پیشگفتار در ابتدا با تحلیلی کوچک اهمیت منطقه اردهال را به دلیل وجود امامزاده در این منطقه، مورد بررسی قرار می دهیم.کشورمان ایران به دلیل وجود مردم ولائی و دوستداران اهلبیت از زمان صدر اسلام جایگاه امامزادگان زیادی بوده است که یا به این مرز و بوم هجرت کرده و یا از دست حاکمان جور به این سرزمین پناه آورده اند.ارقام نشانگر این است که حدود ۸۰۰۰ امامزاده در اقصی نقاط ایران مدفونند که از بین این تعداد چهار تن به عنوان امامزادگان معلوم النسب و لازم التعظیم مورد توجه بیشتری قرار دارند که در ذیل به آن اشاره خواهد شد.۱- حضرت علی بن امام محمد باقر (ع) فرزند بلافصل امام باقر (ع) و برادر امام جعفر صادق (ع) مدفون در مشهد اردهال۲- حضرت معصومه (س) دخت امام موسی کاظم (ع) و خواهر امام رضا (ع) مدفون در شهر مقدس قم۳- حضرت احمد بن موسی (ع) معروف به شاه چراغ مدفون در شیراز۴- حضرت عبدالعظیم حسنی که چند نسل ایشان به امام حسن مجتبی (ع) منتسب است.شرح زندگانی این چهار امامزاده هر کدام در جای خود بسیار غم انگیر و دلیلی بر غربت ایشان است اما وجود گنبد و بارگاه با شکوه هر یک نشان از عزت و سربلندی و جایگاه رفیع و پرقدرشان نزد مردم این سرزمین است. بارگاه وتربت حضرت معصومه (س)، حضرت احمد بن موسی(ع) و حضرت عبدالعظیم به دلیل این که درکنار شهرهای بزرگی چون قم، شیراز و تهران قرار گرفته اند بیشتر از بارگاه حضرت علی بن امام محمد باقر (ع) مورد توجه اند. وجود تحولات منطقه ای و تقیسمات سیاسی کشوری نیز از دلایل عمده بی رونقی این منطقه و کم توجهی به این آستان مبارک است.اهالی کاشان، اردهان و فین (ایران مرکزی) بعد از این که به دین مبین اسلام ایمان آوردند و آن را به عنوان دین رسمی خود پذیرفتند، برای بهره گیری هر چه بیشتر از اسلام ناب محمدی نیاز به یک پیشوا و مقتدا را احساس نمودند. بدین لحاظ به دور هم جمع شدند و راهی برای آن اندیشدند.با توجه به اینکه حکومت اسلامی بدست سلسله نامشروع بنی امیه و بنی عباس اداره می گردید و شیعیان در آن زمان مورد بی مهری فراوان قرار گرفته بودند و با درایتی که از مردم ایران به چشم می خورد آنها گفتند که پیشوا از بنی امیه و خلفای جور نخواهند پذیرفت زیرا آنها دستشان تا بازو به خون بهترین پاکان از اولاد پیغمبر یعنی حضرت سید الشهداء آغشته است، بدین لحاظ گروهی را به نزد امام زمان خود یعنی حضرت امام محمد باقر(ع) فرستادند و از ایشان رهبر و پیشوا طلب کردند. حضرت فرزند خود علی را که بعد از امام صادق(ع) از همه فرزندان ملاّتر، عالم تر و فاضل تر بود به همراه ایشان فرستاد تا از وجود او بهره ببرند.ایشان به عنوان بنیانگذار مذهب تشیع و اولین کسی که درخت تشیع را در این سامان فرو نشاند به این منطقه آمدند و اساساً شیعی بودن مردم کاشان و معروف بودن کاشان به دارالمؤمنین بدلیل وجود همین امامزاده عظیم الشأن می باشد.دعوت امامزاده به این منطقه، استقبال پرشور مردم از ایشان وهمراهی مردم در مدت سه سال امامت و رهبری ایشان حاکی از آن است که مردم ایران با شعور بالای خود مذهب تشیع را با دیدی باز قبول نموده اند. این یکی از مشخصه های بسیار بارز ریشه گرفتن تشیع درایران است.اما متأسفانه خلفای جور نتوانستند وجود امامزاده و حمایت مردم از ایشان را تحمل کنند و سرانجام ایشان را به شهادت رساندند.وقایع و اتفاقاتی که در زمان وجود ایشان در منطقه اردهال وفین و خاوه بوده بسیار جذاب و شنیدنی و درد آور است که در بخشهای بعدی کتاب به صورت مفصل به آن خواهیم پرداخت.وجود امامزاده در این منطقه و به شهادت رسیدن ایشان توسط حکام وقت به دلیل وقوع جنگی خونین که با شهادت ۱۰ ها نفر از یاران ایشان همراه بوده و وقایع بعد از شهادت موجب به وجود آمدن مراسمی مذهبی و آئینی به نام قالیشویان گشته که هر ساله در دومین جمعه مهرماه با حضور پرشور اهالی فین، خاوه و مشهد اردهال وهمراهی مردم اقصی نقاط ایران برگزار می گردد.این مراسم که بعد از واقعه کربلا ومراسم عاشورا یکی از بزرگترین مراسم سنتی، مذهبی وتاریخی درایران می باشد، هر ساله در روز شهادت علی بن امام محمد باقر (ع) برگزار می گردد.شناسنامه حضرت علی ابن امام محمد الباقر علیه السلامنام: علی (ابوالحسن، طاهر)پدر: محمد ابن علی ابن الحسین (ع)مادر: ام ولد (نام های او زینب، لیلا، ام حکیمه)فرزندان: احمد و فاطمه- (فاطمه یکی از همسران امام کاظم (ع)سن: ۳۲ سالانتساب به اهل بیت: یکی از امام زادگان بلافصلمسئولیت: نام خاص امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع)سال اعزام: حدود ۱۱۳ هجری قمری و اوایل قرن دوممیزبان: اهالی کاشان، فین و خاوه ی اردهالحاکم وقت: هاشم بن عبدالملک (حکومت ۱۰۵- ۱۲۵)محل شهادت: دره ازناوهزمان شهادت ۲۷ جمادی الثانی ۱۱۶ هجری قمری = 17/۱۳/۱۱ مهرماه حدود ۵۵ سال بعد از واقعه کربلاچگونگی شهادت: جدا شدن سر از بدن مبارک آن حضرت با لب تشنه و فرستادن آن به دارالخلافهقاتل: ارقم شامیحوزه ی مأموریت: کاشان، فین ، اردهال.منزلت و عظمت اردهالهنگام بروز بلایا، به عنوان مهد امنیت معرفی؛ و در روایتی دیگر هم ردیف قم ذکر شده است: « فعلیکم بقم و حوالیها واردهار».حضرت امام رضا (ع) ضمن گفت و گویی با میهمان دار خواهر خود (حضرت فاطمه معصومه(ع) موسی ابن خزرج، تا سه بار می فرمایند: «نعم الموضوع وراردهار».حضرت علی (ع) مولی الموحدین وآینه ی تمام قد عدل وحق، پس از جنگ جمل و در خطبه ی معروف به خطبه ی ملاحم، از پناه بردن قمی ها به جبال اردهال خبر داده اند (تاریخ قم، حسن بن محمد قمی (سال ۳۷۸)، ترجمه ی حسن بن علی قمی(سال ۸۰۵- ۸۰۶) چاپ سید جلال الدین تهرانی، ۳۱۳، ص ۹۷و ۱۰۰)امام زمان حضرت صاحب العصر(عج) هم در فرمان تأسیس مسجد جمکران، تأکید بر وصول درآمد از ملک خویش در روستای رهق/ رحق اردهال نموده اند، و نصف رهق را بر این مسجد وقف کرده اند تا هر ساله وجه آن صرف عمران مسجد شود( نور باقر، سید علی محسنی، قم، مشهور/ میراث ماندگار، ۱۳۸۳، ص۱۴- ۱۷).ازنظر اهمیت تاریخی جغرافیایی نیز همین بس که جغرافی دانان و مورخین متقدم و معتبر، مناطق اطراف اردهال را با محوریت اردهال به تعریف و توصیف نشسته اند و (ذکر اخبار اصفهان، ابونعیم اصفهانی، چاپ لیدن، ۱۹۳۱ ، ۳۱/۱؛ طبقات المحدثین، ۱۵۷- ۱۵۸؛ دیوان راوندی، ۲۴۳- ۲۴۹).
جغرافیای مشهد اردهال و مدفن امامزاده منطقه ی اردهال که نام قدیمی آن وراردهار است، منطقه ای کوهستانی است ودر ۴۲ کیلومتری غرب کاشان، واقع شده است. منطقه ای در حاشیه ی کویر و همسایگی دشت لوت که به برکت وجود حضرت سلطانعلی (ع) متبرک شده است. این منطقه دربین سه شهر کاشان، قم و دلیجان قرار دارد.مشهد اردهال در حومه ی شهر کاشان و دارای سابقه ی تاریخی زیادی است. در کتاب های تاریخ و جغرافیا آمده است که در گذشته دارای دوازده برج بلند بوده و بنابر قولی پایتخت کیخسرو، پادشاه ایران بوده است. هم چنین نقل است که جنگ ایران و توران، دراین منطقه، به وقوع پیوسته و افراسیاب به کوه های این منطقه گریخته است. در کوه های اطراف مشهد، اردهال، آتشکده های زردشتیان وجود داشته که هنوز هم آثاری از آن ها باقی است.مشهد اردهال در گذشته، به تبع تقسیمات کشوری و نقشه های جغرافیائی در استان اصفهان و بعد از مستقل شدن قم به این شهر پیوسته است.این تبعیت و پیوستگی به حدی بود که تولیت آستان مقدس مشهد اردهال نیز به متولی آستانه ی کریمه ی اهل بیت حضرت معصومه (ع) واگذاشته شده بود.در حال حاضر و با توجه به قوانین کشوری که مدتی به تصویب رسیده، اردهال تابع کاشان است.در کتاب مزارات علویین تألیف آیت الله نجفی مرعشی آمده است: «اردهال و در جوار آن قبر علی فرزند امام محمد باقر(ع) و قبرهای جماعتی از علویین است که از آن هاست اسماعیل فرزند اسحاق فرزند کاظم و از آن هاست حکیمه خاتون که او مادر عبدالله زوجه ی اسماعیل مذکور است و از آن هاست عبدالله و عبدالوهاب».
در جای دیگری از همین کتاب آمده است: «نشلج (نشلک) از قراء کاشان است… و آن قریه، قریه ای است که از مشهد اردهال که از مزار مولای ما، علی فرزند امام محمد باقر(ع) در آن مشهد است.»حضرت آیت الله عبدالرسول مدنی کاشانی نیز درباره ی اردهال و وجود مزار شریف حضرت سلطانعلی بن محمد الباقر (ع) در آن جا می فرماید:«این محل شریف از قدیم معروف شده به مشهد خاصه، این که مشهد اردهار می گویند و در اخبار تمجید از اردهار بسیار شده، حتی امام رضا (ع) سه بار می فرماید: نعم الموضع وراردهار (چه خوب موضعی است اردهار) و غالباً از کرامات ظاهره و خوارق عادات باهره متواتر نقل می کنند.در کتاب نور باهر نیز گفته شده، در ناحیه ی کاشان (در مشهد اردهال) قبر علی بن امام محمد باقر (علیه السلام) ومعروف به امامزاده سلطانعلی (علیه السلام) است.نخستین مولفی که بر دفن حضرت سلطانعلی (علیه السلام) در مشهد باریکرسف در حوالی کاشان خبر داده است، شیخ عبدالجلیل رازی قزوینی در کتاب النقص است. ایشان پس از تمجید از مردم کاشان و توضیحاتی درباره ی مدارس و مساجد معموره ی آن ناحیه، چنین گفته است:«عمارت مشهد امامزاده علی بن امام محمد باقر (ع) به بار کرز(۱) و احداث عمارت این مشهد از ناحیه مجدالدین برای اثبات عقیده و ایمان کاشان است. عنایت به کشف قبر منتسب به او، در اوایل قرن ششم پس از قرن ها استتار و نداشتن سابقه ی تاریخی، همین قدر بنای مشهدی به نام وی از ناحیه ی مجدالدین وزیر که نیز مورد تصریح و تأیید سید ابوالرضا راوندی می باشد.»هم چنین در روضحات الجنات و ذیل ترجمه ی حضرت عبدالعظیم (رضی الله عنه) آمده:«در اطراف کوه های تهران مذفن امامزاده های بسیار است، مانند مدفن حضرت معصومه (سلام الله علیها) در قم، و مدفن علی بن جعفر الصادق (علیه السلام) و سایر امامزادگانی که بسیاری از آن ها ثابت نیست، مگر قبر احمد بن موسی شاه چراغ در شیراز و قبر علی بن امام محمد الباقر (علیه السلام) که در حوالی شهر کاشان است.»درکتاب «گنجینه ی دانشمندان» تألیف شیخ محمد شریف رازی آمده که مشهد اردهال «مهشد قالیشوران» هم نامیده می شود و در آن، مزار متبرک امامزاده ی لازم التعظیم حضرت سلطانعلی بن امام محمد باقر (ع) است که دارای کرامات باهره می باشد.مشهد اردهال آب و هوای خوش و نیکو دارد و خانه های آن در دامنه ی کوه قرار گرفته و روستایی کوهپایه ای را تشکیل داده است. مشهد اردهال شامل روستاهای زیادی از جمله: غیاث آباد بالا، غیاث آباد پایین، لاران، ریجان، جوشق، خاوه، مهدی آباد، بهار اردهال، بار کرسف ، علوی، علی آباد، حسنارود و نشلج است که بعضی از این روستاها جزو شهرستان کاشان و بعضی جزو شهرستان دلیجان هستند. ولی آنچه بین همه ی این روستاها وابستگی ایجاد می کند، همانا وجود امامزاده حضرت سلطانعلی (ع) است که چون نگینی درخشان بر حلقه ی جمع آنها می درخشد.
درباره کلمه ی اردهال کلمه ی اردهال در اصل «وراردهال» بوده است. وراردهار «به کسر را» کلمه ای فارسی و به معنای روستای اردهال است. درعین حال این کلمه مخفف کلمه ی وراردهار است که نام کوهی در ناحیه اردهال است.در کتاب «زندگانی حضرت سلطانعلی (ع)، نوشته ی سید محمد باقر ابطحی گفته شده که این کلمه به دو وجه اردهال واردهار استفاده شده است:که هر دو صورت آن، نام روستایی است که در کتابهای مختلف نام برده شده است: مانند: اردهال، اردهار، بار کرس، بارکرسب، بارکوسب، بارکرز.شایسته است اصالت نام مشهد اردهال که تا این زمان حفظ شده، هم چنان و به همین ترتیب ذکر شود. تفکیک دو کلمه مشهد واردهال به خوبی روشن می کند که کلمه ی مشهد که از ماده ی «شَهِدَ» به دست آمده است مکان است و به جایی اطلاق می شود که خون شهدی در آن ریخته باشد. این کلمه علاوه بر اثر معنوی در کتاب های مذهبی – تاریخی به وفور استفاده شده و بر به کار بردن آن تصریح شده است.کلمه ی اردهال در لسان حضرت امیرالمومنین (ع) وحضرت رضا (ع) نیز آمده وباید که مورد استفاده قرار گیرد. توصیه نیکو این است که در همه حال وهمه جا لفظ «مشهد اردهال» به طور کامل مورد استفاده قرار گیرد.
ذکر این دو روایت دراینجا خالی از لطف نیست که: بعداز جنگ جمل که حضرت علی (ع) پیروز شد واز بصره عزیمت کرد، خطبه ای ایراد فرمود که این خطبه در کتاب بحارالانوار علامه ی مجلسی و کتاب تاریخ قم نوشته ی محمد حسین ناصر الشریعه آمده است. در این خطبه حضرت می فرمایند: «حسنی صاحب طبرستان خروج کند با انبوهی از سواران و پیادگان و تا نیشابور بیاید و آن را فتح کند. پس از آن به جانب اصفهان وقم آید و زود باشد که او را با اهل قم واقعه ای عظیم دست دهد که در آن خلق بسیار کشته شوند. پس از قتل و غارت، مردم قم به کوهی که آن را وراردهال گویند، پناه برند.» وجود لفظ اردهال در خطبه ی ملاحم که منسوب به حضرت امیر (ع) است نشان از اهمیت این منطقه دارد.هم چنین علامه مجلسی در بحارالانوار می نویسد: «حدیث کرد مرا احمد بن خضرج بن سعد از برادر خود موسی ابن خضرج که او گفت من شنیدم از ابی الحسن الرضا(ع) که او مرا روزی از روزها فرمود: « تعرف موضاً یقال له وراردهال.» گفتم بلی و مرا در آنجا دوباغ «زمین» است. حضرت رضا (ع) فرمود «الزمه وتمسک به» یعنی به دان ملازم باش و متمسک شو. سپس سه مرتبه فرمود: «نعم الموضع وراردهال» خوب جایی است اردهال.»که این هم نشان از اهمیت این منطقه دارد.قطعاً پیش از آنکه سناباد خراسان به دلیل شهادت امام رضا(ع) به مشهد تغییرنام دهد، اردهال مشهد بوده و همین نیز نشان از قدمت ارادت ایرانیان نسبت به فرزندان ائمه (ع) دارد.
درباره ی حضرت سلطانعلی (ع) مورخّان تاریخ اسلام، حضرت علی بن امام محمد باقر (ع) را فرزند بلا فصل امام پنجم (ع) می دانند. نام ایشان درکتب شیعه و سنی ذکر شده است. محمد بن النعمان ملقّب به مفید در کتاب الارشاد می نویسد:«فرزندان امام پنجم (ع) هفت نفر هستند: ۱- امام صادق(ع) ۲- عبداله که مادر این دو امّ فروه دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر است ۳- ابراهیم ۴- عبیداله که مادر این دو ام حکیم دختر اسد بن مغیره ثقفیه است ۵- علی ۶- زینب ۷- ام سلمه که مادر این سه امّ ولد بوده است.»ام ولد بنا به قول مرحوم آیت اله العظمی مرعشی نجفی(رحم اله علیه) کنیزی است که از مولای خود دارای فرزند باشد. لذا در بین زوجات ائمه (ع) ام ولد زیاد است که از اسرای روم و فرنگ بودند ونه از سیاهان آفریقا.مرحوم مقدس اردبیلی در کتاب حدیقه الشیعه – ابن صوفی در کتاب المجدی فی انساب الطالبین- علامه فخر الدین رازی در کتاب الشجره المبارکه که فی انساب الطالبیه که سنی بود- علی بن عیسی اربلی در کتاب الشجره المبارکه که فی انساب الطالبیه که سنی بود- علی بن عیسی اربلی در کتاب کشف الغمه فی مغرفه الائمه – علی بن حسینی زواره یی درکتاب ترجمه المناقب که ترجمه ی کتاب کشف الغمه است – میرزا عبداله افندی در کتاب ریاض العلماء و حیاض الفضلاء- آیت الله العظمی میر سید محمد باقرخوانساری اصفهانی در کتاب روضات الجناب فی احوال العلماء والسادات – ابن شهر آشوب درکتاب مناقب آل ابی طالب- نسب شناس معروف محمد هارون موسوی نیشابوری درکتاب نهایه الانساب – شیخ جلیل بیهقی معروف به ابن فندق درکتاب تذکره الانساب -حاج شیخ عباس قمی در کتاب منتهی الامال – علامه محمد باقر مجلسی در کتاب بحارالانوار – قاضی نوراله مرعشی شوشتری در کتاب مجالس المومنین – سید جعفر بحرالعلوم دانشمند اسلامی در کتاب تحفه العالم – مورخ بنام احمد بن ابی یعقوب درکتاب تاریخ یعقوبی – شیخ طوسی درکتاب رجال الطوسی و سید محسن امین علامه ی جلیل القدر درکتاب اعیان الشیعه، چند تن از ده ها دانشمند و مورخ و نسب شناس اسلامی هستند که متفق القول شهادت داده اند که حضرت سلطانعلی (ع) فرزند بلافصل امام محمد باقر (ع) است.ایشان نه تنها فرزند امام معصوم است بلکه برادر امام صادق (ع) و عموی امام نیز هست. دختر ایشان به نام فاطمه یکی از همسران امام هفتم (ع) است. درتاریخ ذکر شده که ایشان نائب خاص امام پنجم و ششم (ع) است و چون با رشادت فراوانی که از خود نشان داده، به شهادت رسیده است، در زمره ی شهدای آل محمد (ص) قرار گرفته است.
پی نوشت ها

۱- بارکرز، باریکرسف، بارکرسف روستایی است در اطراف حرم امامزاده که در بیشتر کتب مربوط به اردهال نام آن برده شده است. منبع:کتاب خورشید اردهال