فتوت و جوانمردى در کربلا

مردانگى و جوانمردى، از خصلت‌هاى ارزشمندى است که انسان را به «اصول انسانى»، «شرافت»، «تعهد و پیمان» و رعایت حال درماندگان پایبند می‌سازد. کسى که به حق وفادار بماند و از پستى و ستم گریزان باشد، از ضعیفان پشتیبانى کند، از خیانت و نیرنگ دورى گزیند، و به ظلم و حقارت و دنائت تن ندهد، اهل گذشت و ایثار و فداکارى باشد، «جوانمرد» است. «فتی» به جوانمرد گفته می‌شود و فتوت، همان مردانگى است. در فرهنگ گذشته، به معناى عیّارى به کار می‌رفته که جنبه اجتماعى داشته و عیاران گروهى بودند که به خنجر و سلاح مجهز بودند و از دیگران مال می‌گرفتند و از محلى به محلى می‌رفتند، در عین حال، جانب مردانگى و بلند نظرى را نگه می‌داشتند و گاهی دفاع یک قسمت از شهر یا محله به عهده آنان بود. به اهل محل، دروغ نمی‌گفتند، تجاوز نمی‌کردند، اهل خیانت نبودند و به صفاتى همچون بخشش، آزادگی، شجاعت، مهمان‌نوازی، بزرگ منشى و وفاى به عهد آراسته بودند. (۱) اینان براى خود آداب و عادات و فرهنگ خاصی داشتند. (۲)در فرهنگ دینی، «فتوت» به نوعى بذل و بخشش، نیکی به دیگران، گشاده‌رویی، عفاف و خویشتن‌داری، پرهیز از آزار دیگران، و دورى از دنائت و پستى تفسیر شده است. (۳) حضرت علی‌ علیه‌السلام فرموده است:نظام فتوت و جوانمردی، تحمل لغزش‌هاى برادران و رسیدگی شایسته به همسایگان است. (۴)قرآن کریم از جوانان یکتاپرستى که در دوران حاکمیت دقیانوس، از ظلم و شرک او گریختند و به غار پناه بردند (اصحاب کهف) با تعبیر «فتیه» (= جوانمردان) یاد می‌کند.یاران امام حسین علیه‌السلام زیباترین جلوه‌های جوانمردى و فتوت را در حماسه عاشورا از خود نشان دادند، چه با حمایتشان از حق، چه با جانبازى در رکاب امام تا شهادت، چه در برخورد انسانى با دیگران، حتى دشمنان. اباعبدالله الحسین علیه‌السلام، خود مظهر اعلاى فتوت بود. وى از یاران شهیدش و جوانمردانی از آل محمد صلى ‌الله علیه‌‌ و آله که روز عاشورا به شهادت رسیدند، با همین عنوان یاد می‌کند.(۵) و از زندگى پس از شهادت آن عزیزان به خون آرمیده، احساس دلتنگى می‌کند. به نقل تواریخ، حتى سر مطهر امام حسین علیه‌السلام برفراز نی، آیاتى از سوره کهف تلاوت کرد و از ایمان آن جوانمردان (فتیه) یاد نمود. (۶)عمل مسلم بن عقیل، در خانه‌ هانى مبنى بر ترور نکردن ابن زیاد را نیز می‌توان از جوانمردى مسلم دانست.هانى هم به نوبه خود جوانمرد بود. وقتى او را به اتهام پنهان کردن مسلم در خانه‌اش دستگیر کرده به دارالاماره بردند، ابن زیاد از او می‌خواست که مسلم را تحویل دهد. اما هانى این را نامردی می‌دانست، در پاسخ آنان گفت:«به خدا قسم هرگز او را نخواهم آورد. آیا مهمان خودم را بیاورم و تحویل بدهم که او را بکشی؟ به خدا قسم سوگند اگر تنهاى تنها و بدون یاور هم باشم او را تحویل نخواهم داد، تا در راه او کشته شوم!» (7)در مسیر راه کوفه، وقتى امام حسین علیه‌السلام با سپاه حُر برخورد کرد و آنان راه را بر کاروان حسینى بستند، زهیر بن قین به امام پیشنهاد کرد که اینان گروهى اندکند و ما می‌توانیم آنان را از بین ببریم و جنگ با اینها آسان‌تر از نبرد با گروه‌هایی است که بعدا می‌آیند. امام فرمود: «ما کُنتُ لِابداَهُم بالقتال» (8)، من شروع به جنگ نمی‌کنم. این یک گوشه از مردانگى امام است. صحنه دیگر، آب دادن به سپاه تشنه حر بود که از راه رسیده بودند. سیدالشهداء علیه‌السلام دستور داد همه آن لشکر هزار نفرى را حتی اسب‌هایشان را سیراب کنند! یکى از آنان که دیرتر رسیده و تشنه‌تر و بی‌رمق‌تر بود، امام به دست خود او و اسبش را سیراب کرد. (۹) روز عاشورا، همین حُر، وقتى تصمیم گرفت به یاران امام بپوندد، توبه‌کنان نزد امام آمد. امیدى نداشت که امام از گذشته او بگذرد، ولى جوانمردى امام او را پذیرا شد و توبه‌اش قبول گشت. (۱۰) مردانگى و وفاى اباالفضل نیز در کنار نهر علقمه جلوه کرد. وقتى تشنه‌کام وارد فرات شد و خواست آب بنوشد با یادآورى عطش برادر و کودکان خیمه‌ها، آب ننوشید و لب تشنه از شریعه فرات بیرون آمد. (۱۱)زندگى و مرگ و پیکار و شهادت حسین بن على علیهما‌السلام همه مردانه بود و از روى کرامت و بزرگواری. در زیارتنامه آن حضرت آمده است که: «کریمانه جنگید و مظلومانه به شهادت رسید.» (12)همه یاران امام نیز که در صحنه دفاع از حجت خدا و دین الهى تا پاى جان ماندند و صحنه و میدان را رها نکردند و به امام خویش پشت نکردند و بر سر عهد و پیمان خود ماندند، جوانمردان فتوت پیشه‌ای بودند که مردانگى را در مکتب اهل‌بیت آموخته بودند.یاران امام حسین علیه‌السلام زیباترین جلوه‌های جوانمردى و فتوت را در حماسه عاشورا از خود نشان دادند، چه با حمایتشان از حق، چه با جانبازى در رکاب امام تا شهادت، چه در برخورد انسانى با دیگران، حتى دشمنان.وقتى شمر براى حضرت اباالفضل امان‌نامه آورد، وى امان او را رد کرد و شمر را لعنت نمود و فرمود: براى ما امان‌نامه می‌آوری در حالى که پسر پیامبر، امان و امنیت ندارد؟! (۱۳)پای‌بندى عاشوراییان به اصول انسانى و حمایت از مظلوم و بی‌تفاوت نبودن در برابر جنایت و ستم و یاری رساندن به بی‌پناهان، از آنان چهره‌هایى درخشان و ماندگار پدید آورده است که در نسل‌هاى بعد هم دلیران و آزادگان، رسم جوانمردی را از آنان آموختند.————————————-پی‌نوشت‌ها:۱- لغت‌نامه، دهخدا، واژه فتوت.۲- «فتوت‌نامه»، از ملاحسین و اعظ کاشفى به آداب و رسوم جوانمردان پرداخته است.۳- میزان الحکمه، ج ۷، ص ۳۹۸ .۴- نظام الفتوه احتمال عثرات الاخوان و حسن تعهد الجیران (غررالحکم).۵- ثم انى قد سئمت الحیوه بعد قتل الاحبه و قتل هولاء الفتیه من آل محمد (موسوعه کلمات الامام الحسین، ص ۴۸۲).۶- مناقب، ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۶۱. (آیه ۱۳ کهف).۷- وقعه الطف، ص ۱۱۹ .۸- ارشاد، مفید، ج ۲، ص ۸۲. (چاپ کنگره شیخ مفید)۹- حیاه الامام الحسین، ج ۳، ص ۷۴ .۱۰- اعیان الشیعه، ج ۱، ص ۶۰۳ .۱۱- موسوعه کلمات الامام‌الحسین، ص ۴۷۲ .۱۲- فقد قاتل کریما و قتل مظلوما (مفاتیح‌الجنان، اعمال حرم مطهر امام‌الحسین، عمل چهارم).۱۳- وقعه الطف، ص ۱۹۰.

بازدیدها: ۱