ساکنان ایران زمین بر پایه آیات قرآن و روایات اسلامی، هیچ گاه بت نپرستیده اند. بدون شک ایرانیان قبل از اسلام هم یکتاپرست بوده و خداوند را با نامهای «اهورا مزدا»، «ایزد» پرستیده اند.(۱) به همین دلیل است که مسلمین در گذشته زردشتیان را در زمره اهل کتاب قرار می دادند. با طلوع اسلام در حجاز، ایرانیان گم شده خود را در این دین یافتند. آنچه بر اساس آیات قرآن و روایات و منابع تاریخی مسلم است، این که در میان ملتها، هیچ ملتی مانند ایرانیان به پیشواز اسلام نرفته اند واین افتخارات بزرگ و بی نظیر ایرانیان در طول تاریخ است که با درایت خود، در میان آیینها، آیین حق را برگزیدند و در این راستا یاوری استوار برای اسلام بودند. در آیات و روایات متعددی با تعبیرات گوناگون، از پذیرش اسلام توسط غیرعرب و ایرانیان سخن به میان آمده است. این موضوع بیانگر امور زیر است: ۱- توجه خاص قرآن و پیامبر اعظم(ص) به ایرانیان ۲- ایرانیان در پیشگامی به حقایق و ارزشها، لیاقت و اشتیاق عمیق دارند. ۳- اسلام ایرانیان از اهمیت فوق العاده و ژرفی برخوردار و سرچشمه شایسته ای برای رونق و گستردگی اسلام در همه جهان خواهد شد. اکنون برخی از آیات و روایات در این زمینه مورد بررسی قرار می گیرد: الف) آیات
هر گاه به برخی از رازها و ریزه کاریهای آیات قرآن و سخنان ارزنده پیامبر اکرم(ص) درباره ارزش ایرانیان پی ببریم، روشن می شود که در چهارده سده پیش، از مردم این سرزمین کهنسال آریایی به نیکی یاد کرده و آنان را مردمان خداشناس، دلیر و استوار بر پیمان و برخوردار از هوش و شایستگی خدادادی معرفی نموده است. جای ژرف بینی است که آیه های ستایش آمیز هنگامی نازل شده و پیامبر(ص) آنها را وابسته به ایرانیان دانسته و از آنان به نیکی یاد کرده است که هنوز ایرانیان مسلمان نشده بودند تا این گمان در دل پدید آید که پیامبر برای خوش آمد ایرانیان چنین سخنانی گفته است. ۱- ای کسانی که ایمان آورده اید، هر کس از شما از آیین خود بازگردد خداوند در آینده جمعیتی را می آورد که (دارای این ویژگیها هستند)؛ خدا آنها را دوست دارد، و آنها خدا را دوست دارند. آنها در برابر مؤمنان متواضع و در برابر کافران سخت و نیرومندند. آنها در راه خدا جهاد می کنند و از سرزنش ملامت گران هراسی ندارند. (۲) در روایت آمده شخصی پس از نزول این آیه از پیامبر(ص) پرسید منظور از این آیه چیست؟ و افرادی که دارای این ویژگیها هستند، چه کسانی اند؟ پیامبر(ص) در پاسخ دست بر شانه سلمان نهاد و فرمود: «هذا و ذووه» منظور این شخص و قوم او هستند، سپس افزود: «لو کان الذین بالثریا لتناوله رجال من ابناء الفارس» اگر دین آویخته در ستاره ثریا باشد و در آسمانها قرار گیرد، مردانی از فارس- ایران- آن را به دست می آورند.(۳) ۲- اگر از فرمان خدا و رسولش سرپیچی کنند، خداوند مردمی فرمانبردارتر از شما را جایگزین شما خواهد کرد که آنها از شما بهترند.(۴) ابوهریره روایت کرده است تعدادی از یاران رسول خدا در حالی که در کنار حضرت بودند، گفتند: یا رسول ا… این افراد که خداوند در قرآن از آنان یاد کرده است، چه کسانی هستند؟ حضرت دست خود را روی ران سلمان زد و فرمود: منظور از آن این شخص و قوم اوست، سوگند به خداوندی که جانم در دست اوست اگر ایمان در ستاره ثریا باشد، مردانی از فارس آن را به چنگ خواهند آورد.(۵) ۳- اگر خدا بخواهد شما را می برد و دیگران را به جای شما می آورد و خداوند بر هر کاری تواناست. (۶) روایت شده است که وقتی این آیه نازل شد، رسول خدا دست خود را به پشت سلمان زد و فرمود: آن قومی که می آیند و در پذیرش اسلام و دعوت حق تعالی از شما اعراب پیشی می گیرند، قوم این مرد- ایرانیها- هستند. (۷) ۴- اگر این قوم نسبت به آن- هدایت الهی- کفر ورزند، ما قومی را که هرگز کافر نشوند برمی گماریم. (۸) مفسران بزرگی در تفاسیر خود نقل کرده اند که منظور از این جمعیت- نگهبان دین- ایرانیان هستند. (۹) ۵- دیگرانند از مردم که هنوز به گروه مسلمانان نپیوسته اند- یعنی در آینده می پیوندند و مسلمان می شوند- و اوست ارجمند سنجیده کار.(۱۰) هنگامی که سوره جمعه نازل شد پیامبر اعظم(ص) آیه های آن را برای مردم می خواند تا این که به آیه یاد شده رسید. مردی از آن حضرت پرسید: این گروه چه کسانی هستند که هنوز به ما نپیوسته اند؟ پیامبر(ص) دستش را روی سر سلمان قرار داد و فرمود: سوگند به آن که جانم در دست اوست، اگر ایمان در ثریا هم باشد مردانی مانند این، بدان دست می یابند. (۱۱) ب- روایات
۱- قال رسول ا… (ص)- اگر علم آویخته به ستاره ثریا باشد مردانی از فارس- ایران- آن را به دست می آورند.(۲) شایان ذکر است که این حدیث به صورت متواتر و از راویان متعدد نقل گردیده است و در برخی روایات به جای علم، ایمان و دین ذکر شده است که همگی نشان از درایت، تیزهوشی و شایستگی ایرانیان است. اگر به پیشینه مسلمانان ایران خوب بنگریم روشن می گردد که کوشش ایرانیان برای نمایان ساختن دستورهای دین اسلام و گسترش دادن آن بیش از خود عربها بوده است. ابن خلدون می نویسد: «از شگفتی هایی که واقعیت دارد این است که بیشتر دانشوران ملت اسلام، خواه در علوم شرعی و چه در دانشهای عقلی، ایرانی هستند و همه عالمان حدیث که آنها را برای اهل اسلامی حفظ کرده بودند نیز ایرانی بوده اند و تاریخ ثابت کرده که به جز ایرانیان کسی به حفظ و تدوین علم در امت اسلامی قیام نکرد. (۱۳) ۲- پیامبر در یکی از جنگها در کنار اسیران جنگی لبخند زد که دلیل شادمانی ایشان بود. شخصی از راز خنده آن حضرت پرسید. پیامبر(ص) فرمود: رأیت فارساً من امتی یساقون الی الجنه بالسلاسل؛ (۱۴) ایرانیانی از امتم را دیدم که بار زنجیرها – از روی اجبار- به سوی بهشت می کشانند. چنانکه مولانا در کتاب مثنوی بر اساس این روایت گوید: زان نمی خندم من از زنجیرتان که بکردم ناگهان شب گیرتان زان همی خندم که با زنجیر و غل می کشمتان سوی سروستان و گل (۱۵) ۳- قال رسول ا…(ص): اعظم الناس نصیباً فی الاسلام اهل الفارس: بهره ایرانیان در اسلام از همه ملتهای دیگر بزرگتر است. (۱۶) ۴- پیامبر(ص) فرمود: سعادتمندترین عجم ها به اسلام، ایرانیان هستند. (۱۷) ۵- پیامبر(ص) فرمود: خداوند متعال را دو گروه برگزیده است: قریش برگزیده خداست، از عرب و مردم فارس- ایرانیان– برگزیده خدا از عجم هستند. (۱۸) البته، بر خواننده مخفی نماند که منظور از این سخن این نیست که نژاد موجب برتری است، بلکه مراد خبردادن از نبوع و استعداد و زمینه هایی است که در قریش در نژاد عرب و ایرانیان در نژاد عجم وجود دارد. ۶- حضرت علی(ع) از رسول گرامی(ص) نقل می کند که خطاب به اعراب فرمود: «وا… لیصربحکم علی الدین عوداً کما ضربتموهم علیه توءاً» (19) به خدا قسم همچنان که در آغاز شما ایرانیان را به دین اسلام درآوردید- با شمشیر- در آینده تاریخ، ایرانیان نیز شما- عربها- را دوباره به دین اسلام در می آورند. این فرموده پیامبر اکرم(ص) بیانگر این است که اعراب بعد از رحلت آن حضرت از مسیر حقیقی اسلام بیرون رفته- همانند برخی از فرقه ها- و این ایرانیان هستند که در آینده آنها را دوباره با حقیقت دین اسلام- مکتب اهل بیت(ع) آشنا خواهند نمود. امام رضا(ع) هم در مورد حمایت حقیقی ایرانیان از اسلام می فرماید: خداوند همواره پس از رحلت پیامبر(ص) تا زمان ما و بعد دین اسلام را توسط عجم ها- ایرانیان- و… یاری فرمود و به آنها چنین توفیقی عطا کرد، ولی این توفیق را از بعضی نزدیکان پیامبر سلب نمود. (۲۰)پیشینه تاریخی پیامبر(ص) و ایرانیان با توجه به آیات متعدد قرآن دعوت پیامبر(ص) جنبه جهانی داشته و منحصر به سرزمین حجاز نبوده است. نیست این مگر یک تذکر و بیدارباش برای تمام جهانیان. (۲۱) ای مردم من فرستاده خدایم از سوی شما و نیز این که آن حضرت در این رسالت خود رحمتی برای جهانیان است.(۲۲) بنابراین، وجود گرامی پیامبر(ص) موهبتی الهی برای جهانیان است که مردم ایران نیز از آن مستثنی نبودند. پیشینه ایرانیان در اسلام بیانگر تلاش مردمی است که در راه یافتن کلمه حق مجاهدت داشته اند در واقع اینها نماینده گروههای بی شماری هستند که در طلب حقیقت به جستجو برخاسته بودند. در رأس همه اینها نام تابناک سلمان فارسی است که پیامبر(ص) در مورد وی فرمود: «سلمان منا اهل البیت- علیهما السلام- »(23) سلمان از خاندان ما اهل بیت است . از سوی دیگر، این پیامبر(ص) بود که بدون هیچ برتری عرب بر عجم همه ره پویان حقیقت را با آغوش گرم می پذیرفت و در واقع فضیلت و برتری چیزی جز تقوای الهی نبود. (۲۴) و سلمان فارسی اولین مسلمان ایرانی بود (۲۵) که بر اثر پیمودن راه تقوا و کمالات، به مرحله ای رسید که به صورت سمبلی از ایرانیان در جهان اسلام معرفی شد. البته، سلمان تنها ایرانی نبود که در حضور پیامبر بود، بلکه مورخان افراد زیادی را می نویسند که در نزد پیامبر بوده اند؛ از جمله می توان به «ابو مسروح» که اذان نیز می گفت(۲۶) و نیز «ابوالحمراء فارسی» خادم رسول ا… (ص) و «أزاذمرد» فرزند هرمز فارسی از شاهزادگان اشاره کرد. (۲۷) جمعی از ایرانیان نیز در همان عصر پیامبر که در یمن می زیستند، به اسلام گرویدند. حاکم آنها در یمن شخصی به نام باذان، ایرانی الاصل به سال ششم هجری اسلام آورد. (۲۸) وی اسلام خود را برای رسول خدا نوشت و هیأتی را برای بیعت با پیامبر(ص) به مدینه فرستاد و رسول خدا(ص) در استقبال از آنان فرمود: شما از ما و به سوی ما اهل بیت می باشید.(۲۹) پی نوشته
۱- ر.ک: شهید مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران- ص ۲۰۵ و ۲۰۶ ۲- مائده/ ۵۴ ۳- طبرسی، مجمع البیان، ج ۷، ص ۷۸- کشاف، ج ۱ص ۶۴۶ فخر رازی، تفسیر،ج ۱۲، ص ۲۲ ۴- محمد۳۸ ۵- طبرسی، پیشین، ج ۲۳/ص ۹۶ ۶- نساء ۱۳۳ ۷- آلوسی، روح المعانی، ج ۴- ص ۲۴۱ ۸- انعام ۸۹ ۹- محمد رشیدرضا، المنار، ج ۷، ص ۵۹۴ ۱۰- جمعه ۳ ۱۱- طبرسی، پیشین، ج ۹، ص ۴۲۹- سیوطی، الدرر المنثور، ج ۸، ص ۱۵۳ ۱۲- احمد حنبل، مسند، ج ۲، ص ۲۹۷- عبدا… اصبهانی، ذکر اخبار اصبهانی، ج ۱ ص ۲ ۱۳- ابن خلدون، مقدم ابن خلدون، ص ۵۴۴ ۱۴- متقی هندی، کنزالعمال، ج۱۲ ۱۵- مولوی، مثنوی معنوی ۱۶- متقی هندی، همان ۱۷- همان ۱۸- همان ۱۹- همان ۲۰- علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۴۹، ص ۲۳۲ ۲۱- تکویر ۲۷ ۲۲- انبیاء ۱۰۷ ۲۳- ابن شهر آشوب، مناقب، ج۱، ص ۱۲۰- طبری، دلائل الامامه، ص ۱۴۰ ۲۴- ان اکرمکم عندا… اتقکم حجرات ۱۳ ۲۵- ابن سعد، طبقات اکبری، ج ۵، ص ۳۱۳ ۲۶- بلاذری، اسناب الاشراف، ج ۱، ص ۴۸۶ ۲۷- ابن الاشیر، اسدالغابه، ج ۱، ص ۷۴ ۲۸- طبری- تاریخ، ج ۱، ص ۲۹۷ ۲۹- ابن هشام، سیره النبویه، ج۱، ص ۸۵