رگههایی از رأیگرایی در اندیشه و عملکرد اجتهادی زراره بن اعین
چکیده
زراره بن اعین فقیه، متکلم و محدث امامی، یکی از شخصیتهای جریانساز کوفه در سده دوم است. وی در عرصههای گوناگون فقهی، کلامی و حدیثی فعالیتهای چشمگیری در میان امامیه داشته است. هرچند او از نظر رجالی و حدیثی شخصیتی شناختهشده است، اما عملکرد اجتهادی وی تاکنون به دلایل مختلفی تبیین نشده است. نوشته حاضر در صدد است اندیشهها و عملکرد اجتهادی زراره را با روش تحلیل گزارههای رجالی و حدیثی متعلق به وی با نگاهی بسترشناسانه و با توجه به نوع پرسشهایی که وی مطرح کرده است تبیین کند تا روشن شود که او در اندیشههای خود چقدر از نصوص فراتر میرفته است. نیز نگرش وی به نصوص و میزان پایبندی به آنها را نیز تا حدودی تبیین میکند. فرض بر آن است که او در عین حالی که خدمات ارزندهای در حوزه حدیثی انجام داده است، عنصر رأیگرایی در عملکرد اجتهادیاش بهروشنی دیده میشود، چنانچه میتوان نشانههای آن را در برخی آرا و دیدگاههای فقهی و کلامی وی دید؛ و نیز ادامه آن را در شاگردان فطحی وی مانند ابنبکیر ردیابی کرد.
کلیدواژهها
کلیدواژهها: زراره بن اعین؛ اجتهاد؛ رأیگرایی؛ اندیشه استطاعت؛ امام صادق (ع)
اصل مقاله
درآمد
در میان اصحاب ائمه (ع) افراد شاخصی در عرصههای گوناگون معرفتی شیعه یافت میشوند. نام زراره بن اعین (متوفای ۱۴۸ ه.ق.) در روایات فقهی اغلب در کنار محمد بن مسلم (۸۰-۱۵۰ ه.ق.) به چشم میخورد. وی در گزارشهای کشی (حدود ۳۴۰ ه.ق.) در میان فقیهانی که شیعیان در برابر فقه آنها خاضعاند، به عنوان فقیهترین آنها، معرفی شده است (کشی، ۱۳۶۳: ۲/۵۰۷). از طرفی نیز تعداد روایاتی که از طریق وی در میراث شیعی انتقال یافته، هماکنون قریب به دو هزار روایت است که بیشتر آن فقهی است (محمدی مازندرانی، ۱۴۱۳: ۱۹۱ تا آخر کتاب)، و این توجه محدثان و فقها را به خود جلب کرده است. از اینرو شخصیت حدیثی و این بخش از فعالیتهای فقهی وی تا حد خوبی شناخته شده است.