۲. افراط و تفریط در ارائه چهره مهر و قهر از امام عصر(عج)
انحراف دیگر، افراط و تفریط در تبیین قتل‏ها و درگیری‏های آغاز قیام است.
1-۲. برخی هر گونه مبارزه و مجاهدت را از حضرت نفی می‏کنند و صرفا به دنبال حل معجزه آسای امورند و مهربانی حضرت را به معنای عدم اجرای هر گونه کیفری می‏دانند. این تفکر انحرافی در زمان خود اهل‏بیت :نیز وجود داشت:
معمر بن خلاد می‏گوید: نزد امام رضا(علیه السلام )سخن از حضرت قائم(علیه السلام )مطرح شد. حضرت فرمودند:
((‏… لو قد خرج قائمنا(علیه السلام )لم یکن الا العلق و العرق و النوم علی السّروج(۲۱)؛ شما امروز سبکبال‏تر از آن زمانید. قائم که قیام کند، جز عرق ریختن و خواب (از فرط خستگی و مجاهدت‏های پی در پی) روی زین‏ها نیست)).
پیامدها
1. عدم آمادگی و کوشش برای زمینه‏سازی ظهور.
2. امید کاذب که بسیاری از افراد را در انجام وظایف سست می‏کند.
خاستگاه
1. معجزه آسا پنداشتن همه امور
2. عدم درک عمیق مهربانی حضرت که با حکمت توأم است.
3. عدم نگاه جامع به دین (صریح آیات و روایات و سیره اهل‏بیت:).
مبارزه و درمان
علم و بصیرت در دین، بررسی آیات و روایات و سیره اهل‏بیت: به ویژه درک مطالب ذیل:
1. روشن شدن مسأله امداد غیبی و جایگاه آن در قیام.
2. بررسی رابطه حکمت و محبت، که حکیم، مهربانی‏اش هم از حکمت او سرچشمه
می‏گیرد و حکمت هیچ‏گاه نمی‏پذیرد بر گرگ صفتان ـ که خویی جز وحشیگری و جنایت ندارند و هیچ موعظه‏ای در آن‏ها اثر ندارد و به هیچ صراطی مستقیم نیستند ـ ترحم شود:
 
ترحم بر پلنگ تیزدندان                           ستمکاری بود بر گوسفندان
2-۲. دیدگاه دیگر، ارائه چهره‏ای خشن و وحشت آفرین است که توأم با قتل و خون‏ریزی می‏باشد. این مطلب با روح آیات و رسالت پیامبران و اوصیا: سازگاری ندارد.
پیامدها
1. ایجاد دلزدگی و نفرت نسبت به امام.
2. ترس و خوف از حضرت و عدم پذیرش امام به عنوان پدری مهربان.
3. ناامیدی از انجام اعمال صالح به جهت ترس از عدم پذیرش توسط امام، با این تصور که اکثریت کشته خواهند شد و حضرت اعمال او را نیز نخواهد پذیرفت.
نتیجه این‏که نفرت و خشونت و یأس، باعث عدم انگیزه برای درک و حتی تأمل درباره حضرت و راه و مرام او می‏گردد.
خاستگاه
1. عدم بصیرت کافی و نگاه جامع به دین.
2. عدم بررسی دلالی و سندی روایات.
 
مبارزه و درمان
1. با بررسی روایات روشن می‏گردد که بسیاری از مطالب ارائه شده (قتل‏های آغازین، جوی خون، کشته شدن دو سوم مردم و …) دچار اشکالات بسیار از ناحیه سند و دلالت می‏باشند.(۲۲)
2. روشنگری توسط اندیشمندان:
الف) جنگ تنها با کسانی است که جز زبان زور چیزی نمی‏فهمند، نه عموم مردم که با جان و دل سراغ حضرت می‏آیند.
3. حضرت با مردم مهربان، بلکه مهربان‏ترین افراد است.
((‏جواد بالمال، رحیم بالمساکین، شدید علی العمال(۲۳) . او نسبت به مال و دارایی، کریم و گشاده دست، با مسکینان، مهربان و با کارگزاران، سخت‏گیر است)).
در روایتی، امام رضا(علیه السلام )در بیان صفات امام معصوم فرمود: ((‏یکون اعلم الناس و احکم الناس و اتقی الناس و احلم الناس و اشجع الناس و اسخی الناس… و یکون اولی بالناس منهم بانفسهم و اشفق علیهم من آبائهم و امهاتهم و…؛(۲۴) امام، سرآمد مردم در دانش، قضاوت و حکمت، پرهیزکاری، حلم، شجاعت و سخاوت است… او نسبت به مردم از خودشان سزاوارتر و از پدر و مادرشان دلسوزتر است و… .
3. در نهایت گفتنی است وظیفه یک عالم ـ چنان‏که روایات می‏گویند ـ ایجاد تعادل در خوف و رجا است، نه این‏که دچار افراط و تفریط شده و مخاطبان خویش را به ورطه افراط و تفریط افکند.
 
3. طرح مباحث غیر ضروری
یکی دیگر از انحرافات در مقوله مهدویت، پرداختن به مباحثی است که هیچ ثمره‏ای ندارد. در روایت آمده است: ((‏فاغلقوا ابواب السؤال عما لایعنیکم(۲۵)؛ از آنچه ثمره‏ای برایتان ندارد، بیهوده نپرسید)). مسکن، ازدواج ، همسر، تعداد همسران، تعداد فرزندان و … از مباحثی هستد که اذهان افراد را به خود مشغول ساخته و از مباحث مهم باز داشته است.
معرفت امام، وظیفه ما نسبت به امام، تبیین و ترسیم استراتژی آینده و ارائه آن برای زمینه سازی و فراهم آوردن شرایط ظهور و … مسایلی است که پرداختن به آن اهمیت فراوانی دارد.
پیامدها
1. بازماندن از مباحث مهم، کاربردی و ضروری.
2. بستر سازی برای ورود خرافات و سخنان بی دلیل و غیر مستند که در نتیجه، سوداگران برای مطرح کردن خویش یا فریفتن مردم از بازار گرم این مباحث بهره می‏جویند.
خاستگاه
1. عدم تشخیص وظیفه دینی.
2. هوای نفس که در عوام‏فریبی بروز می‏یابد.
3. توهم و خیال‏پردازی که زمینه داستان سرایی‏هایی چون جزیره خضرا و… است.
4. عدم بررسی سندی و دلالی روایات (چنانکه تأمل و بررسی، به خوبی جزیره خضرا را نفی می‏کند و با نفی آن، بطلان وجود هزاران فرزند برای حضرت یا تطبیق خضرا بر مثلث برمودا، کاملا روشن می‏گردد).(۲۶)
5. عدم تبیین و روشنگری اندیشمندان و عالمان دینی.
مبارزه و درمان
1. علم و بصیرت در دین.
2. روشنگری توسط اندیشمندان در موضوعات مرتبط با مهدویت و ذکر مسایل مهم و کاربردی و تبیین وظایف.
3. حساسیت علما نسبت به عوام‏فریبان و ورود خرافات به ساحت دین و مقوله‏های دینی نظیر مهدویت.
4. تقوا در مقابل هوای نفس و عوام‏فریبی.
 
4. تعجیل
یکی دیگر از آسیب‏ها، عجله داشتن در تحقق امر ظهور است. شتاب‏زدگی در این امر، در روایات ما بسیار نکوهش شده است:
مرحوم صدوق در کمال‏الدین نقل کرده که امام جواد(علیه السلام )فرمود: ((‏یهلک فیها المستعجلون)۲۷(؛ در دوران غیبت، شتاب‏زدگان در امر ظهور هلاک می‏شوند.))
امام صادق(علیه السلام )فرمود:
انما هلک الناس من استعجالهم لهذا الامر. ان الله لایعجل لعجله العباد ان لهذا الامر غایه ینتهی الیها فلو قد بَلَغوها لم یستقدموا ساعه و لم یستأخروا.(۲۸)
شتاب مردم برای این کار، آن‏ها را هلاک ساخت. خداوند به جهت شتاب مردم، شتاب نمی‏کند. برای این امر مدتی است که باید پایان پذیرد. اگر پایانش فرا رسد، آن را ساعتی پیش و پس نیفکنند.
پیامدها
1. ناسپاسی و اعتراض و عدم رضایت به مصلحت الهی
2. رویکرد به منحرفان و مدعیان دروغین مهدویت
3. یأس و ناامیدی در اثر عدم تحقق ظهور
4. شک و تردید
5. دست به اقدام ناشایست زدن
6. استهزا و تمسخر آیات و روایات و معتقدان به غیبت و ظهور.
خاستگاه
1. عدم درک جایگاه مصلحت و حکمت الهی
2. عدم تسلیم نسبت به اراده خدا
3. بی طاقتی و بی ظرفیتی و عدم صبر در سختی‏ها، اذیت‏ها و طعنه‏های دشمنان
4. تنها خود را معیار دیدن. لذا پایان عمر و زندگی خود را ملاک می‏داند، نه سیر تاریخ را.
مبارزه و درمان
1. تسلیم اراده و حکمت الهی بودن همراه با آرزوی ظهور و داشتن آمادگی.
امام جواد(علیه السلام )فرمودند: ((‏…یهلک فیها المستعجلون و ینجو فیها المُسلِمون(۲۹)؛ در دوره غیبت، شتاب‏زدگان در امر ظهور هلاک می‏شوند و اهل تسلیم نجات می‏یابند.))
ایمان به غیب و ایمان به حکمت الهی، سبب صبر و تسلیم به جای تعجیل خواهد شد.
طوبی للصابرین فی غیبته، طوبی للمقیمین علی محبته، الذین وصفهم الله فی کتابه وقال: هدی للمتقین الذین یؤمنون بالغیب.(۳۰)
خوشا به حال صابران در دوره غیبت او، و استواران در محبت او! همانان که خدای تبارک و تعالی در کتابش چنین توصیفشان فرموده است: این قرآن، هدایت است برای پرهیزگاران، همان کسانی که به غیب ایمان دارند.
در روایت دیگر آمده است:
… و متی علمنا انه عزوجل حکیم، صدقنا بان افعاله کلها حکمه و ان کان وجهها غیر منکشف لنا.(۳۱)
هنگامی که خدای تبارک و تعالی را حکیم بدانیم، همه افعال خدا را مطابق حکمت و مصلحت خواهیم دانست، گرچه سبب آن‏ها برای ما روشن نباشد.
در روایت دیگر آمده که امام سجاد(علیه السلام )فرمودند:
و ان للقائم منّا غیبتین … و امّا الاخری فیطول امدها حتی یرجع عن هذا الامر اکثر من یقول به، فلا یثبت علیه اِلاّ من قوی یقینه و صحت معرفته و لم یجد فی نفسه حرجا مما قضینا و سلّم لنا اهل البیت.(۳۲)
برای قائم ما دو گونه غیبت است:… امّا زمان غیبت دوم به درازا می‏کشد تا جایی که بیش‏تر کسانی که به او ایمان داشتند، از اعتقاد خود بر می‏گردند. فقط کسانی در اعتقاد خود ثابت قدم می‏مانند که یقینی محکم و استوار و شناختی صحیح داشته و تسلیم ما اهل بیت باشند و سخنان ما بر آن‏ها گران نباشد.
2. علم و بصیرت در دین:
در دو مقوله عواقب تعجیل و آثار صبر، روایات بسیاری آمده است. به مناسبت، به برخی از آن‏ها اشاره می‏شود:
الف) عاقبت عجله ، پشیمانی است: ((‏لا تعاجلوا الامر قبل بلوغه فتندموا؛(۳۳) پیش از رسیدن این امر، شتاب مکنید که پشیمان می‏شوید.))
ب) فضیلت صبر و شتابزده نبودن:
1. جهاد در کنار رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) :
…اما ان الصّابر فی غیبته علی الاذی و التکذیب بمنزله المجاهد بالسیف بین یدی رسول‏الله.(۳۴)
آن‏ها که در زمان غیبت او برآزار و طعنه و تکذیب دشمنان صبر ‏کنند، مانند کسانی هستند که در حضور رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شمشیر زده‏اند)).
2. در زمره اهل‏بیت: و در علیین بودن:
ان من انتظر امرنا و صبر علی ما یری من الاذی و الخوف، هو غداً فی زمرتنا(۳۵).
کسی که منتظر امر ما باشد و در این راه، بر آزار و ترس و وحشت صبر کند، روز رستاخیز در جرگه ما خواهد بود.
امام حسن عسکری(علیه السلام )فرمودند:
یا احمد بن اسحاق ، هذا امر من امر الله و سرّ من سرّالله و غیب من غیب الله فخذ ما آتیتک و اکتمه و کن من الشاکرین ، تکن معنا غدا فی علّیین.(۳۶)
ای احمد بن اسحاق، اینْ امر و سرّ و غیبی است از جانب خداوند. آنچه به تو ارزانی داشتیم فراگیر و از نااهل پوشیده‏دار و سپاسگزار باش، تا فردای قیامت در مقامات علّیین با ما باشی.
3. تبیین و روشنگری اندیشمندان نسبت به عواقب تعجیل و آثار صبر و تسلیم و رضا و تذکر به این نکته که مهم، انجام وظیفه است و حرکت در این مسیر و معرفت به امام و راه و مرام او با چنین حالتی، ظهور مقدّم شود یا به تأخیر افتد، هیچ ضرر نکرده و در رکاب و در زمره اهل بیت: قرار داریم.
امام باقر(علیه السلام )در تفسیر آیه شریفه: یا ایها الذین آمنوا اصبروا و صابروا و رابطوا (۳۷)  فرمودند:
یا ایها الذین آمنوا اصبروا علی اداء الفرائض و صابروا علی عدوکم و رابطوا امامکم المنتظر(۳۸).
ای مؤمنان، در بجا آوردن امور واجب خود، صبر و تحمل داشته باشید و در برابر دشمنانتان، پایداری ورزید و یک دیگر را به شکیبایی سفارش کنید و با امام منتظَر خود، پیوند و رابطه ناگسستنی داشته باشید.
همچنین فرموده‏اند:
من مات و هو عارف لامامه، لا یضرّه تقدّم هذا الامر او تأخّر و من مات و هو عارف لامامه کان کمن هو مع القائم فی فسطاطه.(۳۹)
هر کس با شناخت امامش بمیرد، پیش افتادن این امر یا به عقب افتادن آن به او ضرری نرساند. کسی که با معرفت امامش بمیرد مانند کسی است که با حضرت قائم(علیه السلام )در خیمه‏اش باشد.
نکته : تعجیل، یکی از آفت‏ها و آسیب‏هایی است که فرا روی منتظر قرار دارد، اما برخی در نقطه مقابل دچار آسیب شده‏اند و آن دور شمردن وقت ظهور است که پیامد آن،
بی‏تفاوتی و قساوت قلب می‏باشد. در روایتی فرموده‏اند:
لا تعاجلوا الامر قبل بلوغه فتندموا ولا یطولن علیکم الامد فتقسو قلوبکم.(۴۰)
پیش از رسیدن این امر شتاب نکنید که پشیمان می‏شوید و آن را دور نشمارید که دلتان قساوت می‏گیرد.
در روایات دیگر، تکلیف مشخص شده است: ((‏اهل عجله هلاکند. اهل نجات، کسانی‏اند که تسلیم اراده خدایند(۴۱)، و امر ظهور را نزدیک می‏شمارند.(۴۲)(و آن‏که امر ظهور را نزدیک داند، خویشتن را آماده می‏سازد).