ارزشهای اجتماعی در بعد عاطفی در شهر رضوی حضرت رضا (ع) به ارزشهای اجتماعی در بعد عاطفی و مناسبات انسانی آن خیلی اهمیت می دادند و این را در فرمایشات آن حضرت هم می توان کراراً مشاهده کرد.«و اجل الخلائق و اکرمها اصطناع المعروف و اغائه المهلوف و تحقیق امل الامل و تصدیق مخیله الراجی»(1)«بهترین اخلاق و عالی ترین صفت و گرامی ترین مردم آن کسی است که کارهای نیک انجام دهد و از درماندگان حمایت کند و به آنان کمک و یاری رساند و کوشش نماید حوایج مستمندان و نیاز تهی دستان را برآورد و کسی را که به او امید دارد از خود مایوس و ناامید مکند.(۲)امام رضا (ع)در حدیث دیگری می فرمایند «بر آوردن حاجت مومن برتر از ده بار طواف خانه خداست.»همچنین می فرمایند:«از وضع و حال برادران دینی خود پرس و جو کن و مطلع باش و در انجام نیازشان شتاب نما.»آن امام معصوم در جمله ای زیبا رفتارهای اجتماعی رادر رابطه با خود و دیگران به زیبایی ترسیم می فرمایند که:«ایمان مومن کامل نمی شود مگر این که سه خصلت در او باشد که یک خصلت از پر.دگارش که راز داری و پوشیدن اسرار مردم است و یک خصلت از پروردگارش که راز داری و پوشیدن اسرار مردن است و یم خصلت از پیامبر اسلام (ص) که ان مدارا با مردن است و یک خصلت از امام معصوم که آن صبر در برابر شدائد و سختیهای و رفتارهای ناروای مردن می باشد.(۳)در فرهنگ رضوی رابطه بین مردم رابطه ای مودت آمیز ،برادرانه و منصفانه است.در روایات فراوانی از آن حضرت حق مومنین بر یکدیگر مطرح و وظایفی که آحاد جامعه اسلامی نسبت به هم در روابط اجتماعی بر عهده دارند ذکر شده است.در آرمان شهر رضوی،شهروندی ،شهروند دیگر را فریب نمی دهد چار که می داند «لیس منا من ماکر مسلماً »(4)روابط و تعاملات اجتماعی دذر شهر رضوی تعاملاتی انسانی و دو جانبه است،امانتها حفظ می شوند .وعده ها عمل می گردد،احقاق حق افراد باعث اضرار به غیر یا تجاوز به منافع عمومی نمی گردد.امام رضا (ع)می فرمایند «ما خانواده ای هستیم که معتقدیم وعده ای که دادیم حقی است که بر گردنمان که باید ان را ادا کنیم چنانچه رسول اکرم (ص) ادا می کرد و انجام می داد»(5)آن حضرت در گفتاری دیگری چنین خاطر نشان می کند که:«در مراعات حقوق و اخلاق و آداب معاظرت با مردم چنان رفتار نمائی که دوست داری ان طور با تورفتار نمایند.(۶)
ارزشهای فرهنگی و تربیتی درشهر رضوی در فرهنگ رضوی که بر گرفته از فرهنگ اصیل اسلامی است و اسوه ان عالم آل محمد (ص) است باید تعقل ،علم و دانش و تکریم از اندیشمندان بی نظیر باشد.هر چه گسترده اندیشه و علم در جامعه افزایش یابد ودر نهایت به یک هنجار اجتماعی تبدیل شود ارتقاء و رشد جامعه افزون شده و به آرمانهای الهی نزدیک تر می شود.در وجود حضرت علی بن موسی الرضا (ع)ارزشهای فرهنگی و تربیتی چون دریایی خروشان موج می زند.پیرامون کمالات عقلی و علمی ،اندوخته های دانش و معرفت امام رضا (ع)ابراهیم بن عباس و اباصلت هروی می گویند :«حضرت علی بن موسی الرضا در عصر و زمان خود سر آمد دانشمندان بود در تمام علوم هیچکس دانشمند تر از آن حضرت نبود در تمام مباحث علمی و جلسات وپرسش و پاسخ امام رضا(ع)پاسخ قوی و محکمی به آنان می داد و از نظر مناظره و مباحثه علمی برایشان غلبه می کرد.(۷)آن حضرت فرمود :«دانش و علوم و سخنان ارزشمند ما را یاد بگیرید و سپس به دیگران آموزش دهیدو زیرا وقتی مردم گفتار ارزشمند ما را بدانند و از کار ،برنامه ،سیره و منش نیک ما آگاه شوند از سنت و سیره ماپیروی می کنند.(۸)اشاره ما دراین تحقیق به فرمایشات امام رضا(ع) خوشه چینی از خرمن معرفت است آنچه از آن حضرت پیرامون علم ودانش امده بسیارفراوان است و می تواند در حوزه های متعددی مورد بیان و استفاده قرار گیرد اما سخن اصلی این است که ارزشهای اجتماعی در حوزه فرهنگ و تربیت در جامعه رضوی چگونه هست؟چگونه باید باشد؟
ارزش امنیت و آزادی های اجتماعی در شهر رضوی یکی از ارزش های اجتماعی امنیت و همچنین آزادی هایاجتمای است.وجو فضائی مناسب برای اندیشه و تفکر و اظهار نظر و نقد برنامه ها و عملکرد مدیران و…از نشانه های جامعه مترقی و ارمانی است.امام رضا (ع)همیشه با مخالفین خود برخوردی بزرگوارانه داشت.ایشان با منکرام اسلام،امامت و اصول دین به بحث و مناظره می نشست بدون آنکه از قدرت اجتماعی و یا سیاسی خود بهره جوید.آزادی بیان و آزادیهای اجتماعی و سیاسی را کاملاً برای مردم لحاظ می فرمودند و این برگرفته از شریعت ناب اسلام و دیدگاه های اهل بیت (ع) است جد آن حضرت امام علی (ع)می فرمود «امتی که در آن ضعیف از قوی بدون هیچ لکنتی و اضطرابی گرفته نشود ،هرگز به تعالی و پاکی نمی رسد.»(9)
ارزش مشارکت سیاسی و اجتماعی مردم درشهررضوی آنچه باعث رشد و ترقی و در نهایت رسیدن به یک شهرآرمانی می گردد.مشارکت جدی مردم در کلیه شوون اجتماعی و سیاسی است بدین جهت در شهر رضوی مشارکت سیاسی و حضور اجتماعی مردم علاوه بر حق شخص یک وظیفه دینی و الهی شمرده می شود به طوری که نمی توان ازآن دست شست.در شهر رضوی احکام شرعی و واجبات دین ناظر به اجتماعی بودن و مشارکت تمام مردم است مثل امر به معروف و نهی از منکر،مشورت،وحدت و مشارکت در تامین هزینه های حکومت اسلامی همه در پی ایجاد احساس مشترک و همگانی مشارکت سیاسی و اجتماعی مردم است در آیات فراوانی نیز به مشارکت سیاسی و همگرائی اجتماعی تاکید شده است.«یا ایها الذین امنوا ان تنصروا الله ینصرکم و یثبت اقدامکم »(10)ای کسانی که ایمان آورده اید اگر خدا را یاری کنید،شما را یاری خواهد کرد و گام هایتان را استوار می سازد .نمونه این مشارکت را در سیره امام رضا(ع) می توان به عینه مشاهده نمود چنانچه توجهی به نماز عید قربان امام رضا (ع) بنمائیم مشارکت مردم را درنمازی که امام رضا(ع) به سبک رسول خدا و امام علی (ع)انجام داد می بینیم.«امام رضا (ع)طبق سنت اسلامی در این روز ،با صدای بلند گفت: «الله اکبر الله اکبر » جمعیت با او با هیجان به گفتن این ذکر هم آواز شدند جکعیت چنان با ور و هیجان هماهنگ تکبیر گفتند که گوئی از زمین وآسمان و در دیوار این جمله به گوش می رسید.طولی نکشید که شهر پر زا گریه و ناله و پر از احساسات و هیجان و شور و نوا گردید… جلوه و شکوه حقیقت و معنویت چنان احساس مردم را بر انگیخته بود که تمام جلوه ها و شکوه های مظاهر مادی و دنیوی از یاد و خاطر شان محو شد.صفوف جمعیت با شور،شوق و حرارت به طرف کصلا حرکت می کرد.»(11)این حرکن سیاسی و اجتماعی مردم به همراه امامشان در شهر رضوی چنان تشیع را قدرتمند ساخته بود که مأمون دستور داد امام نماز را اقامه نکنند.
ارزش اعتماد به نفس در شهر رضوی ایجاد روحیه اعتماد به نفس و خود باوری گامی بزرگ در ارزشهای اجتماعی است.احساس هویت نیز از اصولی است که شهروندان رضوی را در مقابل آسیبها و چالش های خارجی مصون می دارد.این احساس هنگامی که مبتنی و متکی بر ایمان دینی باشد هم از پشتوانه حقیقی و پایان ناپذیر برخوردار خواهد بود و هم اینکه با خصلتهای منفی از قبیل غرور و خود بزرگ بینی و تحقیر مردم دیگر همراه نیست!«ولله العزه و لرسوله و للمومنین…»(12)عزت و سربلندی از آن خداست و رسولش و مومنین.مردم شهر رضوی دارای اعتماد به نفس بالا بوده و احساس هویت آننا یک احساس سر فرازی و دینی است.
پی نوشت ها :

۱-مجلسی ،محمد باقر،بحار النوار ،ج۷۵،ص۳۵۵.۲-فقه الرضا (ع)باب ۸۷،ص۳۳۵.۳-عیون الاخبارالرضا،ج۱،ص۲۵۶.۴-کلینی ،محمد باقر ،اصول کافی ،ج۲،کتاب الایمان و الکفر حدیث ۳.۵-مجلسی،محمد باقر،بحار الانوار ،ج۷۵،ص۳۳۹.۶-مسند الرضا ،ج۱،ص۲۸۴.۷-غفاری ،محسن،پاره ای از بهشت،ص۱۸۰.۸-عیون الاخبارالرضا،ج۱،ص۲۵۶.۹-نهج البلاغه ،نامه علی (ع) به مالک اشتر .۱۰-سوره محمد ،آیه ۷.۱۱-غفاری ،محسن ،پاره ای از بهشت،ص۳۵و۳۶.۱۲-سوره منافقون ،آیه ۸. منبع:نشریه راه قرآن ،شماره ۲۴.