اقسام وقف 
وقف اقسام گوناگونی به شکل زیر دارد:
۱٫ وقف عام: عبارت است از وقفی که بر جهات و عناوین عام باشد، مانند وقف بر فقراء، وقف بر اهل علم، وقف بر مدارس، بیمارستان ها و مانند این ها. ۲٫ وقف خاص، عبارت است از وقفی که بر جهت خاص و عنوان خاصی باشد، مانند وقف بر اولاد ذکور و یا وقف بر محل یا فرد خاصی که انتفاع از آن خصوص می باشد. از جهت دیگر، وقف بر دو قسم تقسیم می شود: ۱٫ وقف انتفاع : عبارت است از وقفی که مقصود از آن درآمد مادی نباشد، مانند احداث مسجد و حسینیه در زمین ملکی خود و یا زمین موات. ۲٫ وقف منفعت: عبارت است از وقفی که مقصود از آن، درآمد مادی برای هزینه چیزی دیگر است، مانند وقف مغازه برای اداره مسجد و یا مدرسه و یا بیمارستان.
وقف خاص قرآن
این نوع وقف در جوامع اسلامی رواج زیادی داشته و افراد با این نوع وقف، فرهنگ قرآن را درخانواده خود استمرار می دادند. از جمله این وقف ها می توان به وقف ابن طاووس اشاره کرد. ایشان، بر اساس تصریح خودشان در کتاب سعد السعود، کتابخانه ارزشمندی داشته اند که تفاسیر، قرآن ها و کتب متعدد دیگر را در خود جای داده بود. وی در این کتاب به معرفی تفصیلی کتاب هایش پرداخته، چنان که در باب اول این کتاب، ضمن پانزده فصل، مصاحف و ربعات مصاحفی را که وقف نموده، معرفی کرده است. مثلاً در «فصل چهارم» اشاره نموده که یکی از مصاحف خویش را وقف دخترش شرف الاشراف نموده که در دوازده سالگی حافظ قرآن شده، آن گاه آیاتی از آن که جهت تفسیر برگزیده است. همچنین از شش مصحف نامبرده، یکی را به فرزندش محمد- که کودک در گهواره بوده- هدیه یا وقف نموده است. دو مورد از مصحف هایش را نیز به فرزند دیگرش، علی -که به تصریح خودش در روز جمعه، هشتم محرم سال ۶۴۷ ق در نجف اشرف متولد شده- وقف کرده است. همچنین یکی از مصاحف کاملش را به دختر دیگرش فاطمه -که در کمتر از نه سالگی حافظ قرآن شده- وقف نموده است. (ابن طاووس،۵و۳۰-۲۷) این امر، اهتمام شدید به آموزش قرآن به کودکان، تأثیر وقف قرآن در آموزش آن، همچنین اهتمام زنان به قرآن مجید را نشان می دهد. از جمله موارد وقف خاص قرآن- که اهتمام گذشتگان به آموزش قرآن و نیز نقش وقف در آموزش را نشان می دهد- نسخه ارزشمندی است که در کتابخانه مجلس نگهداری می شود. این قرآن، به قرآن امام زمان(ع)معروف و متعلق به خوانین یزد بوده است. آن ها، آن را وقف اولاد ذکور کرده بودند که تا زنده هستند آن را به نیت امام زمان تلاوت نمایند و ذکور که با امام زمان هم عصر خواهد شد، هنگام ظهور، این قرآن را به امام آخرین فرزند زمان تقدیم کند. قدمت این قرآن ارزشمند به اواخر دوره صفویه بر می گردد. این قرآن سرفصل آن به خط احمد نیریزی از پیشگامان خوشنویسی اواخر دوره صفویه نوشته و ( در سوره فاتحه الکتاب و ابتدای سوره بقره) به نحو زیبایی تذهیب شده است. این قرآن از رو جلدی عالی دارد، قرآن یاد شده یکی از نظر جنس کاغذ، کتابت و تذهیب بی نظیر بوده و کامل ترین قرآن های تاریخی به شمار می رود.
وقف عام قرآن
وقف قران به صورت عام بر مساجد و آرامگاه ها از رایج ترین انواع وقف است که فی سبیل الله و با نیت تقرب به خداوند متعال و طلب رضا و آمرزش او برای تلاوت قاریان و تلاوت کنندگان کلام مقدس بهره مندی زندگان و مردگان از اجر و ثواب دنیوی و اخروی انجام می شود. این سنت در همه ی سرزمین های اسلامی، به ویژه در ایران، درطول تاریخ حیات درخشان اسلامی اش رایج و متداول بوده است. نسخ خطی متعدد و وقف نامه های قرآنی این امر را تأیید می کنند. کهن ترین نسخه قرآنی موقوفی دنیای اسلام متعلق به قرن دوم هجری و متعلق به جامع کتابخانه خدیبی مصراست که در سال ۱۶۸ هجری در جامع عتیق فسطاط وقف شده است. دومین قرآن از این نظر به خط کوفی اولیه و در زمان حکمرانی امجور( ۲۶۴-۲۶۵هـ)در دمشق وقف شده است. ( بیانی، ۱۸) سومین نمونه، قرآن کوچکی است بر پوست E. D. ROSS آن را در ۱۹۲۰ میلادی در تونس دیده و دارای وقف نامه ای به تاریخ ۲۷۵ هجری بوده است. چهارمین قرآن در کتابخانه مورگان نیویورک به شمار ۲۱۷ M موجود است که به خط کوفی و دارای وقف نامه ای از سوی «عبدالمنعم» بر مسجد بزرگ دمشق می باشد. در پیشانی صفحات این قرآن عبارت، حبس الله نوشته شده است. ترجمه متن این وقف نامه به این شرح است: عبدالمنعم بن احمد این اجزا را که بالغ بر سی است، وقف مسجد جامع اموی دمشق کرد. به امید اجر و قبول خداوند در ماه ذی القعده ۲۹۸ (مکی سباغی، ۸۶) قرآن دیگری به شماره ۳۳۶ نسخ عربی موجود در کتابخانه ملی پاریس به خط کوفی اولیه و به سال ۳۲۹ هجری در مسجد جامع فسطاط وقف شده است. چنان که گذشت، کهن ترین قرآن موقوفی ایران از قرن چهارم هجری و به شماره ۳۰۰۴ موزه قرآن و نفائس آستان قدس رضوی (ع) به خط کوفی ایرانی است. ( گلچین معانی، ۳۳) قرآن های خطی موجود در بخش اسلامی موزه ملی ایران از جمله نفیس ترین مجموعه های نسخه های خطی قرآنی به شمار می آیند. این قرآن ها عمدتاً بر مساجد، مقابر و اماکن متبرکه وقف شده اند. از آن جا که بیش ترین این مجموعه از بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی به این موزه منتقل شده است، بیش تر این قرآن ها موقوفه این بقعه بوده اند. مجموع وقف نامه های مورد وقف ۴۸ مورد است. دو مورد از این وقف نامه ها وقف خاص یعنی وقف بر اولاد هستند.
نتیجه گیری
ازآنچه نتایج ذیل به دست می آید: ۱٫ آموزش قرآن به دلیل اهمیت آن و توصیه های زیاد قرآن و معصومان: مورد توجه همه مذاهب فقهی اسلامی است. ۲٫ مذاهب فقهی مختلف اسلامی از طرق گوناگون، چون وقف قرآن به شکل عام و خاص در آموزش قرآن و ترویج باورهای دینی نقش ایفا کرده اند. از این رو، وقف قرآن به هر دو نوع آن از اسباب تقویت قرآن و ارزش های دینی است، به خصوص در مورد کودکان که تشویق آنان به ارزش های قرآنی را در بر دارد. ۳٫ مذاهب فقهی اسلامی، آثار معنوی دنیوی و اخروی وقف قرآن و قرائت و آموزش آن را باور دارند و معتقدند که وقف قرآن یکی از مصادیق صدقه جاری مذکور در روایات مورد اتفاق شیعه و اهل تسنن است. ۴٫ قرآن های وقفی در پایه گذاری و گسترش کتابخانه های اسلامی در مساجد و مکان های مقدس، چون حرم ائمه (ع) و… نقش بسزا داشته اند. این امر را می توان از قرآن وقفی به حرم امام رضا (ع) نتیجه گرفت که از تاریخ وقف قرآن یاد شده، می توان به سابقه طولانی این کتابخانه پی برد.
پی‌نوشت‌ها:
تاریخ دریافت مقاله: ۱۳۸۸/۱۰/۱۲ تاریخ پذیرش مقاله: ۱۳۸۸/۱۱/۱۰
منابع ۱٫ قرآن کریم ۲٫ ابن الجوزی، الوالفرج عبدالرحمن بن علی بن محمد، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول،۱۴۲۱ ق ۳٫ ابن طاووس، علی بن موسی، سعدالسعود، الحیدریه فی النجف، چاپ اول، ۱۳۶۹ق ۴٫ ابن عابدین، محمد امین، حاشیه رد المختار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ ق ۵٫ ابن نجیم الحنفی، زین الدین، البحر الرائق شرح کنز الدقائق، بیروت، دار المعرفه، چاپ دوم،۱۴۱۶ق ۶٫ ابوالسحاق، ابراهیم بن محمد بن عبدالله بن مفلح (۱۴۰۰)، المبدع فی شرح المقنع، بیروت، المکتب الاسلامی، ۱۴۰۰ق ۷٫ احسائی، ابن ابی جمهور، عوالی اللثالی، قم، چاپ اول، ۱۴۰۳ق ۸٫ بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۶ق ۹٫ بحرانی، یوسف به احمد به ابراهیم، الحدائق الناضره، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۱۸ ق ۱۰٫ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق ۱۱٫ بهایی، بهاء الدین محمد بن حسین عاملی، مشرق الشمسین مع تعلیقات الخواجویی، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۴ق ۱۲٫ البهوتی، منصور بن یونس، الروض المریع فی شرح زاد المستقنع، ریاض، مکتبه الریاض الحدیثه، ۱۳۹۰ ق ۱۳٫ بیانی، مهدی، راهنمای گنجینه قرآن در موزه ایران باستان، تهران، ۱۳۲۸ق ۱۴٫ جصاص، احمد بن محمد الطحاوی، مختصر اختلاف العلماء، بیروت، دار البشائر السلامیه، چاپ دوم، ۱۴۱۷ق ۱۵٫ جناتی شاهرودی، محمد ابراهیم، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، تهران، مؤسسه کیهان، چاپ اول، ۱۳۷۴ش ۱۶٫ الحصفکی، علاء الدین، الدر المختار، بیروت، دار الفکر، چاپ دوم، ۱۳۸۶ق ۱۷٫ حلی، محقق نجم الدین جعفر بن حسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق ۱۸٫ الحنفی، ابن ابی العز، شرح الطحاویه، بی جا، تحقیق الترکی، ۱۴۱۷ق ۱۹٫ خامنه ای، سید علی، ترجمه اجوبه الاستفتائات، بی جا، بی تا ۲۰٫ خمینی (ره)، روح الله، استفتائات، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسان حوزه علمیه قم، بی تا ۲۱٫ ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، تاریخ اسلام، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق ۲۲٫ ری شهری، محمد میزان الحکمه، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۳۷۵ش ۲۳٫ سلیمان الجمل، حاشیه الجمل علی شرح المنهاج، بیروت، دارالفکر، بی تا ۲۴٫ سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر ابو الفضل، الدیباج علی مسلم، دار ابن عفان ۱۴۱۶ ق ۲۵٫ الشربینی الخطیب، محمد، مغنی المحتاج الی معرفه معانی الالفاظ المنهاج، بیروت، دار الفکر، بی تا ۲۶٫ الشربینی، محمد، الاقناع فی حل الفاظ ابی شجاع، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق ۲۷٫ شهاب الدین القلیوبی، احمد بن احمد بن سلامه، حاشیه عمیره، بیروت، دار الفکر،چاپ اول، ۱۴۱۹ق ۲۸٫ شهید اول، محمد بن مکی، العمه الدمشقیه، بیروت، دار التراث الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۰ق ۲۹٫ غزالی، محمد بن محمد، جواهر القرآن و درره، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۹ق ۳۰٫ کلینی، محمد به یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق ۳۱٫ گلچین، معانی، احمد، راهنمای گنجینه قرآن، مشهد، استان قدس رضوی،۱۳۷۴ش ۳۲٫ مجله کلیه ملک خالد العسکری، شماره ۷۹، سال ۲۰۰۴، ۳۳٫ مغنیه، محمد جواد، الفقه علی المذاهب الخمسه، دار التیار الجدید- دار الجواد، بیروت، چاپ دهم،۱۴۲۱ق ۳۴٫ مکی سباعی، محمد، کتابخانه بزرگ اسلامی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۳ش ۳۵٫ النسفی، ابو البرکات عبد الله بن احمد، تفسیر النسفی، بی جا، بی تا ۳۶٫ نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، مؤسسه آل بیت علیهم السلام لاحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۰۸ق ۳۷٫ http://www. habous. gov. ma/ar/detail aspx?id=1151&z=270&s=8 38. http://www. imamreza. net/arb/imamreza. php?id=1016 39. http://www. balagh. net/persian/quran/ketab_khaneh/15_quran_dar_ayeneye_ahkam/08. haml 40. http://www. islamweb. net/ver2/Fatwa/ShowFatwa. php?lang=A&Id=27442&Option=Fatwald 41. http://www. ansab-online. com/phpBB2/showthread. php?t=13127 42. www. Dawahmemo. com 43. http://www. bfnews. ir/vdchinkjldiljknlnglggfmhjfdgpfhklhlolnekonglicaphfgcabjbmbfbibmognonebmnhnooedohbhcnlpekolgbjhbibaaokiibenk. html 44. Milieux:partl,ARS ORIENTALS,vol XX ehelan Estelle Writing Quran manuscripts and jheir نشریه علوم و معارف قرآن کریم، شماره ۵٫