۷- برهان عنایتیکی از براهینی که بر وجود امام زمان علیه السلام استدلال می شود برهان «عنایت» است، یعنی عنایت خداوند تبارک و تعالی نسبت به تکوین و تشریع.
عنایت در لغت و اصطلاح«عنایت» در لغت به معنای اراده و قصد آمده است و در اصطلاح برای آن تعریفات گوناگونی بیان شده است:عنایت در مورد انسان به معنای اعتنا داشتن، کوشش کردن، همت گماردن به این که کار به بهترین وجه انجام گیرد تفسیر شده است، به حیثی که هیچ نقطه ای از نقاط آن ولو بسیار اندک و جزئی از هیچ جهت مبهم باقی نمی ماند و به فراموشی سپرده نمی شود. مثل عنایت معمار به تمام ساختمان حتی شیب گوشه ی حیاط منزل.و عنایت در مورد خداوند متعال به معانی گوناگونی تفسیر شده است:شیخ اشراق می گوید: «عنایت، احاطه ی حق تعالی به چگونگی نظام کل و به آنچه که تمام این مجموعه بر آن است می باشد…». (1)فخر رازی می نویسد: «عنایت، یعنی علم خداوند به این که اشیاء به چه حالتی باشند تا بر بهترین وکاملترین وجه واقع شوند». (2)صدر المتألهین می نویسد: «نظام معقول که نزد حکما عنایت نام دارد مصدر همین نظام موجود است، پس این عالم موجود در نهایت خیر و فضیلت ممکن است». (3)
فرق عنایت خداوند حکیم با عنایت انسانانسان در عنایت به کار خود می تواند احتیاجات خود را مرتفع و نقایص خود را تکمیل نماید، ولی خداوند سبحان واجب الوجود است از تمام جهات و مستجمع جمیع کمالات، و جهان امکان، عنایت اوست، و لذا عنایت خداوند متعال به معنای دیگر است.
عنایت خداوند در علم و قدرتحکمای اسلامی عنایت را به دو نوع تقسیم کرده اند:۱- عنایت در علم که به آن علم عنائی می گویند.۲- عنایت در فعل که به معنای اتقان و محکم نمودن آن کار است.ـ علم عنائی خداوند آن است که خداوند متعال به غایت فعل و نتیجه ی کارش عالم است و همین علم به نظام هستی موجب صدور آن ها از خدای متعال شده است.این اصطلاح را پیروان حکمت مشاء مانند ابوعلی سینا مطرح ساخته اند. اینان قائلند به این که مجرد علم حق تعالی به آفرینش در خلقت آن ها کافی است و به قصد و انگیزه ای زائد بر ذات نیازی نیست.ـ بخش دوم عنایت خداوند متعال عبارت است از قدرت او در خلقت اشیاء و تنظیم این جهان مورد بحث ماست.و به عبارت دیگر: مراد به عنایت در فعل آن است که نظام تکوین در کمال حسن و اتقان و جمال و زیبایی آفریده شده است و همان گونه که نظام تکوین بهترین و کامل ترین نظامی است که می توان تصور نمود، نظام تشریع و تربیت انسان ها نیز بهترین نظام متصور است.می توان گفت که عنایت خداوند به نظام تشریع بیشتر از عنایت او نسبت به نظام تکوین است زیرا همه ی تشریعات و تکوینات برای استکمال انسان است. و بنابراین نظام تکوین مقدمه ی تربیت انسان هاست و امروز بزرگ ترین معلم مدرسه ی خداشناسی و انسانیت حضرت حجه بن الحسن المهدی علیه السلام است. و نیز می دانیم که اگر معلم وجود نداشته باشد فلسفه ی وجود کلاس و مدرسه لغو و بی معناست.
عنایت خداوند حکیم به آفرینشخداوند حکیم نظام آفرینش را با اتقان و زیبایی کامل آفریده است و همان طور که به نظام تکوین عنایت فرموده است، به نظام تشریع و تربیت آدمیان نیز عنایت ویژه ای دارد. به عبارت دیگر می توان گفت: نظام تکوین مقدمه ای است برای نظام تشریع و شریعت و رشد و تربیت انسان ها، و برای این که آنان به هدف و غرض حکیمانه ای که از آفرینش ایشان منظور بوده اند برسند . خداوند حکیم تمام امکانات و وسایل لازم را آماده فرموده است.
نظام تکویناگر از باب مثال ساختمان بدن را با ساختمان خانه مقایسه کنیم می بینیم که معمار خانه سعی کرده تمام پیش بینی های لازم را به کار برد تا در مقابل حوادث طبیعی ایستادگی کند.معمار این جهان نیز در حد کمال و بدون هیچ نقصی در بخشش و عطای تمام وسایل حیاتی مضایقه نکرده و هر آنچه را برای ادامه ی زندگی و رسیدن به کمال انسان نیاز بوده به ما عنایت فرموده است.یکی از اصول مهم ساختمان بدن ما این است که اکثر اعضای بدن ما جفت آفریده شده است… .خلاصه این که بشر به روشنی دریافته است که سراسر جهان مملو از قانون و نظم و هماهنگی و پیوستگی علت ها و سبب ها است و همه به سوی یک هدف معین حرکت می کنند، و آنچه در کاربری تکامل و فعالیت آن ها لازم است با کمال وجود و سخاوت به آن ها داده شده است.این همه بیانگر آن است که خداوند حکیم نسبت به فعل خود اهتمام کامل دارد. وقتی همه چیز در همان جهت که باید به طور تکوینی هدایت شوند، از جانب حق تعالی رهبری می شوند آیا بی انصافی نیست که اشرف مخلوقات یعنی انسان بدون هادی و سرپرست رها شده و به حال خود بدانیم؟آری، همچنان که همه ی موجودات به سوی هدف معین و حکیمانه ای تحت تدبیر خدای سبحان حرکت می کنند، انسان نیز با هدایت و سرپرستی و زعامت حجت حق تعالی راه کمال را می پیماید. و نظام جامعه بدون رهبری عادل و امامی معصوم به دور از هرگونه لغزش و خطا متزلزل است.
تقریر برهان عنایتبرهان «عنایت» بر وجود امام زمان علیه السلام را با دو تقریر می توان بیان کرد:
تقریر اولآفرینش هستی بهترین و نیکوترین نظام ممکن است. لازمه ی این گفتار، لزوم وجود امام در آفرینش است، و گرنه نظام، احسن نخواهد بود. لذا به همان دلیل و برهانی که تکلیف و بعثت ضرورت دارد. وجود مستمر امام نیز ضرورت دارد.
تقریر دومخداوند که برای کمال یابی هر موجودی که در این عالم رنگ هستی می گیرد همه نوع ابزار ضروری و غیر ضروری را در اختیارش قرار داده تا به کمال برسد، چگونه ممکن است انسانی که در دامان همین طبیعت است از این قانون استثنا شود و ارتقای معنوی او نادیده گرفته شود.
پی نوشت:

۱. اللمحات، سهروردی، ص ۱۶۶.۲. المباحث المشرقیه، ج ۲، ص ۵۱۶.۳. الحکمه المتعالیه، ج ۷، ص ۱۱۱.منبع:کتاب وجود امام مهدی عجل الله فرجه در پرتو عقل

بازدیدها: ۰