«تبار شناسی دویست و پنجاه سال تبادلات میان علمای شیعه مکتب اصفهان و تهران از عهد صفوی تا قاجار با واتیکان»
حضرت آیت الله دکتر احمد مبلغی عضو مجلس خبرگان رهبری و همچنین عضو شورای علمی دین پژوهان کشور در حاشیه برپایی کارگاه علمی – آموزشی «فتوی بر اساس اجتهاد» در کتابخانه شیعه پژوهی علامه فلاطوری دانشگاه کلن، با عزیمت به شهر مونستر از گروه فلسفه تطبیقی و الهیات بین الادیانی دانشگاه یاد شده بازدید و با ریاست این گروه پیرامون فعالیت بین الادیانی آن مرکز در موضوع «تبار شناسی دویست و پنجاه سال تبادلات میان علمای شیعه مکتب اصفهان و تهران از عهد صفوی تا قاجار با واتیکان» مذاکرات سودمندی را انجام دادند.
حاصل مذاکرات طرفین، منتهی به پیشنهاد آیت الله دکتر احمد مبلغی برای حضور و تدریس یک ترم تحصیلی در دانشگاه ادیان و مذاهب قم از سوی پرفسور هینتر اشتاینر گردید که با استقبال از ناحیه وی مواجه شد.
• خاویر ژروم و به روایتی جرونیمو و یا ژرمه پرتغالی برادرزاده سنت خاویر از بزرگترین کاردینال های دربار پادشاهی پرتغال در فاصله سالهای ۱۵۹۳ تا ۱۵۹۵ میلادی بود که در دوران اکبرشاه به سمت هند عزیمت نموده و در آگرا اقدام به فعالیت مسیونری مینماید. وی در دربار اکبرشاه با عبدالستار لاهوری از نویسندگان و برجستگان دربار پادشاه یادشده هم مباحثه شده و علاوه بر فراگیری زبان فارسی با کمک لاهوری به درخواست اکبر به تألیف سلسله ای از رساله ها در موضوع افکار و اندیشه های کلامی مذهب مسیحی میپردازد. خاویر پرتغالی با کمک لاهوری نخستین کتاب خود را به نام مرآه القدس که اختصاص به زندگی عیسی مسیح علیه السلام داشته و براساس روایت ژزوئیت ها کتابت شده را تألیف کرد و دو سال بعد این تألیف را در مجموعه انتشارات بریل به چاپ میرساند.
• این کتاب موضوع یکی از مباحث جدی میان علمای مسلمان دربار اکبر و خاویر پرتغالی قرار میگیرد و در نهایت به دلیل عدم توانایی ردّ آرای این میسونر پرتغالی، پادشاه گورکانی هند تصمیم میگیرد کتاب را به صورت خلاصه برای دربار شاه عباس صفوی به اصفهان ارسال نماید. کتاب دیگر انتشار یافته توسط خاویر پرتغالی اثری است در موضوع حواریون و زندگی آنها که آن نیز به فارسی انتشار یافته و برای دربار هلند ارسال میگردد. در این کتاب به چهار طبقه اصلی از قدیسان و حواریون حضرت مسیح پرداخته شده و تلاش میشود تا اطلاعات مختصری به فارسی پیرامون شخصیتهای مهم تاریخ مسیحیت ارائه شود. اندکی بعد کتاب ارسالی خاویر پرتغالی به دربار صفوی واصل شده و به عنوان ملخص آئینه حق نما در اختیار سید احمد علوی داماد میرداماد قرار گرفته و مقرر میشود تا وی به نگارش ردّیه ای بر این کتاب مبادرت ورزد. همزمان با این مجموعه ای دیگر از مکاتبات نیز در این فاصله میان طرفین متبادل میگردد. به ترتیبی که ترجمه کتاب مقدس به فارسی، اناجیل و مزامیر و نگارش برخی از آثار فلسفه اجتماعی اروپا که برای اکبر شاه و سپس جهانگیر انجام شده در اختیار علمای مکتب شیعی اصفهان قرار میگیرد. همچنین بخشی از کتاب آداب سلطنت و فرهنگ سه زبانه نیز توسط خاویر پرتغالی تدوین شده و درهمین دوران انتشار پیدا میکند.
• میرسید احمد علوی داماد میرداماد، برای درک مفاهیم کلامی مندرج در این رساله به فراگیری دو زبان عبری و لاتین مبادرت مینماید و کتابی را به نام مثقل الصفا نگاشته و متن آن را برای واتیکان ارسال میدارد. در واتیکان دو تن از کشیشهای فرانسیسکن و کرملیت تلاش میکنند تا به این متن دریافتی توسط یک عالم شیعی دربار اصفهان پاسخ گویند. پاسخ نخست را گوادینیولی و ردیه دوم را پدرشزو از کرملیت ها تنظیم نموده و آن را به اصفهان می رساند.
• دامنه این مکاتبات بین رهبران مذهبی شیعه در ایران با مرکزیت اصفهان و سپس دربار تهران و قم در دوران قاجار سرانجام به آخرین مکاتبه انجام شده و نگارش رساله سیف المؤمنین فی قتال المشرکین توسط علیقلی جدیدالاسلام هلندی به پایان رسید.
• دانشگاه مونستر با توجه به دستیابی مجموعه این مکاتبات و رسائل که بخشی از آنها به زبان فارسی است، پروژه ای را به مدت ۵ سال برای مطالعه و ارزیابی این مجموعه که خود یک الگو از دیالوگ بین الادیان را شامل میشود آغاز نمود است. مدیریت این پروژه برعهده پرفسور هینتر اشتاینر و کارگروهی ۱۷ نفره است.
• نگرش جدیدالاسلام که مقارن دوران فضای اخباری گری در ایران و عراق میزیسته اگرچه نقطه پایان این دیالوگ به شمار میآید اما در عین حال دارای ویژگی های مهمی نیز به جهت ارتباط درونی شعب مختلف فکری شیعه با مسائل مربوط به کلام مسیحیت است.
• در نگاه آقای پرفسور هینتر اشتاینر عموم توصیفات درباره این دیالوگ که در ایران مورد اشاره و توجه قرار گرفته گزارشهای تاریخی و بیان توصیفی موضوع است. از این رو هیچ یک از پژوهشهای ایرانی تاکنون به مفاهیم کلامی چنین تبادلی توجه نداشته اند. با این همه از نظر ایشان این رویکرد طبیعی است چرا که بخشی از آن به خاطر فقدان توجه عمومی جامعه جهانی به ضرورت گفتگوی بین دینی تا قبل از سه دهه اخیر بوده است. اما در طی سالهای اخیر و با توجه به مسائل مبتلابه دنیای اسلام در غرب عملاً ضرورت شناخت مفاهیم کلامی به صورت جدی مطرح و مورد توجه قرار گرفته است. در این میان رویکردهای دو شعبه از مذهب مسیحیت، فرقه ژزوئیت که به نوعی به خردگرایی معتزلی در تفکر سنتی مسلمانان یا نگرش کلامی تشیع نزدیک میباشد و فرانسیسکن ها که رویکردهای عرفانی را در برنامه های مسیونری خود نظر دارند، با شرایط دوران مورد اشاره از عهده صفوی تا قاجار قابل تأمل و بررسی است.
