موضوع عصمت یکی از موضوعات مهمی است که در بسیاری از ادعیه و زیاراتی که از جانب ائمه اطهار به ما رسیده، بیان شده است. واژه عصمت گاه به صورت صریح در بین ادعیه و زیارات مطرح شده و گاهی مفهوم عصمت از واژه‌های نورانی ادعیه و زیارات برداشت می‌شود.
دعای استغاثه به حضرت مهدی
السلام علیک یابن الائمه الحجج المعصومین و الامام علی الخلق اجمعین؛[۱] سلام بر تو ای فرزند امامان معصوم که حجت خدا هستند و سلام بر تو که امام بر تمام مخلوقات عالم هستی.
… الحجه القائم المهدی الامام المنتظر المرضی و ابن الائمه الطاهرین الوصی بن الاوصیاء المرضیین الهادی المعصوم ابن الأئمه الهداه المعصومین؛[۲] سلام بر تو ای حجت قیام کننده‌ی هدایت شده. امامی که منتظر او هستند، امامی پسندیده و فرزند امامان پاکیزگان، جانشین زاده جانشینان پسندیده، هدایت کننده معصوم فرزند امامان هدایت کننده‌ای که دارای مقام عصمت هستند.
زیارت مخصوص امیرالمؤمنین
امام صادق در روز هفدهم ربیع الاول برای زیارت امیرالمؤمنین به نجف آمدند و زیارتی بسیار زیبا و جامع خواندند، که در این زیارت فضائل بی‌نظیر و صفات بی‌بدیل حضرت امیرالمؤمنین علی بیان گردیده که از تک تک عبارات آن طهارت مطلق و عصمت بی نظیر استنباط می‌شود. برخی عبارات زیبای این زیارت عبارتند از:[۳]
السلام علیک یا آیه الله العظمی؛ سلام بر تو ای بزرگ‌ترین نشانه‌ی خدا.
السلام علیک یا عصمه الاولیاء؛ سلام بر تو ای عصمت اولیاء الهی.
السلام علیک یا من عنده علم الکتاب؛ سلام بر تو ای کسی که علم کتاب نزد اوست.[۴]
السلام علیک یا ولی عصمه الدین؛ سلام بر تو ای سرپرست و نگهبان دین.
السلام علیک یا عین الله الناظره؛ سلام بر تو ای دیده بینای الهی.
السلام علیک یا عصمه المؤمنین؛ سلام بر تو ای عصمت و نگهدارنده‌ی مومنین
السلام علی المخصوص بالطاهره التقیه؛ سلام بر تو که همسری حضرت فاطمه پاکیزه‌ی با تقوی اختصاص به تو یافت.
در زیارت‌های دیگر امیرالمؤمنین که از لسان شریف ائمه اطهار نقل شده است مانند: زیارت غدیریه که از لسان شریف امام هادی وارد شده است، عبارات اعجاب انگیز وفضائل بی نظیر دیگری با استناد بر بیش از چهل آیه قرآن بیان گردیده که قطره‌ای از دریای عظمت و فضائل و مناقب امیرالمؤمنین را می‌توان مشاهده و مطالعه نمود. همچنین در زیارت امیرالمؤمنین در روز مبعث عباراتی نظیر: «السلام علیک ایها الصدیق الاکبر. السلام علیک ایها الفاروق الاعظم؛[۵] سلام بر تو ای بزرگ‌ترین راستگوی[۶] سلام بر تو ای بزرگ‌ترین جدا کننده‌ی حق از باطل» را می‌توان یافت.[۷]
عصمت قبل از ولادت
مقام عصمت اهل بیت عترت و طهارت نه تنها از آغاز امامت بلکه قبل از امامت و در دوران کودکی، بلکه بالاتر از آن قبل از ولادت نیز ثابت می‌شود و این اعتقاد قلبی شیعه می‌باشد که در زیارات به آن اشاره شده است. در زیارت مطلقه امام حسین مشهور به «زیارت وارث» می‌خوانیم:
یا مولای یا ابا عبد الله اشهد انک کنت نورا فی الاصلاب الشامخه و الارحام المطهره لم تنجسک الجاهلیه بانجسها و لم تلبسک من مدلهمات ثیابها؛[۸] ای مولای من ای ابا عبدالله شهادت می‌دهم که تو نور الهی در صلب عالی و پاک پدران و ارحام مادران مطهره و پاکیزه بودی و هرگز به ناپاکی‌های دوران جاهلیت آلوده نشدید و غباری از شرک و کفر دوران جاهلیت بر دامان پاک شما ننشست.
عصمت فاطمیه
اللهم صل علی محمد و اهل بیته و صل علی البتول الطاهره الصدیقه المعصومه التقیه النقیه الرضیه المرضیه الزکیه الرشیده…؛[۹] خدایا بر محمّد و اهل بیت او درود فرست و بر حضرت بتول که از همه کس بریده، پاکیزه‌ی راستگو، دارای مقام عصمت، پرهیزکار پاکیزه روح که از خدا راضی است و خدا نیز از او راضی است و پاک گوهر و با رشد و کمالات نیز درود و سلام فرست.
در واژه‌های نورانی این زیارت علاوه بر تصریح بر عصمت، به طهارت، صداقت، تقوی و … نیز اشاره شده که همگی بر عصمت مطلق و بی نظیر دلالت می‌کند.
عصمت کبری در جامعه کبیره
در زیارت جامعه کبیره که منشور امامت است و در آن ۴۲۰ ویژگی از ویژگی‌ها و صفات ائمه اطهار به زیبایی بیان شده است، واژه‌های عصمت و طهارت و آثار آن نیز مطرح شده است:
اشهد انکم الائمه الراشدون المهدیون المعصومون المکرمون المقربون المتقون الصادقون المصطفون…؛[۱۰] گواهی می‌دهم که شما پیشوایان راهنما و راه یافته و معصوم و گرامی و مقرب درگاه الهی بوده و با تقوی و پرهیزکار و راستگو و انتخاب شده هستید.
ثمرات عصمت و طهارت اهل بیت
عصمکم الله من الزلل و آمنکم من الفتن و طهرکم من الدنس و اذهب عنکم الرجس اهل البیت و طهرکم تطهیرا؛[۱۱] خداوند متعال شما را از انواع لغزش‌ها نگاه داشت و از تمام فتنه‌ها و آزمایش‌ها ایمن داشت و شما را پاک و مطهر ساخت و از آلودگی ها دور نمود و شما اهل بیت را به خوبی به طهارت مطلق رسانید.
در مقابل این پنج عنایتی که خداوند متعال در جهت عصمت و طهارت به اهل بیت ارزانی داشت، آنان نیز بهره و ثمره‌ای زیبا از آن به وجود آورده و در مقابل آن عنایت‌های ویژه، بیست و پنج کمال دیگر از خود بروز دادند:
فعظمتم جلاله و اکبرتم شأنه و مجدتم کرمه و ادمتم ذکره و وکدتم میثاقه و احکمتم عقد طاعته و نصحتم له فی السر و العلانیه و دعوتم الی سبیله بالحکمه و الموعظه الحسنه و بذلتم انفسکم فی مرضاته و صبرتم علی ما اصابکم فی جنبه واقمتم الصلاه و آتیتم الزکاه و امرتم بالمعروف و نهیتم عن المنکر و جاهدتم فی الله حق جهاده حتی اعلنتم دعوته و بینتم فرائضه و اقمتم حدوده و نشرتم شرایع احکامه و سننتم سنته و صرتم فی ذلک منه الی الرضا و سلمتم له القضاء و صدقتم من رسله من مضی؛ ۱٫ پس بزرگ شمردید عظمت ۲٫ و مقامات الهی را ۳٫ به بزرگی ستودید لطف و کرم خدا را ۴٫ بر ذکر الهی مداومت نمودید ۵٫ پیمان خدا را محکم نموده و بر آن تأکید کردید ۶٫ عهد و پیمان مردم در اطاعت از خداوند متعال را مستحکم نمودید ۷٫ خلق خدا را در نهان ۸٫ و آشکار نصحیت و خیر خواهی نمودید ۹٫ مردم را با حکمت ۱۰٫ و موعظه و پند نیکو به راه خدا دعوت نمودید ۱۱٫ جان شریف خویش را در راه رضایت الهی فدا نمودید ۱۲٫ بر آن چه بلا و مصیبت در راه خدا به شما رسید صبر نمودید ۱۳٫ شما بودید که نماز را بر پا داشته ۱۴٫و زکات را در راه آن مصرف نمودید ۱۵٫ شما بودید که به نیکی‌ها فرمان دادید ۱۶٫ و از کارهای ناپسند باز داشتید ۱۷٫ و آن گونه که شایسته جهاد فی سبیل الله بود در راه خدا جهاد کردید ۱۸٫ تا دعوت خداوند به دین حق را آشکار نمودید ۱۹٫ و احکام و واجبات الهی را بیان نمودید ۲۰٫ حدود و کیفر الهی را اجرا نمودید ۲۱٫ و احکام و شریعت را منتشر ساخته ۲۲٫ و بر روش الهی عمل نمودید ۲۳٫ در این راه موافق رضایت الهی عمل کردید ۲۴٫ در همه این امور تسلیم مقدرات الهی شدید ۲۵٫ و همه پیامبران گذشته را تصدیق نمودید.
منزلت و درجات یگانه
در یکی دیگر از عبارات زیارت جامعه کبیره می‌خوانیم:
آتاکم الله مالم یات احداً من العالمین؛[۱۲] خدای منان به شما عنایاتی عطا کرده که به هیچ یک از جهانیان نداده است.
یکی از عطاهای الهی به اهل بیت عصمت مطلق و بی‌نظیر است که مانند آن را به هیچ یک از جهانیان نداده است.
در عبارت دیگری از زیارت جامعه کبیره می‌خوانیم:
فبلغ الله بکم اشرف محّل المکرمین و اعلی منازل المقربین و ارفع درجات المرسلین؛[۱۳] پس خدای منان شما را به شریف‌ترین مقام اهل کرامت رسانید و برترین منزلت مقربان را به شما عنایت نمود و بلندترین درجات پیامبران مرسل را به شما عطا کرد».
لازمه اعلی منازل مقربین، اعلی منازل عصمت و لازمه ارفع درجات المرسلین، ارفع درجات العصمهًْ است.
[۱]. بلد الامین، مفاتیح الجنان.
[۲]. همان.
[۳]. المزار الکبیر لابن مشهدی، ص ۲۰۶ و مفاتیح الجنان، بخش زیارات.
[۴]. اشاره است به آیه‌ی «علم الکتاب» سوره رعد / ۴۳٫
[۵]. این دو زیارت را درکتاب شریف مفاتیح الجنان قرائت فرمایید.
[۶]. اشاره است به آیه صادقین.
[۷]. عجیب است از کسانی که عاری از هر فضیلتی هستند و به سرقت واژه‌ها نیز اقدام می‌کنند تا فضیلت‌های نداشته را برای غاصبان خلافت، مانند: صدیق و فاروق غضب کنند.
[۸]. زاد المعاد، ص۵۳ و مفاتیح الجنان، بخش زیارات امام حسین.
[۹]. مفاتیح الجنان، زیارت حضرت فاطمه زهرا.
[۱۰]. من لا یحضره الفقیه؛ مفاتیح الجنان.
[۱۱]. بخش دیگری از زیارت جامعه کبیره.
[۱۲]. من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص۶۱۵٫
[۱۳]. همان، ص۶۱۳٫
منبع: برگرفته از کتاب امام شناسی استاد گنجی جلد۲: اختصاصی مجمع جهانی شیعه شناسی