بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِإِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ * وَمَا أَدْرَاکَ مَا لَیْلَهُ الْقَدْرِ * لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ *تَنَزَّلُ الْمَلَائِکَهُ وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن کُلِّ أَمْرٍ * سَلَامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ * . (۱)اى عفو تو شامل گناهانکوى تو پناه بى پناهانبر خسته دلان شفاى دردىمحروم نکرده دردمندىباز است درت بر آزمنداناى عشق دل نیازمندانجز تو که نظر به حال ما کردیا گوش بر این مقال ما کردبخشنده هر گناهى اى دوستبر گم شدگان پناهى اى دوستاى راز دل شکسته مناى مرهم قلب خسته مناى مونس من انیس جانماى یار و رفیق در نهانماى راه مرا چراغ روشنآب و گل من زتست گلشنامید منى به هر دو عالمدورم منما زخویش یک دمبنگر ز گنه چه تیره روزمچون شمع به درگهت بسوزمباشد که نظر کنى به حالمبخشى به عنایتت کمالمیادى زغریب بى نوا کناز لطف, تو درد من دوا کنمسکین به در تو دردمند استدل خسته و زار و مستمند است(۲)ما, آن (قرآن) را در ((شب قدر)) نازل کردیم و تو, چه مى دانى ((شب قدر)) چیست؟ شب قدر, از هزارماه بهتر است, فرشتگان و ((روح)) در آن شب به اذن پروردگار خود, براى تقدیر هر کارى نازل مى شوند, آن شب انباشته از سلامت و برکت و رحمت, تا طلوع صبح است.درباره سوره قدر, شب قدر, معناى قدر, تعیین شب قدر, تکالیف شب قدر و شیوه هاى بهره جویى از این شب بزرگ و ارتباط با خداوند مهربان, مطالب قابل اهمیتى وجود دارد, که ما خلاصه آن را مورد مطالعه قرار مى دهیم.
ثواب قرائتامام باقر(علیه السلام) فرموده است: هر کس سوره ((انا انزلناه)) را با صداى بلند بخواند, مثل کسى خواهد بود که شمشیر به دوش گرفته و در راه خداوند جهاد مى کند و هر کس آن را پنهان و آهسته بخواند, مانند کسى است که در راه خدا, به خون خود غلتیده است.(۳)
معناى ((شب قدر))چرا این شب, ((شب قدر))نامیده شده, در آن چه اسرارى نهفته و چه وقایع و حوادثى در آن رخ داده و رخ مى دهد؟مفسران قرآن کریم با استفاده از قرآن و احادیث پیشوایان معصوم(علیهم السلام), درباره نام گذارى این شب به ((شب قدر))مطالب و دلایل زیادى آورده اند, که مهم ترین و مناسب ترین آن ها بدین شرح است:۱ـ شب قدر, یعنى شب بزرگ و با عظمت, زیرا در قرآن کریم((قدر))به معناى منزلت وبزرگى خداوند عالم آمده هم چنان که در این آیه مى خوانیم: ((ما قدروا الله حق قدره))(۴) آنان عظمت خداوند را نشناختند. و ((حبیش)) در کتاب ((وجوه القرآن)) لیله القدر را به لیله العظمه معنا کرده(۵) رمز این بزرگى هم در خود سوره((قدر))بیان گردیده است آن جا که مى فرماید: شب قدر, از هزار ماه بهتر است.۲ ـ شب با ارزش و پر قیمت, جهت دیگرى براى معناى ((قدر)) مى تواند باشد, زیرا از یک سو در همین سوره مى خوانیم: ((عبادت)) در این شب از عبادت در هزار ماه بهتر و با ارزش تر است در فارسى هم مى گوییم: ((قدر جوانى, ((قدر)) سلامت ونعمتى را که در اختیار دارى, بدان)).داد حق عمرى که هر روزى از آنکس نداند قدر آن را در جهانآن که غافل بود از کشت و بهاراو چه داند قیمت این روزگار؟قیمت هر کاله مى دانى که چیستقیمت خود را ندانى ابلهى است!۳ ـ ((قدر)) به معناى ((سختى معیشت)) نیز آمده, در قرآن کریم مى خوانیم: ((ومن قدر علیه رزقه فلینفق مما آتاه الله))(۶) هر کس گرفتار تنگى روزى و تنگدستى در زندگى شود مقدارى از آنچه را خداوند به او عطا کرده, در راه خدا انفاق نماید.۴ ـ طبق آیات متعدد قرآن کریم, ((قدر))به معناى اندازه گیرى, تقدیر و تنظیم امور آمده است. در آیه اى مى خوانیم: ما قرآن را در شب مبارکى نازل کردیم, و ما همواره بیم دهنده بوده ایم; و در آن شب: ((فیها یفرق کل إمر حکیم))(۷) هر کارى, بر طبق حکمت خداوند, تعیین و تنظیم مى گردد.))راغب اصفهانى, مى نویسد: ((لیله القدر اى لیله قیضها لامور مخصوصه))(۸) شب قدر, یعنى شبى که خداوند براى تنظیم و تعیین امور مخصوصى, آن را آماده و مقرر فرموده است.طبق روایات فراوانى که وارد شده, در شب قدر, سرنوشت افراد براى سال آینده, مانند: رزق و روزى, مرگ و میر(۹), خوشى و ناخوشى, و امور و حوادث دیگر زندگى, بر اساس استعدادها و لیاقت ها, رقم مى خورد, و این تقدیر و تنظیم حکیمانه هم, در انسان هیچ گونه ((اجبار)) و ((سلب اختیارى)) به وجود نمىآورد.این که فردا این کنم یا آن کنماین دلیل اختیار است اى صنمو آن پشیمانى که خوردى از بدىز اختیار خویش گشتى مهتدىدرباره تنظیم و تقدیر سرنوشت افراد در ((شب قدر))براى سال آتى آنان, امام صادق(علیه السلام)فرموده است: ((التقدیر فى لیله القدر تسعه عشر, والابرام فى لیله احدى و عشرین, والامضإ فى لیله ثلاث و عشرین))(۱۰) تقدیر امور و سرنوشت ها در شب نوزدهم, تحکیم آن در شب بیست و یکم و امضاى آن در شب بیست و سوم صورت مى گیرد.آرى, به خاطر اهمیت شب قدر, ارزش و عظمت آن, نزول فرشتگان بى شمار آسمانى به زمین و سرنوشت سازى این شب الاهى ده ها روایت در کتاب ها و تفسیرهاى شیعه و اهل سنت وارد شده است. در بیان پیامبر گرامى اسلام(صلی الله علیه و اله) هم مى خوانیم: ((من قام لیله القدر ایمانا و احتسابا, غفر له ما تقدم من ذنبه))(۱۱) هر کس در ((شب قدر))از روى ایمان و اخلاص, به قیام و عبادت ایستد, گناهان گذشته او, بخشیده و آمرزیده مى شود.کى فرستادى دمى بر آسمان نیکیى کز پى نیامد مثل آن ؟گر مراقب باشى و بیدار تو بینى هر دم پاسخ کردار توچون شمارى جرم خود را و خطا بحر بخشایش درآید درعطا
کدام شب است؟شب قدرى که قرآن کریم, آن را ((بهتر از هزار ماه)) معرفى مى کند حدود یک صد حدیث, در کتاب ها و تفسیرهاى شیعه و اهل سنت, درباره عظمت آن واردشده, چه شبى مى باشد؟مجموع مطالبى که از قرآن کریم و احادیث شیعه و اهل سنت, در مورد تعیین ((شب قدر)) به دست می آید را در موارد زیر مى توان خلاصه نمود:۱ ـ در این که ((شب قدر)) در ماه مبارک رمضان قرار دارد, هیچ گونه تردیدى نمى توان به خود راه داد, چون از یک سو خداوند فرموده: قرآن در ماه رمضان نازل شده.(۱۲) و از سوى دیگر در سوره((قدر))هم آمده: آن (قرآن) را در ((شب قدر))نازل کردیم; و این که ((شب قدر))در ماه مبارک رمضان قرار دارد, مورد اتفاق روایات و مفسرین قرآن است.۲ ـ ((شب قدر)), در دهه آخر ماه مبارک رمضان قرار دارد, روایات فراوان و نظریه هاى مفسران شیعه و اهل سنت, آن را حتمى مى شمارد.(۱۳) پس در این مورد هم تردیدى نیست.((عایشه)) روایت مى کند: تلاش و کوششى را که مى دیدم رسول خدا(ص), در دهه آخر ماه مبارک رمضان انجام مى داد, در اوقات دیگر انجام نمى داد.(۱۴)حق شب قدر است در شبها نهان تا کند جان هر شبى را امتحاننه همه شبها بود قدر اى جوان نه همه شب ها بود خالى از آن۳ ـ طبق روایات فراوانى که در منابع شیعى آمده, شب هاى نوزدهم, بیست و یکم و بیست و سوم ماه مبارک رمضان ((شبهاى قدر))معرفى شده اند,(۱۵) اما امام باقر(علیه السلام) دایره آن را محدودتر نموده, و در پاسخ ((عبدالواحد بن مختار انصارى)) که خواستار تعیین یکى از آن شب ها از سوى امام(علیه السلام) بود, فرموده اند: ما علیک إن تعمل فى لیلتین, هى احدیهما.(۱۶) ایرادى ندارد هر دو شب را به عبادت و شب زنده دارى مشغول باش, زیرا ((شب قدر))یکى از این دو شب مى باشد.۴ ـ در میان شب بیست و یکم و شب بیست و سوم در عین حالى که خدا و رسول(صلی الله علیه واله) و امامان(علیهم السلام), براى زنده نگهداشتن روح امید و نشاط و اهمیت به اطاعت و عبادت بندگان و تقرب آنان, سعى در مخفى داشتن ((شب قدر)) داشته اند ـ آن طور که از تعدادى از احادیث استفاده مى شود, احتمال ((شب قدر)) بودن شب بیست و سوم را مى توان تقویت نمود و معتبرتر دانست.زیرا در چند روایت آمده: رسول خدا(صلی الله علیه و اله) به عبادت و شب زنده دارى دهه آخر ماه مبارک رمضان سفارش مى کرد, امام على(علیه السلام) مى فرماید: ((شب بیست و سوم)), در عین حالى که باران شدیدى آمده بود و مسجد مدینه را گل و آب فرا گرفته بود, رسول خدا(صلی الله علیه واله) , ما را به نماز وا مى داشت , و با وجود این که صورت و بینى آن حضرت, گل آلود شده بود, دست از عبادت و شب زنده دارى نمى کشید.(۱۷)امشب شب بخشایش و انعام و عطاست امشب شب آن است که همراز خداستامام باقر(علیه السلام) هم فرموده است: ((عبدالله بن انیس انصارى)), که در ((جهینه)) زندگى مى کرد و با مدینه فاصله داشت, به حضور رسول خدا(صلی الله علیه واله) رسید و عرض کرد: من شتر و گوسفند و چوپانهایى دارم, و نمى توانم زیاد در شهر بمانم, اما دوست مى دارم, یکى از شبهاى ماه رمضان را برایم تعیین کنى, تا در آن شب به شهر آمده و به نماز و عبادت بپردازم.رسول خدا(صلی الله علیه واله) او را نزدیک خویش کشید, و در گوش او چیزى گفت, آن مرد هم شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان, در مدینه حضور یافت, به عبادت و شب زنده دارى پرداخت, و صبح به محل و سراغ کار خود بازگشت.(۱۸)قال الباقران علیهما السلام:سالته عن علامه لیله القدر، فقال: علامتها ان یطیب ریحها، و ان کانت فى برد دفئت، و ان کانت فى حر بردت فطابت. (وسائل الشیعه، ج ۷ صفحه ۲۵۶.)ترجمه: (محمد بن مسلم) از علامت لیله القدر پرسید؟ پس امام (علیه السلام) فرمود: علامت لیله القدر این است که بوى خوشى از آن پخش مى‏شود، اگر در سرماى (زمستان) باشد گرم و ملایم مى‏گردد، و اگر لیله القدر در گرماى (تابستان) باشد خنگ و معتدل و نیکو مى‏گردد.حدیث: قال ابو عبد الله علیه السلام: لیله القدر فى کل سنه و یومها مثل لیلتها.( وسائل الشیعه، ج ۷ صفحه ۲۶۲) ترجمه: شب قدر در هر سال است و روز آن مثل شب آن مى‏باشد.علامه طباطبائى در علایم شب قدر می ‏گوید: روایات در معنى و خصایص و فضایل شب قدر بسیار است، در بعضى از آن روایات علامتهایى براى شب قدر ذکر کرده از قبیل اینکه شب قدر، صبح آن شب آفتاب بدون شعاع طلوع می‏کند و هواى آن روز معتدل است. (المیزان، ج ۴۰، ص ۳۳۲)قال النبى (صلى الله علیه و آله): ان انا ادرکت لیله القدر فما اسال ربى؟ قال (صلی الله علیه واله): «العافیه‏».( مستدرک الوسائل، ج ۷ صفحه ۴۵۸)ترجمه: به پیامبر(صلی الله علیه واله) گفته شد: اگر شب قدر را دریابم از خدا چه چیزى را مسئلت کنم؟ فرمود: «عافیت را».همچنین در روایت مى خوانیم: رسول خدا(صلی الله علیه واله) شب بیست و سوم, به صورت افراد آب مى پاشید تا آنها را خواب نگیرد چنانکه حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) همه اعضاى خانواده را وادار مى کرد, روز بخوابند, شب کم غذا بخورند تا بتوانند شب بیست و سوم را بیدار بمانند, و مى فرمود: انسان محروم کسى است, که از خیر و فضیلت این شب محروم بماند. (۱۹)اى دل دو سه شام تا سحرگاه مخسبهنگام تضرع و نیاز است مخسببیدارى ما چراغ عالم باشدیک شب تو چراغ را نگه دار مخسببارى, اگر چه با توجه به شواهد حدیثى و تاریخى, احتمال ((شب قدر))بودن بیست و سوم ماه مبارک رمضان را تایید کردیم, اما همان طور که دربالا هم اشاره شد, پیغمبر(صلی الله علیه واله) و امامان معصوم(علیهم السلام), عنایت داشتند, که ((شب قدر)) براى افراد مخفى بماند, تا آنان با اطاعت و عبادت در چند شب, براى درک ((شب قدر))و معارف و معنویات آن, تلاش و جستجوى بیش ترى داشته باشند.حضرت على(علیه السلام) فرمود: فاطمه(سلام الله علیها) نمى‏گذاشت کسى از اهل خانه در شبهاى قدر به خواب رود به آنان غذاى کم مى‏داد و از روز قبل براى احیاى شب قدر آماده مى‏شد و مى‏فرمود: محروم کسى است که از برکات این شب محروم باشد. (دعائم الاسلام، ج ۱: ۲۸۲)به روایت ((ابن ابى الحدید)) وقتى درباره تعیین ((شب قدر))از امیر مومنان(علیه السلام) سوال مى شود, آن حضرت از مشخص کردن, طفره مى رود و مى فرماید: ((لیس إشک إن الله انما یسترها عنکم نظرا لکم, لا نکم لو إعلمکموها, عملتم فیها و ترکتم غیرها, وإرجو إن لا تخطئکم ان شإ الله))(۲۰) در این جهت تردید ندارم, که خداوند جهت مخفى داشتن ((شب قدر)) به شما نظر و عنایت دارد, زیرا اگر آن را براى شما اعلام داشته بود, در همان شب به عمل عبادت مى پرداختید و عبادت در شب هاى دیگر را ترک مى نمودید, ومن هم به خواست خداوند (در مورد بهره بردارى شما از شب هاى دیگر) امیدوارم شما را محروم نگردانم.حدیث: قال موسى (علیه السلام):الهى ارید قربک، قال: قربى لمن استیقظ لیله القدر، قال:الهى ارید رحمتک، قال: رحمتى لمن رحم المساکین لیله القدر، قال:الهى ارید الجواز على الصراط، قال: ذلک لمن تصدق بصدقه فى لیله القدر، قال:الهى ارید من اشجار الجنه و ثمارها، قال: ذلک لمن سبح تسبیحه فى لیله القدر، قال:الهى ارید النجاه من النار، قال: ذلک لمن استغفر فى لیله القدر، قال:الهى ارید رضاک، قال: رضاى لمن صلى رکعتین فى لیه القدر.( مستدرک الوسائل، ج ۷ صفحه ۴۵۶)ترجمه:خداوندا! مى‏خواهم به تو نزدیک شوم، فرمود: قرب من از آن کسى است که شب قدر بیدار شود، گفت: خداوندا! رحمتت را مى‏خواهم، فرمود: رحمتم از آن کسى است که در شب قدر به مسکینان رحمت کند: گفت: خداوندا! جواز گذشتن از صراط را از تو مى‏خواهم فرمود: آن، از آن کسى است که در شب قدر صدقه‏اى بدهد. گفت‏خداوندا! از درختان بهشت و از میوه ‏هایش مى‏خواهم، فرمود: آنها از آن کسى است که در شب قدر تسبیحش را انجام دهد گفت: خداوندا! رهایى از جهنم را مى‏خواهم، فرمود: آن، از آن کسى است که در شب قدر استغفار کند: گفت‏ خداوندا خشنودى تو را مى‏خواهم، فرمود: خشنودى من از آن کسى است که در شب قدر دو رکعت نماز بگذارد.توضیح:لیله القدر شبى است که قرآن نازل شده است و ظاهرا مراد به قدر، تقدیر و اندازه‏گیرى است، خداى تعالى در آن شب حوادث یکسال را یعنى از آن شب تا شب قدر سال آینده را تقدیر مى‏نماید، زندگى و مرگ، رزق، سعادت، و شقاوت و چیزهایى از این قبیل را مقدر مى‏سازد.
تکالیف ((شب قدر))دلا مى جوش همچون موج دریا که دریا گر بیارامد بگنددبراى عبادت و درک فضیلت و فیض شب قدر, عموما به مسجدها مى رویم, اما براى این که با انجام اعمال جنبى ـ که خود نیز اعمال پر فضیلتى است ـ خویشتن را براى درک عظمت و فضایل عمیق ((شب قدر))آماده تر گردانیم تا بتوانیم در نورانیت قرآن نورانى شویم و بافرشتگان پاک آسمانى هم نوا گردیم و موجى در دریاى روح خود ایجاد کنیم,موج هاى تیز دریاهاى روح هست صد چندان که بد طوفان نوح!دو رکعت نمازقال ابوعبدالله الصادق(علیه السلام): کان لامى فاطمه صلاه تصلیها علمها جبرئیل، رکعتان تقرء فى الاولى: الحمد مره و: انا انزلناه فى لیله القدر، ماه مره و فى الثانیه: الحمد مره و ماه مره: قل هو الله احد، فاذا سلمت‏سبحت تسبیح الطاهره علیها السلام. (جمال الاسبوع:۱۷۳).امام صادق(علیه السلام) فرمود: مادرم فاطمه(سلام الله علیها) همواره دو رکعت نماز را مى‏خواند که جبرئیل به او آموخته بود، در رکعت اول آن پس از حمد صد بار سوره قدر و در رکعت دوم پس از حمد صد بار سوره توحید را مى‏خوانى، و پس از سلام نماز تسبیحات حضرتش را نیز مى‏گویى.۱ ـ غسل شب قدرغسل, از یک سو عبادت است, چون مى بایست به ((نیت تقرب و اطاعت خداوند)) انجام شود, و از سوى دیگر نظافت و بهداشت مى باشد, چون با شست وشوى بدن, هر مومنى خود را براى حضور در مجامع عمومى و ملاقات سالم و جاذب با اهل ایمان آماده و منظم مى گرداند.امام صادق(علیه السلام) فرموده است:((هرکس براى شب هاى هفدهم,نوزدهم,بیست و یکم و بیست سوم ماه مبارک رمضان, که امید ((شب قدر)) بودن آنها مى رود, غسل انجام دهد, از گناهان پاک مى گردد, و مانند روزى مى شود که از مادر متولد گردیده است)).(۲۱)۲ ـ احیا و ((شب زنده دارى))همان طور که در سیره پیامبر(صلی الله علیه واله) و حضرت فاطمه(سلام الله علیها) مطالعه کردیم, احیا, بیدار بودن و ((شب هاى قدر))را باعبادت سپرى نمودن, از تکالیف دیگر در این شب ها مى باشد. بارى, شب زنده دارى با عبادت و دعا, وظیفه اى براى همه شب هاى((قدر))است, اما امام حسن عسکرى(علیه السلام) فرموده: فلا یفوتک احیإ لیله ثلاث و عشرین;(۲۲) اگر نتوانستى در شب هاى دیگر احیا داشته باشى, سعى کن احیا و شب زنده دارى شب بیست و سوم را از دست ندهى.امام باقر(علیه السلام) نیز, فرموده است: هر کس ((شب قدر))را احیا بدارد, خداوند مهربان گناهان او را مى آمرزد… .(۲۳) اما نکته بسیار مهمى که درباره ((احیا)) باید مورد توجه باشد, این است که, اولا: شب را تاسفیده صبح به عبادت و دعا بگذرانیم; ثانیا: ((به بیدارى چشم)) قناعت نکنیم, زیرا آنچه داراى اهمیت فوق العاده است, ((بیدارى دل)) و آگاهى و بصیرتى است که انسان را در محضر الهى و قرآن کریم و فرشتگان آسمانى, مودب و منظم و لایق گرداند.اى بسا بیدار چشم و خفته دل خود چه بیند چشم اهل آب و گل؟زیرا, فرشتگان آسمانى که به زمین نزول مى کند, طبق روایت نخست به محضر حضرت صاحب الامر(علیه السلام) شرف حضور مى یابند,(۲۴) تا علاوه بر سلامت آفرینى در ((شب قدر))یا سلام رسانى به بندگان,(۲۵) پیام ((الله)) را به ((حجه الله (علیه السلام))) ابلاغ دارند(۲۶) و طبیعى است اگر ((حجه الله(علیه السلام)))از وضع ((عباد الله)) رضایت و خرسندى داشته باشد, وضع تقدیر و سرنوشت سال آینده ((عباد الله)) از جانب ((الله)), وضع بهتر و سعادتمندانه ترى خواهد بود.۳ ـ قرآن بر سر گرفتنتکلیف دیگر ((شبهاى قدر)), قرآن به سرگرفتن است. مومنان روزه گرفته, در ماه خدا و خانه خدا, کتاب خدا را گشوده, به سرگرفته و آن را شفیع خود قرار مى دهند. آن ها به محتواى قرآن مى اندیشند, به آغوش آن پناه مى برند و با قرآن پیوند و پیمان مجدد برقرار مى نمایند, تا با معارف نورانى آن, همه زوایاى زندگى خویش را نورانى و متعالى گردانند. البته براى آگاهى به خصوصیات کامل این اعمال به کتاب هاى دعا باید مراجعه نمود. (۲۷)امام صادق(علیه السلام) هم فرموده است: براى شب هاى((قدر)) قرآن کریم را جلوى خود قرار دهید, آن را بگشایید و بخوانید: ((اللهم انى إسئلک بکتابک المنزل, وما فیه وفیه اسمک الاکبر, وإسمائک الحسنى, وما یخاف ویرجى, إن تجعلنى من عتقائک من النار)).(۲۸)۴ ـ نماز و دعاامام صادق(علیه السلام) فرموده است: در هر یک از دو شبهاى قدر صد رکعت نماز مى بایست خوانده شود.(۲۹) آن حضرت, خود نیز این عمل را انجام مى داد, چنانکه از سر شب تا سفیده صبح به دعا و مناجات با خداوند مى پرداخت.(۳۰)از جمله دعاهایى که به خواندن آنها سفارش شده دعاى جوشن کبیر مى باشد.۵ ـ استغفار و توبهاگر چه روزه دارى خود عامل شست و شوى بخشى از گناهان مى باشد, اما براى وارد شدن به ماه مبارک رمضان, به خصوص دریافت فیض شب هاى((قدر))اداى دین خالق و خلق هم, لازم خواهد بود, در عین حال, در این شب هاى نورانى, که به بیان امام صادق(علیه السلام): ((درهاى رحمت الهى, به روى بندگان گشوده مى گردد.(۳۱) درخواست آمرزش گناهان, توبه و انابه و گریه و ناله به درگاه خداوند, براى رفع گرفتارى ها و رسیدن به حاجت هاى مادى و معنوى, کارى ضرورى خواهد بود.چون خدا خواهد که مان یارى کندمیل مان را جانب زارى کندز ابر گریان شاخه سبز وتر شودزان که شمع از گریه روشن تر شودبه هر حال, عظمت و تکالیف شب هاى نورانى و سرنوشت ساز((قدر)) فراوان است, که این مقال را مجال آن نیست, فقط به طور خلاصه مى توان گفت: شب قدر , شب وصل است و آداب و تکالیفى را هم که تاکنون برشمردیم سراسر مى تواند مقدمه وصال محبوب باشد.
پی نوشت :
1ـ قدر,.۲ـ انصاریان, حسین ـ عرفان اسلامى, ج ۳, ص ۱۸۴.۳ـ تفسیر نورالثقلین, ج ۵, ص ;۶۲۲ الدر المنثور فى التفسیر المإثور, ج ۶, ص ۳۷۱.۴ـ حج, ۷۴.۵ـ تفسیر نوین, ص ۲۷۵.۶ـ تفسیر نوین, ص ۲۷۵.۷ـ دخان, ۴.۸ـ المفردات فى غریب القرآن, ص ۳۹۵.۹ـ تفسیر نورالثقلین, ج ۵, ص ;۶۳۱ البرهان فى تفسیر القرآن, ج ۴, ص ۴۸۶.۱۰ـ تفسیر نورالثقلین, ج ۵, ص ;۶۲۷ البرهان فى تفسیر القرآن, ج ۴, ص ;۴۸۷ وسائل الشیعه, ج ۷, ص ۲۵۹.۱۱ـ الدر المنثور فى تفسیر المإثور, ج ۶, ص ;۳۷۶ فى ضلال القران, ج ۸, ص ;۶۲۸ وسائل الشیعه, ج ۷, ص ۲۶۲.۱۲ـ بقره, ۱۸۵.۱۳ـ الدر المنثور, ج ۶, ص ;۳۷۶ تفسیر نورالثقلین, ج ۵, ص ۶۲۹.۱۴ـ الدر المنثور, ج ۶, ص ۳۷۶.۱۵ـ الدر المنثور, ج ۶, ص ۳۷۶.۱۶ـ نور الثقلین, ج ۵, ص ۶۲۸.۱۷ـ بحارالانوار, ج ۹۴, ص ۱۰.۱۸ـ تفسیر نورالثقلین, ج ۵, ص ;۶۲۸ بحارالانوار, ج ۹۴, ص ۱۰.۱۹ـ بحارالانوار, ج ۹۴, ص ۱۰.۲۰ـ شرح نهج البلاغه, ج ۲۰, ص ;۱۵۴ بحارالانوار, ج ۹۴, ص ۱۰.۲۱ـ فضایل الاشهر الثلاثه, ص ;۱۳۷ وسائل الشیعه, ج ۷, ص ۲۶۱.۲۲ـ وسائل الشیعه, ج ۷, ص ۲۶۱.۲۳ـ وسائل الشیعه, ج ۷, ص ۲۶۱.۲۴ـ البرهان فى التفسیر القرآن, ج ۴, ص ۴۸۸.۲۵ـ بحارالانوار, ج ۹۴, ص ۱۴.۲۶ـ بحارالانوار, ج۹۴, ص۱۴.۲۷ـ مفاتیح الجنان, ص ۲۲۴.۲۸ـ بحارالانوار , ج ۹۴ , ص ۴.۲۹ـ وسائل الشیعه, ج ۷, ص ;۲۶۱ فضائل الاشهر الثلاثه, ص ۱۳۷.۳۰ـ وسائل الشیعه, ج ۷, ص ۲۶۰.۳۱ـ وسائل الشیعه, ج ۷, ص ۲۵۹.