{بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ وَ الْعادِیاتِ ضَبْحًا فَالْمُورِیاتِ قَدْحًا فَالْمُغیراتِ صُبْحًا فَأَثَرْنَ بِهِ نَقْعًا فَوَسَطْنَ بِهِ جَمْعًا} (عادیات / ۱- ۵)به نام خداوند بخشنده و مهربان- سوگند به اسبان دونده در حالی که نفس زنان به پیش می‌روند و قسم به سم‌های اسبانی که در اثر برخورد با سنگ‌های بیابان جرقه می‌زنند- و سوگند به هجوم آوران سپیده دم که گرد و غبار به هر سو پراکندند و ناگهان در میان دشمن ظاهر شدند.
شأن نزول آیاتدر سال هشتم هجرت به مدینه خبر رسید که ۱۲۰۰۰ نفر از مردم «وادی یا بس» هم پیمان شده‌اند که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و علی(علیه السلام) را به قتل برسانند. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) در ابتدای امر ۴۰۰۰ نفر را به فرماندهی ابوبکر برای دفاع از مدینه به سوی متجاوزان سرکش فرستادند ولی ابوبکر از جنگ با آنان خودداری کرده و بازگشت، سپس پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) عمر و پس از او عمروعاص را با سپاهی مجهز فرستادند ولی آنها بدون نتیجه بازگشتند و بنا به نقل برخی روایات سپاه اسلام پس از درگیری شدید و تلفات بسیار شکست سختی خورده و بازگشتند. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) پس از نا امیدی از آنان علی(علیه السلام) را طلبید. و فرمان حرکت به سوی وادی یابس را صادر نمود. حضرت علی(علیه السلام) با جان و دل پذیرفت و به خانه آمد و دستار مخصوص را که در نبردهای شدید به سر می‌بست از فاطمه زهرا(علیها السلام) تحویل گرفت و در حالی که فاطمه زهرا(علیها السلام) اشک می‌ریخت با او وداع نمود. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند: دخترم چرا گریه می‌کنی به خواست خدا شوهرت علی(علیه السلام) در این جنگ کشته نخواهد شد.حضرت علی(علیه السلام) پرچم فرماندهی را از دستان مبارک پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) تحویل گرفت و همراه سپاه اسلام با شیوه غافلگیرانه و از بیراهه روانه وادی یابس شدند. به گونه‌ای که شبها راه می‌رفتند و روزها در پشت تپه‌ها و یا گودال‌ها کمین می‌کردند تا هنگام سحر به دشمن حمله کرده { فَالْمُغیراتِ صُبْحًا} و ناگهان در میان سپاه دشمن ظاهر شدند. {فَوَسَطْنَ بِهِ جَمْعًا}
جنگ ذات السلاسلآن روز صبح، پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) به مسجد آمده و نماز صبح را با سوره «و العادیات» قرائت فرمودند. پس از نماز، اصحاب عرضه داشتند: یا رسول الله(صلی الله علیه و آله) تاکنون این سوره را نشنیده بودیم! پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند: آری! جبرئیل نازل شد و مژده پیروزی علی(علیه السلام) را به من داد. (تفسیرالمیزان: ۲۰ / ۵۳۹ – نمونه: ۲۷ / ۲۴۰)چند روز بعد حضرت علی(علیه السلام) با پیروزی کامل و با غنائم فراوان وارد مدینه شدند و مورد استقبال گرم رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و اصحاب قرار گرفتند. و این جنگ از آن جهت که اسیران جنگی را با طناب به یکدیگر بسته بودند به ذات السلاسل معروف شد. شیوه غافلگیرانه حضرت علی(علیه السلام) در این جنگ باعث شد که سپاه اسلام کمترین تلفات را داده و حضرت علی(علیه السلام) با کشتن تعدادی از دلاوران دشمن بلافاصله جنگ را مغلوبه سازند.
فضائل بلند امیرالمومنین علی(علیه السلام) پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) مسلمانان را در دو صف قرار داده و تا یک فرسخی مدینه به استقبال امیرالمومنین علی(علیه السلام) رفتند. هنگامی که چشمان حضرت علی(علیه السلام) به پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) افتاد به احترام آن حضرت(صلی الله علیه و آله) از اسب پیاده شده و به طرف پاهای مبارک پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) خم شدند تا ببوسند. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند: «سوار شو که خدا و رسولش از تو راضی و خشنودند» حضرت علی(علیه السلام) سوار بر اسب شده و به سمت خانه فاطمه(علهیم السلام) حرکت کردند، در این هنگام پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) از سپاهیان سؤال کردند: فرمانده خود را چگونه یافتند؟ آنها عرض کردند: غیر خوبی از او چیز دیگری ندیدیم، جز این که در همه نمازها که به او اقتدا کردیم سوره توحید را می‌خواند. پس از آن که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) علت را از حضرت علی(علیه السلام) جویا شدند. آن حضرت(علیه السلام) فرمودند: «من این سوره را دوست دارم» پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند: «به راستی که خداوند متعال نیز تو را دوست دارد، چنان که تو سوره توحید را دوست داری» آنگاه فرمودند: یا علی! اگر من از آن ترس نداشتم که گروهی از مسلمانان درباره تو همان را بگویند که مسیحیان درباره عیسی(علیه السلام) گفتند (که او خدا یا پسر خداست) امروز سخنی در عظمت مقام تو می‌گفتم که به هیچ گروهی از مردم نگذری مگر آن که خاک زیر پای تو را به عنوان تبرک بردارند. (ارشاد مفید، بحارالانوار، ۲۱/ ۹۰؛ سیره چهارده معصوم(علهیم السلام) اشتهاردی ص ۱۲۵)
شأن نزولی دیگربا توجه به صراحت آیات سوره و العادیات در خصوص جهاد، برخی گفته‌اند، مراد از «عادیات» شتران حاجیانی است که در عید قربان حاجیان را از مشعر به منی می‌بردند و یا گفته‌اند که مراد زبان مردانی است که با فتنه‌گری آتش می‌زنند و یا…علامه طباطبایی(رحمه الله)در تفسیر گران سنگ المیزان (۲۰ / ۵۸۹) این اقوال را رد کرده و می‌‌گوید آن چه در ذهن مشهود و در بین اهل لسان معروف است کلمه عادیات در خصوص اسبان به کار می‌رود چنان که آیات بعدی سوره و العادیات صراحت در جنگ و جهاد دارد و نمی‌تواند ارتباطی با رفتن حاجیان به مشعر یا منی در حالی که سوار بر شتر هستند داشته باشد. ضمن آن که در روایات به صورت مفصل به داستان جنگ ذات السلاسل و شأن نزول این سوره پرداخته شده است.
علت سوگندهای خداوند متعالدر نگاه اول با قرائت این سوره و نوع سوگندهای آن (سوگند به اسبان تیز رو – سوگند به سم اسبان – سوگند به گردو غبار آنان و…)برای انسان سؤالی مطرح می‌شود که چرا خداوند متعال به این موارد سوگند یاد کرده در حالی که علی القاعده باید سوگند به مقدسات باشد…در تفسیر نمونه (ج ۲۷ / ۲۵۶) به این موضوع اشاره شد که؛ بدیهی است نه اسب خصوصیت دارد و نه مسئله جرقه ناشی از برخورد سم آنها، به سنگ‌های بیابان و نه گرد و غبار پای آنها آن چه موضوعیت دارد مسئله جهاد و ابزار آن است.استاد گنجی دامت برکاته می‌فرمودند: گر چه جنگ و جهاد در راه خدا اهمیت دارد اما آن چه موضوعیت دارد شخصیت امیرالمومنین علی(علیه السلام) در این جنگ است و لذا اسبی که حضرت علی(علیه السلام) سوار می‌شود قداست پیدا می‌کند و لذا خداوند متعال به شیهه آن اسب، به سم آن اسب و به گرد و غبار و جرقه‌های حاصل از سم آن اسب سوگند یاد می‌کند.
مجله ماهنامه امام شناسی شماره ۲۱
بازدیدها: ۰
هیچ نظری وجود ندارد