دکتر عزیزالله بیات، استاد تاریخ دانشگاه‌های کشور و مولف ده‌ها کتاب و مقاله با موضوع تاریخ ایران درگذشت. وی در ۱۲۹۹ در شهرستان نهاوند به دنیا آمد و تحصیلات مقدماتی را در این شهر و تحصیلات متوسطه را در همدان گذراند و موفق به اخذ دیپلم شد. او تحصیلات دانشگاهی خود را در دانشسرای عالی تهران گذراند و مدرک کارشناسی‌اش را در سال ۱۳۲۳گرفت. دکتر بیات در سال ۱۳۳۲ به علت نزدیک بودن کرمانشاه به نهاوند از طرف اداره فرهنگ جهت تدریس به کرمانشاه عزیمت کرد و به مدت ۲۰ سال در این شهر زندگی کرد. وی با استفاده از بورس تحصیلی که به کارمندان تعلق داشت، عازم فرانسه شد و در سال ۱۳۴۸ موفق به اخذ مدرک دکترای رشته تاریخ و جغرافیا از دانشگاه پل سایاته فرانسه شد.
دکتر بیات عضو هیات علمی و استاد دانشگاه شهید بهشتی از سال ۱۳۵۰، رئیس اداره چهارم کارگزینی و رئیس اداره مطالعات و برنامه‌ها در وزارت آموزش و پرورش بود. وی در سال‌های اخیر به تدریس دروس تاریخ تمدن اسلام و گاهشماری در دانشگاه‌های شهید بهشتی، دانشگاه الزهرا، دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه آزاد اسلامی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا می‌پرداخت. از تالیفات دکتر بیات می‌توان به آثار باستانی کرمانشاه، از ظهور اسلام تا دیالمه، تاریخ ایران از آغاز تا انقراض پهلوی با تجزیه و تحلیل منابع و مأخذ، تاریخ تطبیقی ایران (از سلسله ماد تا پهلوی) با تمام دنیا، تاریخ مختصر ایران ـ تاریخ منابع و ماخذ ایران، تاریخ ایران ـ تحریر و تحشیه تاریخ گیتی‌گشای نامی، جغرافیای محلی کرمانشاه و زمینه‌های پیشرفت و پیروزی‌ها و شکست‌های ایران اشاره کرد. مطلبی که در ذیل می​آید یادداشت​های ۲ نفر از استادان دانشگاه شهید بهشتی و همکاران آن استاد مرحوم در مورد ویژگی‌های شخصی و تسلط ایشان بر موضوعات مختلف تاریخی است. دکتر محمدعلی اکبری* دکتر عزیزالله بیات استاد مسلم تاریخ و عالمی سترگ از تبار دانشوران سرافراز این آب و خاک دانش​پرور بود. بی​شک افتخار هر دانشجوی تاریخ این است که زمانی را در محضر استاد به تلمذ زانوی ادب زده باشد و از خرمن خرمن دانش و فضل او، دامن دامن معرفت اندوخته باشد. دکتر بیات از جمله نوادری بودند که نه تنها طالبان معرفت از چشمه​سارشان سیراب می​شدند بلکه جان مشتاقان نیز از زلال حسن خلق و نفس مهذبشان بهره​ها می​برد. استاد بیات از قبیله انسان​های فرهیخته​ای بود که هر چه بر عمرش افزوده می​شد حرص و ولعش برای دانش اندوختن و شاگرد پروراندن بیش از پیش می‌‌شد. شاگردان دکتر بیات در قامت استاد خود، پایمردی دانش​پژوهی را به نظاره می​نشستند و از این همه عطش برای آموختن و آموزش دادن، درس «ز گهواره تا گور دانش بجوی​» را در عمل می‌آزمودند. دکتر بیات به دانشجویان خود می​آموخت که مهر و عشق به این آب و خاک را در جان و دل خویش دمادم زنده نگاه دارند و نیک بدانند که در این سرزمین، مردان و زنان سترگ و باشرفی بالیده​اند و برای ایران و ایرانی سرفرازی و سربلندی در جهان ببار آورده​​اند. به روایت استاد ما شرافت و عظمت ایرانی، در طول تاریخ پرافتخارش، به دانش دوستی،​ یکتاپرستی، انسان​دوستی و نیک​خواهی برای بشریت است. او به مشتاقان دانش تاریخ​ یادآور می​شد که به هویت ایرانی خود مباهات کنند و سر به آسمان بسایند،​ زیرا این آب و خاک بزرگانی چون سلمان،​ بوعلی سینا،​ ابوریحان، خیام،​ فردوسی، سعدی، حافظ و مولانا را به جامعه بشری تقدیم داشته است. استاد به فردوسی عشق می​ورزید که آرش کمان​گیر و کاوه آهنگر را آفرید و سعدی را از عمق جان می​ستود که قریب به یک هزاره پیش کلامی چون در سفته است که «بنی آدم اعضای یک پیکرند» استاد دکتر بیات به تاریخ پژوهان جوان امروز و مورخان چیره​دست فردا آموخت که در این حرفه پی ​نان و نام نباشند و از افتادن در دام قدرت​پرستی بپرهیزند، زیرا این امور جز چاهی در مسیر حقیقت‌جویی نیست. تاریخ​نگاری و پژوهش در گذشته حیات انسان​ها و جوامع، ​دست یازیدن به دانشی بس صعب و طاقت​فرسا است که جز از طالبان صادق و حقیقت​جویان لایق برنمی​آید و ای بسا کوتاه بینان دل فریبی که دل به این اقیانوس مواج سپردند و عاقبت​الامر نیز به ساحلی دست​نیافتند. تاریخ پژوه را عشقی پاک به حقیقت باید و بصیرتی شگرف به کنه افعال آدمیان والا در گرد و غبار رخدادهای خرد و کلان ره گم می​کند. هم خود به بیراهه می​رود و هم دیگران را به ناکجاآباد می​برد. دکتر محمد حاجی تقی** نیز در این مورد خاطر نشان کرد: بنده توفیق آن را داشته‌​ام که سالیانی در محضر استاد دکتر عزیزالله بیات شاگردی کنم. آنچه را در این مدت در استاد ممتاز و کم​نظیر یافتم نظمی بود که ۶۰ سال بدون تزلزل تداوم یافت و گذر عمر در آن رخنه​ای ایجاد نکرد. شخصیتی بدون تکلف و تعارف​های معمول بود و در برخورد با همکار و دانشجو صراحت و صداقت داشت. به‌طوری که در مواردی برخورد بدون ملاحظه و پرهیز استاد با دانشجویان با بنیه ضعیف علمی باعث رنجش این‌گونه دانشجویان می​شد. در عین حال از هیچ فرصتی برای تشویق و تایید دانشجوی کوشا و عالم فروگذار نبود. ژرف​نگری و نکته​سنجی را در آثار او بخوبی می​توان دید. وی جزوه​هایی را برای پژوهش بر​می​گزید که حقیقتا در بین تاریخ​نگاران معاصر پیشرو و نو بودند. منبع شناسی تاریخ ایران و اسلام،​ تاریخ تطبیقی و گاهشماری و ارائه دوره​ای فشرده و مستند از تاریخ ایران برای دانشجویان این علم، از جمله پژوهش​های بدیع و مستند او بودند و از دانش گسترده استاد در علم تاریخ و علوم جنبی چون نجوم،​ریاضی ، شعر و ادب حکایت می​کرد. استاد از متفکرانی بود که حضور در محضرش خالی از ذکر حق یا ارشاد به نکته​ای اخلاقی یا تربیتی نبود.
پی‌نوشت‌ها:

* دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی ** استاد یار گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی

منبع:روزنامه جام جم