روزه ها و نمازها در رسیدن به این جایزه نقش تعیین کننده دارد.حضرت على (ع) در این باره فرمود: «أَلَا وَ إِنَّ هَذَا الْیَوْمَ یَوْمٌ حُرْمَتُهُ عَظِیمَهٌ وَ بَرَکَتُهُ مَأْمُولَهٌ وَ الْمَغْفِرَهُ فِیهِ مَرْجُوَّهٌ فَأَکْثِرُوا ذِکْرَ اللَّهِ وَ تَعَرَّضُوا لِثَوَابِهِ بِالتَّوْبَهِ وَ الْإِنَابَهِ وَ الْخُضُوعِ وَ التَّضَرُّعِ فَإِنَّهُ یَقْبَلُ التَّوْبَهَ عَنْ عِبَادِهِ وَ یَعْفُو عَنِ السَّیِّئَات؛ [۲۰] بیدار باشید، امروز روزى است که احترامش بزرگ و برکتش مورد آرزو [ى ممکن] و آمرزش (خداوند) در آن روز امید مى رود. پس خدا را فراوان یاد کنید و خود را در معرض ثواب الهى با توبه و برگشت و خضوع (در مقابل الهی) و (گریه و) زارى قرار دهید. پس به راستى، خداوند، توبه را از بندگانش مى پذیرد و گناهان را مى بخشد.»
جمع بندى
مى توان گفت روز عید، روز عبادت و یاد خدا و تقدیس و تسبیح اوست و نماز عید در رأس عبادتها قرار دارد و از طرف دیگر روز رسیدن به پاداش و گرفتن جایزه تلاش و عبادتهاى ماه رمضان (ویا جایزه مناسک حج) است و مهم ترین پاداش، رسیدن به بهشت و نعمتهاى فراوان آن و بخشش گناهان و اعطاى فراوان الهى است.راه رسیدن به این جایزه هم توبه واقعى، گریه و زارى و خشوع و خضوع در پیشگاه قدس الهى است.
——————————————–پى نوشت ها :
[۱]. مائده/۱۱۴.[۲]. ر.ک: المیزان، علّامه سید محمد حسین طباطبائى، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم، ۱۳۶۲ش، ج۶، ص۲۵۱ و ۲۵۲.[۳]. اعلی/۱۵ و ۱۶.[۴]. بحار الانوار، علامه مجلسى، دار احیاء التراث، مؤسسه الوفاء، بیروت، ج۸۷، ص۳۴۸.[۵]. کوثر/۲.[۶]. بحار الانوار، ج۷۸، ص۳۴۹.[۷]. تفسیر الصافى، فیض کاشانى، مؤسسه الاعلمى للمطبوعات، بیروت، بى تا، ج۵، ص۳۸۳.[۸]. بحار الانوار، ج۷۸، روایت ۱ ۴.[۹]. وسائل الشیعه، ج۵، ص۹۶.[۱۰]. همان، ج۵، ص۱۴۱، روایت۴.[۱۱]. همان، ص۱۴۱، حدیث ۱، باب۳۸.[۱۲]. من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، انتشارات جامعه مدرسین، قم، ۱۴۱۳ه‍ق، ج۱، ص۵۱۱.[۱۳]. الکافى، شیخ کلینى، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ج۴، ص۱۶۸.[۱۴]. همان.[۱۵]. مستدرک الوسائل، ج۶، ص۱۵۶، ادامه حدیث۹.[۱۶]. همان، ص۱۵۴.[۱۷]. همان، ص۱۲۱، حدیث ۳ (۶۵۸۷).[۱۸]. مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمى، انتشارات مطبوعات دینى، قم، سوّم، ۱۳۷۷ش، ص۲۸۶.[۱۹]. مستدرک الوسائل، ج۶، ص۱۵۴، حدیث۶ (۶۶۷۷).
منبع : نشریه مبلغان، شهریور و مهر ۱۳۸۸ – شماره ۱۲۰
 

بازدیدها: ۰