مطلعاختصاص دفتری از فرهنگ کوثر به هر کدام از پیشوایان پاک و آینهداران جلال و جمال الهی، مصوبهای بود که همزمان با طلوع نشریه در افق مطبوعات کشور، در جمع مسؤولان این کاروان فرهنگی مطرح گردید . تاکنون ویژه نامههایی مخصوص پیامبر گرامی اسلام، حضرت فاطمه علیها السلام، غدیر، امام علی، امام حسن، امام حسین، امام صادق و امام کاظم علیهم السلام با یاری اهل قلم حوزه مقدس قم انتشار یافته است . گرچه نسبت به ساحت قدس آن بزرگواران باید گفت: «دست ما کوتاه و خرما بر نخیل» و «چه نسبتخاک را با عالم پاک» ولی دلخوشیم که با این ویژهنامهها آینه خرد و شکسته خود را فراروی آفتاب انوار عترت علیهم السلام بگیریم . این شماره از «نشریه» به زندگی حضرت علی بن الحسین علیه السلام، امام حماسه و عرفان و آزادی اختصاص یافته است . ما اگر بتوانیم محورهای پژوهشی و راهکارهای معرفت این یادگار سیدالشهدا و عصاره عاشورا را در دیدرس شیفتگان آن بزرگوار قرار دهیم، خدای را شاکریم و شفاعت آن «زین المجتهدین» را امید میبریم .
۱)چرا امام، «سجاد» لقب یافت؟جابر جعفی از حضرت باقرالعلوم علیه السلام بازگو میکند که فرمود:- پدرم، هیچ یک از نعمت های الهی را یاد نمی کرد، مگر آنکه سر به سجده می نهاد .- هیچ حادثه ناگواری از او رد نمیشد، جز آنکه سجده میکرد .- هیچ نیرنگ حیله گری از او دفع نمی گردید، مگر آنکه سر به سجده می نهاد .- از هیچ نماز واجبی فراغت نمی یافت، مگر اینکه به سجود می رفت .- هرگز موفق به اصلاح و آشتی بین دو نفر نمی شد، جز آنکه سجده شکر به جای می آورد .- نشانه های سجود در تمام اندام سجده اش آشکار بود . از این رو ایشان را «سجاد» نامیدند . (۱)
۲)نقش نگین انگشتر امام سجاد(علیه السلام)در آن عصر مهمترین جمله و شعار خویش را در نگین انگشتری حک و مواضع خود را از این راه به همگان اعلام میکردند . در زمینه نقش نگین حضرت سجاد علیه السلام، آذین عابدان همه تاریخ، سه جمله در روایات معصومین علیهم السلام آمده است:- امام باقر علیه السلام فرموده است:نقش نگین انگشتر پدرم، عبارت «العزه لله» بود . (۲)و این، چه زیباست در عصری که نماینده یزید از همه مردم مدینه به عنوان «برده یزید» و غلام و کنیز او پیمان بیعت میگیرد، و هرکس بیعت نکند، بدون محاکمه اعدام میشود، امام با شعار «عزت از آن خداست» ، اقتدار دروغین آنان را درهم می شکند .- امام کاظم علیه السلام فرموده است:بر نگین انگشتر پدرم این جمله نگارش یافته بود:«خزی و شقی قاتل الحسین بن علی (۳) ; رسوا و بدبخت است آنکه حسین بن علی علیه السلام را کشت .»این اعلام موضع در شرایطی است که می خواهند جریان کربلا برای همیشه فراموش شود و یزید و امویان تبرئه گردند و عاشورا، خطای ماموران جزء قلمداد گردد .- امام صادق علیه السلام میفرماید:نقش نگین علی بن الحسین علیه السلام عبارت «الحمد لله العلی العظیم» بود . (۴)البته این احادیث با هم ناسازگار نیست، زیرا حضرت انگشترهای متعددی داشته و در هر شرایط، شعار مناسب آن روز را بر نگین انگشتر خویش حک فرموده است .
۳)حوادث مهم عصر امام سجاد(علیه السلام)مهمترین حوادث سیاسی، اجتماعی عصر آن بزرگوار عبارت است از:۱ . قیام توابین به رهبری سلیمان بن صرد خزاعی .۲ . قیام مدینه به رهبری عبدالله بن حنظله غسیل الملائکه (واقعه حره) .۳ . سنگباران و آتشباران کعبه معظمه توسط نظامیان یزید .۴ . قیام مختار بن ابیعبیده ثقفی .۵ . حکومت عبدالله بن زبیر در مکه .۶ . حکومت مروانیان در شام .۷ . قیام خوارج و عبدالرحمن بن محمد بن اشعث، علیه حجاج در سالهای ۸۱ تا ۸۳ ه .در تحلیل مواضع و رفتار و گفتار آن بزرگوار، شناخت کم و کیف این حوادث نقش مؤثری خواهد داشت .
۴)مهمترین اقدامات امام سجادعلیه السلام۱ . تداوم بخشی و تفسیر درستحادثه عاشورا و جلوگیری از تحریف آن .۲ . پرورش رهبر آینده امت اسلامی حضرت باقرالعلوم علیه السلام و فرزندانی همچون: عبدالله باهر و زید شهید و مجاهد، اسوه آمران به معروف .۳ . نشر معارف قرآن و فرهنگ اسلام در قالب دعا و نیایش .۴ . نظارت و هدایت اندیشمندان و فقها و قرای جامعه اسلامی .۵ . حمایتسیاسی، مادی و معنوی از بردگان به عنوان مظلومترین گروههای اجتماعی و تلاش برای هدایت و آزادی آنان .
۵)سفرهای امام زین العابدین علیه السلام۱ . سفر جهادی، تبلیغی از مدینه به مکه و کربلا تا بازگشت دوباره به شهر پیامبر همراه با بانوان حرم حسینی .۲ . سفرهای عبادی، زیارتی و تربیتی به همراه کاروانهای حج از مدینه و احیانا از کوفه برای حج و عمره .۳ . سفر تحمیلی و بازداشتگونه در عهد عبدالملک بن مروان که آن بزرگوار را به قصد ارعاب و تهدید از مدینه به دمشق بردند .۴ . سفر زیارتی، تربیتی به کوفه و نجف و آموزش روش زیارت امیرالمؤمنین و امام حسین علیهما السلام از جمله تعلیم دعای عمیق و عرفانی به ابوحمزه ثمالی و شاید بتوان گفتبنیانگذاری حوزه علمی نجف . (۵)
۶)پاسداری از مقام نبوتامام سجاد علیه السلامدر غالب دعاهای صحیفه سجادیه مکرر، قبل و یا بعد از هرگونه درخواست از خدای متعال، به حمد و ثنای الهی میپردازد و بر پیامبر و آل آن بزرگوار صلوات میفرستد و شیوه دعا کردن را آموزش میدهد و حرمت رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم را پاس میدارد ولی هرگز رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم و ارتباط نسبی خویش با آن بزرگوار را راه دستیابی به امکانات دنیوی قرار نداده است . صاحب کشف الغمه در ج ۲، ص ۹۳، این عبارت را از آن امام همام نقل کرده است:«ما اکلتبقرابتی من رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم شیئا قط; هرگز به دلیل خویشاوندی با رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم چیزی نخوردهام .»
۷) ایثارگر بزرگامام باقر علیه السلام فرموده است که پدرش حضرت علی بن الحسین علیه السلام دوبار کل دارایی خود را با خدا قسمت کرد: (۶)همان بزرگوار فرموده است که امام سجاد علیه السلام شبها انبان بزرگی از نان بر پشت مینهاد و به نیازمندان صدقه میداد . ابوحمزه ثمالی و سفیان ثوری هردو نقل کردهاند که آن بزرگوار میفرمود:«ان صدقه السر تطفیء غضب الرب (۷) ; به راستی صدقه پنهانی خشم پروردگار را فرومینشاند .» پس از شهادت امام سجاد علیه السلام معلوم شد آن بزرگوار مخارج صد خانواده نیازمند را بر عهده داشته است . (۸)
۸) امام آزادی بخشمحقق گرامی، عبدالعزیز سید الاهل نوشته است: امام چهارم بدون آنکه نیازی به نیروی کار بردگان داشته باشد، آنها را میخرید و آزاد میکرد . و برخی گفتهاند: امام چهارم هزار برده را در راه خدا آزاد کرد . (۹) بردگانی که از این موضوع اطلاع داشتند، همواره خود را در معرض دید امام سجاد علیه السلام قرار میدادند تا شاید حضرت، آنان را خریداری و آزاد کند . و آن بزرگوار، هر ماه و هر روز به آزاد کردن بردگان خویش میپرداختبه طوری که لشکری از بردگان آزاد شده (شامل مرد و زن) پدید آمد . همگی موالی و آزادشدگان آن بزرگوار بودند .
۹)خفقان حاکم بر عصر امام۱ . خود آن بزرگوار فرموده است: تعداد دوستان واقعی ما در مکه و مدینه به بیش از بیست نفر نمیرسد . (۱۰)۲ . یک روز به آن بزرگوار گفتند: حال شما چطور است؟ فرمود: همه اهل اسلام به برکت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم به آرامش و امنیت رسیدند ولی ما به دلیل انتساب به آن بزرگوار، در حال ترس و وحشت زندگی میکنیم . (۱۱)۳ . حجاج بن یوسف (قاتل سعید بن جبیر و قنبر، غلام با وفای مولا) که از خونریزی لذت میبرد، یکصد و بیست هزار نفر را در عراق کشت . پس از مرگ وی در زندانهایش پنجاه هزار مرد و سی هزار زن به صورت مختلط زندانی بودند، در زندانهایی که سقف نداشت . و حجاج از سوی عبدالملک بن مروان از سال ۷۵ تا ۹۵ ه . حاکم تامالاختیار عراق، فارس، کرمان، سیستان، خراسان، عمان، یمن، موصل، حلوان، مدائن، بلاد ارمنیه، آذربایجان، اران، حوران، ماهین، ری و اصفهان بود . (۱۲)
۱۰) شاگردان برجستهشیخ طوسی در کتاب رجال خویش، ص ۸۱، یکصد و هفتاد نفر از شاگردان و یاران حضرت سجاد علیه السلام را نام برده است که نام برخی از آنان بدین شرح است:۱ . سعید بن مسیب۲ . ابوحمزه ثمالی (ثابتبن دینار)۳ . سعید بن جبیر۴ . ابوخالد کابلی۵ . یحیی بن امطویل، که حجاج بن یوسف ثقفی او را در شهر واسط عراق شهید کرد . (۱۳)۶ . فرزدق، معروف به ابوفراس شاعر۷ . طاووس یمانی۸ . حماد بن حبیب عطار کوفی۹ . زراره بن اعین شیبانی۱۰ . حبابه والبیه۱۱ . جابر بن عبدالله انصاری۱۲ . محمد بن جبیر بن مطعم۱۳ . فرات بن احنف۱۴ . سعید بن جبهان کنانی، مولی امهانی۱۵ . قاسم بن عوف۱۶ . اسماعیل بن عبدالله بن جعفر .
۱۱)حاکمان عصردر عصر امام سجاد علیه السلام پنج زمامدار قدرت را به دست گرفتند که اسامی آنان چنین است:۱ . یزید(چهل روز یا سه ماه هم معاویه بن یزید)۲ . عبدالله بن زبیر۳ . مروان بن حکم۴ . عبدالملک بن مروان۵ . ولید بن عبدالملک، که در عصر وی برادرش هشام بن عبدالملک آن بزرگوار را مسموم کرد .در تحلیل گفتار و مواضع امام چهارم باید فضای سیاسی، اجتماعی عصر این زمامداران مورد توجه قرار گیرد .
۱۲)بهترین اثر فارسیتا آنجا که صاحب این قلم به تفحص پرداخت، در زمینه شناختحضرت سجاد علیه السلام کارهای خوب و مفیدی به زبان فارسی منتشر شده و هرکدام از جهاتی ارزشمند است . اگرچه نسبتبه وظیفهای که بر عهده اندیشمندان امت اسلامی است، کار بسیار اندک و ناقص است; ولی جامعترین و بهترین اثر به زبان فارسی، کتاب «امام سجاد علیه السلام; جمال نیایشگران» ، تحقیق گروه تاریخ بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی و نگارش جناب آقای احمد ترابی است . گرچه هنوز و تا قیام قیامت در سطوح گوناگون و به زبانهای مختلف و در قالبهای متنوع آثار جدیدی درباره آن بزرگوار باید تولید و منتشر گردد .
۱۳)آثار برتر عربی درباره امام سجاد(علیه السلام)حدود ده سال قبل (سال ۱۹۹۳ م). مسابقهای علمی – فکری درباره امام سجاد علیه السلام توسط مؤسسه آل البیت، شاخه بیروت، برگزار شد و نویسندگان و محققان را برای نگارش بهترین اثر در زندگی این امام بزرگوار فراخواند .پس از پایان مهلت مسابقه، بیست و چهار اثر علمی از سراسر جهان به مؤسسه رسید که اسامی آثار و نویسندگان آن بدین شرح است:۱ . جهاد الامام زین العابدین، سید محمدرضا الحسینی الجلالی۲ . الصحیفهالسجادیه خصائصها و مضامینها، دکتر شلتاغ عبود۳ . الامام زین العابدین، عنقود مرصع، استاد سلیمان کتانی۴ . امامه علی بن الحسین دراسه و تحلیل، استاد محمود محمد کلوت۵ . فی رحاب سیاسه الامام زین العابدین، شیخ محمود بغدادی۶ . الحیاه السیاسیه للامام السجاد، شیخ نوری حاتم۷ . ضفه النور، استاد عبدالمجید فرج الله۸ . الامام السجاد امتداد النبوه فی حرکیهالرساله، استاد نبیل علی صالح۹ . الامام علی بن الحسین من المهد الی اللحد، استاد عدی محمد احمد۱۰ . الامام السجاد جهاد و امجاد، دکتر حسین حاج حسن۱۱ . ترجمه الامام السجاد فی کتاب تاریخ دمشق لابن عساکر، تحقیق شیخ محمدباقر محمودی۱۲ . حیاه الامام زین العابدین، شیخ یاسین محمد عمار۱۳ . قرائه فی حیاه الامام السجاد، نوری نعمه البطاط۱۴ . وصی الرسول الرابع امام علی بن الحسین السجاد، عصره و حیاته، شیخ احمد علی رجب۱۵ . هیبه الحق، استاد عبدالزهره رکابی۱۶ . الامام زین العابدین فی شعرالقدماء و المعاصرین، استاد اسماعیل خفاف۱۷ . آفاق قرآنیه فی فکر الامام زین العابدین، شیخ طالب سنجری۱۸ . دیوان الامام السجاد، سید مجیب الرفیعی۱۹ . الامام السجاد قدوه العباد و ارباب السیاسه، ابوصلاح نطفر۲۰ . ومضات من حیاه الامام زین العابدین، محمد حاجی۲۱ . شرح الصحیفه السجادیه، للمیرزا محمد بن محمد رضا مشهدی، تحقیق شیخ محمد رضا آل صادق۲۲ . فی رحاب امیرالعابدین و زین الساجدین، دکتر عارف ثامر۲۳ . عبرات المحبین عن الامام زین العابدین، صاحب الباقر۲۴ . سیره و مسیره الامام زین العابدین، علی سعیددر این مسابقه علمی، بر اساس داوری چهار استاد مسؤول بررسی کتابهای رسیده (دکتر محمد کاظم مکی، دکتر یحیی شامی، دکتر سمیر سلیمان و استاد حامد الخفاف)، آثار محققان ذیل:- سید محمد رضا حسینی جلالی،- دکتر شلتاغ عبود،- استاد سلیمان کتانیرتبههای اول تا سوم را به دست آوردند . (۱۴)
۱۴)ترجمههای صحیفه سجادیههم اکنون ترجمههای متعددی به فارسی از صحیفه سجادیه در بازار نشر وجود دارد که برای کمک به خوانندگان نشریه، نام تعدادی از ترجمهها را بدون داوری و رعایت ترتیب، تقدیم میداریم:۱ . ترجمه مرحوم سید علینقی فیض الاسلام۲ . ترجمه صدرالدین بلاغی۳ . ترجمه جواد فاضل لاهیجی۴ . ترجمه حسین عماد زاده۵ . ترجمه حسین انصاریان۶ . ترجمه ابوالحسن شعرانی۷ . ترجمه الهی قمشهای۸ . ترجمه محسن غرویان و عبدالجواد ابراهیمی۹ . ترجمه علی شیروانی۱۰ . ترجمه سید جعفر حسینی۱۱ . ترجمه علیرضا رجالی۱۲ . ترجمه عقیقی بخشایشی۱۳ . ترجمه محمد مهدی فولادوند۱۴ . ترجمه و شرح سید احمد فهری۱۵ . ترجمه اسدالله مبشری۱۶ . ترجمه عبدالمحمد آیتی .جا دارد نهادهای فرهنگی و حوزههای علوم دینی، که جریانهایی مثل کتاب سال ولایت و کتاب سال حوزه را مدیریت میکنند، ضمن احترام به زحمات تمام نویسندگان و مترجمان، تعدادی از ترجمههای نهجالبلاغه، صحیفه سجادیه و دیگر آثار معصومین علیهم السلام را در یک نظام داوری عادلانه و شایسته به مردم معرفی کنند و ناشران متدین و آگاه نیز نسبتبه چاپ و نشر آن با قیمت مناسب و در شمارگان مطلوب اقدام کنند .و البته این امور بدون تقویت روح اخلاص، ساماندهی امور حوزه و هماهنگی دولت و ملت، امکانپذیر نیست .
پی نوشت :
۱ . علل الشرایع، ص ۸۸ .۲ . قرب الاسناد، ص ۷; بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۷ .۳ . بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۵ .۴ . اصول کافی، ج ۶، ص ۴۷۳ .۵ . پیشوای چهارم، ص ۲۳; امام سجاد (ع) ; جمال نیایشگران، ص ۱۸۰ .۶ . کشف الغمه، ج ۲، ص ۱۰۰، پاورقی سیدهاشم رسولی .۷ . بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۹۰ .۸ . همان، ص ۸۸ .۹ . کشف الغمه، ج ۲، ص ۷۷ .۱۰ . الغارات، ص ۵۷۳ .۱۱ . کشف الغمه، ج ۲، ص ۱۰۷ .۱۲ . بر امام سجاد و امام باقر چه گذشت؟ ، ص ۸۳ .۱۳ . تاریخ الائمه، مطبوعضمنمجموعهنفیسه، ص32 .14 . جهاد الامام السجاد (ع)، سید محمدرضا حسینی جلالی، ص ۳۰۳ .منبع: پایگاه حوزه