تأنی و تأمل

حضور در صحنه ی قرآن
برای انس بیشتر با کتاب آسمانی قرآن و درک معارف عظیم آن، و حضور مؤثر در صحنه ی قرآن، تأکید شده است که حتما آیات الهی را با تأنی و تأمل بخوانیم. این روش، از چنان اهمیت خاصی برخوردار است که پروردگار مهربان، در آغاز سوره ی « مزمل » که در مکه معظمه بر قلب و سمع مطهر پیامبر اکرم (ص) نازل شده است، ضمن این که به آن وجود نازنین دستور می دهد تا برای نماز شب، از بستر خواب جدا شود، بلافاصله تأکید می فرماید که: ورتل القران ترتیلا « قرآن را با تأنی و آرامی بخوان »(1) و در آیه ی بعد، اشاره به سنگینی کلام قرآنی نموده و می فرماید: « ما به وحی خود، کلام بسیار سنگین ( قرآن را ) بر تو القا می کنیم »(2) در روایات آمده است که : « رسول خدا صلی الله علیه و آله در مواقع قرائت قرآن، صدای مبارکش را می کشید، و در هر آیه وقف می فرمود »(3) و نیز « پیامبر اکرم (ص) وقتی سوره ی « قل هوالله احد » را می خواند، بعد از هر آیه وقف می کرد ( و آنرا بیک نفس نمی خواند ) »(4)
تأکید ائمه معصومین (ع) برای تأنی
ائمه معصومین (ع) که همگی چراغهای هدایت و سفینه های نجات شیعیان عالم هستند، طی چند حدیث گرانبها که از آنها به یادگار مانده است، بر تلاوت قرآن با تأنی و تأمل، تأکید فرموده اند : از امام صادق علیه السلام سؤال کردند : – ورتل القران ترتیلا چه معنی دارد ؟ حضرت فرمود : امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید : – قرآن را درست بیان کنید، یعنی حروف و کلمات را روشن و واضح تلفظ کنید. پس نه مانند شعر آن را با سرعت و عجله و حرکت بخوانید و نه مانند نثر این قدر پراکنده و از هم گسیخته مثل ذرات شن تلفظ کنید. بلکه بگونه ای بخوانید که دلهای سخت و پرقساوت شما نرم شود، و هیچگاه تمام همتان این نباشد که هر چه زودتر به آخر سوره برسید. »(5) ولی و برگزیده خدا امام صادق علیه السلام فرمود : « قرآن با شتابزدگی خوانده نمی شود. بلکه کلمه کلمه و با دقت خوانده می شود. پس به هر آیه ای می رسیم که درباره ی بهشت است، باید مقداری توقف کنیم و از خدا آن را مسئلت نمائیم، و همچنین اگر به آیه ای رسیدیم که از جهنم سخن می گوید، باید به خدا پناه ببریم. »(6)
زمان لازم برای ختم قرآن
قرآن را در چه مدتی می توانیم ختم کنیم؟ طبق روایات نقل شده، تلاوت قرآن در ماه مبارک رمضان، از خصوصیت ویژه ای برخوردار است. « جابر از امام پنجم علیه السلام نقل کرده است که فرمود: هر چیزی بهاری دارد و بهار قرآن ماه مبارک رمضان است. لذا گفته اند که در ماه رمضان، انسان می تواند در مدت سه روز، قرآن را ختم کند، ولی در غیر ماه مبارک رمضان، باید قرآن را با تأنی و تدبر بیشتر بخواند. مرحوم کلینی در باب زمان ختم قرآن، روایاتی را نقل کرده، از جمله نقل می کند که: روزی ابوبصیر به امام صادق علیه السلام عرض کرد: من در ماه رمضان، می توانم قرآن را در یک شب ختم کنم. حضرت فرمود: نه، این کار را نکن. پرسید: در دو شب؟ حضرت فرمود: نه! سؤال کرد: پس در سه شب می توانم قرآن را ختم کنم؟ حضرت با دست اشاره کرد که قابل قبول است، آن وقت فرمود: – ای ابا محمد! ماه رمضان حقی و احترامی بزرگ دارد که هیچ یک از ماه ها مانند آن نیست ( پس اگر در ماه مبارک مجاز به خواندن قرآن با آن سرعت بودی، در ماه های دیگر این چنین نیست ) سپس امام صادق (ع) می فرماید : – و یاران پیامبر صلی الله علیه و آله ، هر یک قرآن را در یک ماه یا کمتر ختم می کردند. همانا قرآن با شتاب خوانده نمی شود، بلکه کلمه کلمه و با دقت خوانده می شود. (۷) پیرامون حدیث فوق الذکر، لازم است که تذکر کوتاهی داده شود. این که حضرت امام صادق (ع) به یکی از یاران خود اجازه می دهد که ایشان قرآن را در سه شب ختم نماید، یا اصحاب پیامبر (ص) در غیر ماه رمضان، قرآن را در یک ماه ختم می کردند، در رابطه با کسانی صدق می شود که با قرآن و مفاهیم آن کاملا آشنائی داشته و سالها با آیات الهی مأنوس بوده اند. بدیهی است که افراد دیگر، برای ختم قرآن، می بایست که مدت بیشتری را در نظر بگیرند.
لحظه ای درنگ!
حتما شما نیز افرادی را می شناسید که سالها اهل تلاوت قرآن هستند، اما متأسفانه یک عمر قرآن را با شتاب و عجله خوانده، و از معارف عظیم آن بی نصیب مانده اند. گر چه خواندن قرآن، به هر طریقی ثواب و اجر بزرگی دارد، اما درک معارف و غوطه ور شدن در مفاهیم زیبا و لطیف آن، فیض عظیمی است که شامل کسانی می شود که فرمان قرآن « ورتل القرآن ترتیلا » را به گوش جان شنیده، و قرائتشان توأم با تأنی و تأمل است. و تأنی و تأمل، زمینه ی تدبر و تفکر است که در فصل بعدی به آن خواهیم پرداخت. انشاءالله.
پی نوشت ها:
۱- سوره ی المزمل – آیه ۴ . ۲- سوره ی المزمل – آیه ۵ . ۳- تفسیر مجمع البیان – جلد ۲۶ ص ۱۹ . ۴- سنن النبی – باب بیستم . ۵- کافی – به نقل از پاسدار اسلام، شماره ۴۳ . ۶- کافی – به نقل از قرآن در احادیث اسلامی . ۷- مجله ی پاسدار اسلام – شماره ی ۴۳ – مقاله آیت الله جوادی آملی .
منبع: کتاب آداب تلاوت قرآن