اشاره

 قرآن کریم و احادیث اهل بیت (علیهم‌السلام) بر مسئله تولی و تبری تأکید به سزایی دارند. تولی و تبری که بر حب و بغض مبتنی است شاخصه ایمان در دین اسلام است. آنچه که در اینجا قابل توجه است مسئله تولی است که ممکن است در اذهان این توهم را ایجاد کند که تولی معنایش این است که با کسانی که مسلمان نیستد باید دشمنی ورزید. اما پاسخ آن این است که معنای تولی دوست نداشتن است نه دشمنی  که باعث جنگ و ناامنی شده و هر چه غیر مسلمان هستند باید منکوب شوند. در این مقاله به حقیقت این دو فریضه الهی در قالب احادیث اشاره شده است.

۱. امام علی‌بن‌موسی‌الرضا (علیه‌السلام):

کَمالُ الدّینِ وِلایتُنا وَالبَراءَهُ مِن عَدُوِّنا

کمال دین، در ولایت ما و بیزاری از دشمنان ماست. (بحار، ج ۲۷، ص ۵۸)

۲. امام جعفرصادق (علیه‌السلام):

کَذَبَ مَنِ ادَّعَی مَحَبَّتَنَا وَ لَمْ یتَبَرَّأْ مِنْ عَدُوِّنَا.

دروغ می‌گوید کسی که ادعای محبّت ما را می‌کند ولی از دشمنان ما تبرّی و بیزاری نمی‌جوید. (بحار، ج ۲۷،‌ص ۵۹)

۳. امام زین‌العابدین (علیه‌السلام):

مَن اَحبَّ اَعداءَنا فَقَد عادانا وَ نَحنُ مِنهُ بَراءٌ واللهُ عزَّ وجلَّ مِنهُ بَریءٌ.

کسی که دشمنان ما را دوست بدارد با ما دشمنی کرده و ما از او بیزاریم و خداوند متعال نیز از او بیزار است. (بحار، ج ۲۷، ص ۶۰)

۴. امام محمدباقر (علیه‌السلام):

مَنْ اَرادَ أنْ یعْلَمَ حُبَّنا فَلْیمْتَحِنْ قَلْبَهُ فَاِنْ شاَرَکَ فِی‌حُبِّنا حُبَّ عَدُوِّنا فَلَیسَ مِنّا وَ لَسْنا مِنْهُ.

اگر کسی بخواهد میزان دوستی خود را نسبت به ما بداند به دل خود مراجعه کند اگر ما را دوست می‌دارد و دشمنان ما را هم دوست می‌دارد او از ما نیست و ما هم از او نیستیم. (بحار، ج ۲۷، ص ۵۱)

۵. مولی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام):

لایجتَمع حُبُّنا و حُبُّ عَدُوِّنا فی ‌جَوْفِ انسانٍ، إنَّ اللََّهَ لَمْ یجعَلْ لِرَجُلٍ قَلْبَینِ فِی‌جَوْفِهِ فَیحِبُّ بِهذا و یبغِضُ بِهذا.

دوستی ما با دوستی دشمن ما در یک دل نمی‌گنجد، چرا که خداوند برای یک انسان دو تا دل قرار نداده است که با یکی دوستی کند و با دیگری دشمنی بدارد. (نورالثقلین، ج ۴، ص ۲۳۴)

۶. امام جعفرصادق (علیه‌السلام):

ثَلَاثٌ هُنَّ مِنْ عَلَامَاتِ الْمُؤْمِنِ: عِلْمُهُ بِاللَّهِ وَ مَنْ یحِبُّ وَ مَنْ یبْغِضُ‏.

این سه چیز از علامت‌های مؤمن است: خداشناسی او، و چه کسی را دوست می‌دارد و چه کسی را دشمن. (بحار، ج ۱، ص ۲۱۵)

۷. امام حسن عسکری (علیه‌السلام):

اَحِبَّ فی اللهِ وَ اَبغِضْ فِی‌اللهِ وَ والِ فِی‌اللهِ وَ عادِ فی‌الله فَاِنَّهُ لاتُنالُ وِلایهُ اللهِ اِلاّ بِذلِکَ.

حُبُّ و بغض تو برای خدا باشد و وَلای و دشمنی تو نیز برای خدا باشد و بدان که ولایت خدا جز از این راه به دست نمی‌آید. (بحار، ج ۲۷، ص ۵۴)

۸. امام موسی‌کاظم (علیه‌السلام):

شِیعَتُنَا اَلَّذِینَ یقِیمُونَ الصَّلَاهَ وَ یؤْتُونَ الزَّکَاهَ وَ یحِجُّونَ الْبَیتَ الْحَرَامَ وَ یصُومُونَ شَهْرَ رَمَضَانَ وَ یوَالُونَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یتَبرَّؤُنَ مِن أَعدائِهِم.

شیعیان ما کسانی هستند که نماز را برپا می‌دارند و زکاه را می‌پردازند و به حج خانه خدا می‌روند، ماه رمضان را روزه می‌گیرند و ولایت اهل بیت را دارند و از دشمنانشان تَبرّی و بیزاری می‌جویند. (صفات‌الشیعه، ص ۴)

۹. امام جعفرصادق (علیه‌السلام):

وَلایتُنَا وَلایهُ اللَّهِ الَّتِی لَمْ یبْعَثْ نَبِی قَطُّ إِلَّا بِهَا.

ولایت ما همان ولایت خدا است که هیچ پیغمبری جز با ولایت ما برانگیخته نشده است. (بحار، ج ۲۷، ص ۱۳۶)

۱۰. امام موسی‌کاظم (علیه‌السلام)

طُوبی لِشیعَتِنا المُتَمَسِّکینَ بِحَبلِنا فِی غَیبَهِ قائِمِنا(عَجَّلَ اللّهُ تَعالی فَرَجَه)، الثّابِتینَ عَلی مُوالاتِنا وَ البَراءَهِ مِن أَعدائِنا اُولئِکَ مِنّا وَ نَحنُ مِنهُم.

خوشا به حال شیعیان ما در زمان غیبت قائم ما (عج) که به ریسمان ما تمسّک جسته‌اند و بر موالات ما و بیزاری از دشمنان ما ثابت‌قدم مانده‌اند. آنان از ما هستند و ما از ایشانیم. (اِعلام الوَری، ص ۴۰۷)

۱۱. پیامبرگرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله):

اِحفظُونی فی عِترتی وَ ذُرِّیتّی، فَمَن حَفِظَنی فیهِم حَفِظَهُ الله، اَلا لَعنَهُ اللهِ عَلی مَن آذانی فیهِم.

با پاسداری از حرمت عترت و فرزندان من، حرمت مرا نگه بدارید. لعنت خدا بر کسانی که با اذیت کردن آن‌ها مرا اذیت می‌کنند. (غدیرِ دوم، ص ۳۵)

۱۲. مولی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام):

لَو أَنَّ عَبْداً عَبَدَاللهَ اَلْفَ سَنَهٍ لایقْبَلُ اللهُ مِنهُ حَتّی یعرِفَ وِلایتَنا اَهلَ‌البَیت.

اگر بنده‌ای هزار سال خدا را عبادت کند، تا ولایت ما اهل بیت را نداشته باشد خداوند از او نخواهد پذیرفت. (بحار، ج ۲۷، ص ۱۹۶)

۱۳. امام حسن مجتبی(علیه‌السلام):

والّذی بَعثَ مُحمداً صلی‌الله علیه وآله بِالحَقِّ لا ینتَقِصُ مِن حَقِّنا أهلَ‌البَیت اَحدٌ اِلّا نَقَّصَهُ اللهُ مِن عَمَلِهِ مِثلَه.

قسم به آن کس که محمد صلی‌الله علیه و آله را به حق برانگیخت هر کس به هر اندازه که از حق ما ضایع کند خداوند نیز به همان اندازه از عمل او ضایع و تباه خواهد نمود. (احقاق‌الحق، ج ۱۱، ص ۲۳۹)

۱۴. پیامبرگرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله):

حُرِّمتِ الجَنّهُ علی مَن ظَلمَ اَهلَ بَیتی وَ علی مَن قاتَلَهم وَ عَلی المُعینِ عَلَیهم و عَلی مَن سَبَّهُم.

هر کس که به اهل بیت من ظلم و ستم کرده و یا با آنان محاربه نموده و یا بر علیه آن‌ها همدست شده و یا آنان را دشنام داده باشد، هرگز به بهشت راه نخواهد یافت. (بحار، ج ۲۷، ص ۲۲۲)

۱۵. امام جعفرصادق (علیه‌السلام):

کَذَبَ مَن زَعَمَ اَنَّهُ مِن شیعتِنا وَ هُو مُتَمَسِّکٌ بِعُروهِ غَیرِنا.

دروغ می‌گوید آن کسی که ادّعا می‌کند شیعه ما است ولی از غیر ما پیروی می‌کند. (بحار، ج ۲، ص ۹۸)

۱۶. امام علی‌ بن موسی‌الرضا (علیه‌السلام):

شیعتُنا المُسَلِّمونَ لِأَمرِنا اَلآخِذونَ بِقَولِنا اَلمُخالِفونَ لِأعدائِنا، فَمَن لم یکُن کَذلِکَ فَلَیسَ مِنّا.

شیعیان ما تسلیم أمر و ولایت ما هستند، به گفته ما عمل می‌کنند و دشمنان ما را دشمن می‌دارند، و در غیر این صورت پیرو ما نخواهند بود. (مُسندالامام الرضا(علیه‌السلام)، ج ۱، ص ۲۳۵)

۱۷. امام حسن مجتبی(علیه‌السلام):

إنَّ لِأهَلِ النّارِ علاماتٌ یعرَفونَ بِها وَهِی الَاِلحادُ لِأَولیاءِاللهِ والموُالاهُ لِأَعداءِالله.

اهل دوزخ نشانه‌هایی دارند که بدان شناخته می‌شوند، آن‌ها با اولیای خدا عداوت و با دشمنان خدا محبّت و دوستی دارند. (احقاق‌الحق، ج ۱۱، ص ۲۲۵)

۱۸. امام جعفرصادق (علیه‌السلام):

لَو أَنَّ ناصِباً شَفَعَ لَهُ کُلُّ نَبی مُرْسَلٍ و مَلَکٍ مُقَرَّبٍ ما شُفِّعوا.

اگر تمام پیغمبران مرسل و همه فرشتگان مُقرّب درباره ناصبی و دشمن اهل بیت علیهم السلام شفاعت کنند شفاعتشان قبول نمی‌شود. (ثواب‌الأعمال، ص ۴۷۲)

۱۹. پیامبرگرامی اسلام صلی‌الله علیه وآله:

اَلا وَمن أَبغضَ آلَ مُحمدٍ(ص) جاءَ یومَ القیامَهِ مکتوباً بَینِ عَینَیه: آیسٌ مِن رَحمَهِالله!

همه بدانند، هر کس دشمن آل محمد(علیهم‌السلام) باشد روز قیامت می‌آید در حالی که میان دو چشمانش (این عبارت) نقش بسته است:‌ ناامید از رحمت خدا! رحمت خدا هرگز شامل حال او نخواهد شد. (بحار، ج ۲۷، ص ۱۲۰)

۲۰. امام جعفرصادق (علیه‌السلام):

حُبُّ أولیاءِ اللّهِ واجِبٌ وَالوِلایهُ لَهم واجِبَهٌ واَلبراءَهُ مِن اَعدائِهِم واجِبَهٌ وَ مِن‌َالّذینَ ظَلموا آلَ محمدٍ صلّی‌الله علیهم.

ولا و محبت اولیای خدا واجب است و بیزاری و تبرّی از دشمنانشان و از کسانی که به آل محمد صلی‌الله علیه و آله ستم روا داشته‌اند هم واجب و الزامی است. (بحار، ج ۲۷،‌ ص ۵۲)

۲۱. امام جعفرصادق (علیه‌السلام):

المُنکِرُ لإخِرِنا وکاَلمُنکِرِ لِأَوّلِنا.

کسی که آخرین ما را قبول نداشته باشد مانند کسی است که اولین ما را هم قبول نداشته است. (بحار، ج ۲۷، ص ۶۱)

۲۲. امام محمدباقر (علیه‌السلام):

ما بَعَثَ اللهُ نَبِیاً قَطُّ اِلاّ بِوِلایتَنا وَ البرَاءَهِ مِن اَعدائِنا.

خداوند هیچ پیغمبری را جز با ولایت ما و برائت و بیزاری از دشمنان ما برنیانگیخته است. (تفسیرصافی، ج ۳، ص ۱۳۴)

۲۳. امام علی‌ بن موسی‌الرضا (علیه‌السلام):

مَن سَرَّهُ أن لایکونَ بَینَهُ و بَینَ اللهِ حِجابٌ فَلیتَولَّ آلَ مُحمدٍ سلامُ اللهِ علیهم وَ یتَبرّأْ مِن عَدُوِّهِم وَ یأْتَمَّ بِالاِمامِ مِنهم.

هر کس دوست دارد بین او و خدا مانع و رادعی نباشد باید ولایت آل محمد علیهم السلام را دارا باشد، از دشمنانشان بیزاری بجوید و از امام معصوم (علیه‌السلام) پیروی نماید. (بحار، ج ۲۷، ص ۵۱)

۲۴. امام جعفرصادق (علیه‌السلام):

مَن أشْبَعَ عَدُواًّ لَنا فَقَد قَتَل وَلِیا لَنا!

کسی که گرسنه‌ای از دشمنان ما را سیر کند در حقیقت یکی از محبّان و پیروان ما را به قتل رسانده است! (این اندازه گناه او بزرگ است). (بحار، ج ۲۷، ص ؟)

۲۵. امام محمدباقر (علیه‌السلام):

مَن أبغَضَنا اَهلَ‌البَیت بَعَثَهُ الله یوم القیامهِ یهودیاً.

هر کس با ما . اهل‌بیت . دشمنی کند روز قیامت خداوند او را یهودی محشور می‌گرداند. (بحار، ج ۲۷، ص ۲۲۴)

۲۶. پیامبرگرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله):

وَالذّی نَفسُ مُحمدٍ بیدهِ لَو أنّ عَبداً جاءَ یومَ القیامهِ بِعَملِ سَبعَینَ نَبیاً ما قَبِلَ ‌اللهُ ذلِکَ مِنهُ حَتّی یلقاهُ بِوِلایتی وَ وِلایهِ أهلِ بَیتی.

سوگند به آن کس که جان محمد در دست او است. اگر بنده‌ای روز قیامت عمل هفتاد پیغمبر را داشته باشد تا ولایت من و اهل بیت مرا نداشته باشد خداوند از او قبول نخواهد کرد. (بحار، ج ۲۷، ص ۱۷۲)

۲۷. امام علی‌ بن موسی‌الرضا (علیه‌السلام)

قال‌اللهُ عزَّوجلَّ: وِلایهُ علی بنِ أبی طالبٍ حِصنی فَمَن دَخَل حِصنی أَمِنَ مِنْ عَذابی.

خداوند متعال می‌فرماید: ولایت علی بن ابیطالب دِژ و حصار من است. هر کس در این حصار جای گرفت از کیفر من در امان خواهد بود. (سفینه، ج ۲، ص ۶۹۲)

۲۸. امام جعفرصادق (علیه‌السلام):

لا واللِّهِ لا یخرُجُ وَلِینا مِنَ الدّنیا اِلّا وَ اَللهُ و رسولُهُ وَ نحنُ عَنُه راضُون.

به خدا سوگند جز این نیست کسی که با ولایت ما از دنیا برود او مسلّماً با رضایت و خشنودی خدا و رسول (صلی‌الله علیه و آله) و خشنودی ما (اهل‌بیت) از دنیا رفته است. (بحار، ج ۲۷، ص ۱۳۷)

۲۹. امام جعفرصادق (علیه‌السلام):

اِنّ أَوثَقَ عُری الایمانِ اَلحُبُّ فی‌اللهِ وَالبُغضُ فی‌اللهِ و تُوالی ولِی‌الله و تُعادی عَدُوَّالله.

محکم‌ترین دستاویزهای ایمان، دوستی و دشمنی که برای خدا باشد، وَلای ولی خدا را داشته باشی و دشمنانش را دشمن بداری. (بحار، ج ۷، ص ۵۷)

۳۰. پیامبرگرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله):

مَن تأَثَّمَ أَن یلعَنَ مَن لَعَنَهُ اللهُ فَعَلَیهِ لَعنَهُ الله!

هر کس از لعن کردنِ کسی که خدا او را لعنت کرده خودداری کند، لعنت خدا بر او باد! (غدیر دوّم، ص ۲۷، ایقاد شاه عبدالعظیمی، ص ۵۰)

۳۱. امام جعفرصادق (علیه‌السلام):

من اَقامَ فرائِضَ اللهِ وَاجْتَنبَ مَحارِمَ اللهِ و أَحسَنَ الوِلایهَ لِأَهْلِ بَیتِ نَبِی اللهِ وَ تَبَرأَ مِن اَعداءِ الِلّه عَزَّوجَلَّ فَلیدِخُلْ مِن أَی ابوابِ الجَنَّهِ الثمانِیهِ شاءَ.

کسی که واجبات خدا را به جا آورد و از محرمات دوری کند و ولایت اهل‌بیت پیغمبر(ص) را نیکو بدارد و از دشمنان خداوند متعال تبرّی بجوید، (فردا) از هر یک از درهای هشتگانه بهشت که دلخواه او است داخل آن بگردد. (بحار، ج ۲۷، ص ۸۸)

۳۲. پیامبرگرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله):

مَن سَرَّهُ أَن یجْمَع‌اللهُ لَهُ الخَیرَ کُلَّه فَلیوالِ عَلیاً بَعدی وَ لْیوالِ اَولیاءَهُ وَلْیعادِ اَعداءَه.

هر کس دوست دارد که خداوند هر چه خیر است نصیب او گرداند، بعد از من به وَلای علی(علیه‌السلام) تمسک جوید، دوستانش را دوست و دشمنانش را دشمن بدارد. (بحار، ج ۲۷، ص ۵۵)

۳۳. پیامبرگرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله):

یا علی! إنَّ وِلایتکَ لا تُقَبلُ اِلّا بِالبَراءَهِ مِن اَعدائِکَ وَ اَعداءِ الأَئِمَه مِن وُلدِکَ.

یا علی! تولأی تو جز با تبرّی از دشمنان تو و دشمنان امامان و فرزندان تو قبول نمی‌شود. (بحار، ج ۲۷، ص ۱۹۹)

۳۴. پیامبرگرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله):

و الّذِی بَعَثَنی بالحقِّ نَبیاً لَوجاءَ اَحدُکُم یومَ القیامَهِ بِأَعمالٍ کأَمثالِ الجِبالِ وَ لَم یجیءْ بِوِلایهِ عَلِّی بن ابی‌طالب(علیه‌السلام) لَأکَبَّهُ اللهُ عَزَّوجلَّ فی النّارِ.

سوگند به آن کس که مرا به حق به پیامبری فرستاد اگر یکی از شما در روز قیامت به اندازه کوه‌ها عمل نیک داشته باشد ولی ولایت علی بن ابیطالب(علیه‌السلام) را نداشته باشد خداوند متعال او را به رو به جهنم نگونسار خواهد کرد. (بحار، ج ۲۷، ص ۱۷۱)

۳۵. پیامبرگرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله):

مَن جَحَدَ علیاً اِمامَتَهُ مِن بَعدی فَاِنَّما جَحَدَ نُبُتوَّتی وَ مَن جَحَدَ نُبُوَّتی فَقد جَحَدَ اللهَ رُبُوبِِیتَه.

هر کس امامت و ولایت علی(علیه‌السلام) را بعد از من نپذیرد نُبُوّت مرا قبول نکرده و کسی که نُبُوت مرا قبول نکند او ربوبیت خداوند بزرگ را قبول نکرده است. (بحار، ج ۲۷، ص ۶۱)

۳۶. پیامبرگرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله):

مَن حارَبَ عَلیاً فَقَد حارَبَنی وَ مَن حارَبَنی فَقَد حارَبَ اللهَ عَزَّوجَلّ.

هر کس با علی جنگ و محاربه کند با من محاربه کرده و کسی که با من محاربه کند با خدای متعال محاربه نموده است. (بحار، ج ۲۷، ص ۶۲)

۳۷. پیامبرگرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله):

والِ وَلِی علی وَلَو اَنَّهُ قاتِلُ اَبیکَ وَ وَلَدِکَ و عادِ عَدُوَّهُ وَ لَو اَنَّهُ اَبوکَ اَو وَلَدُکَ.

دوست علی(علیه‌السلام) را دوست بدار هرچند که او قاتل پدر و فرزندت باشد و دشمنش را دشمن بدار هرچند که او پدر یا فرزند خودت باشد. (بحار، ج ۲۷، ص ۵۵)

۳۸. امام محمد باقر (علیه‌السلام):

التارکونَ وِلایهَ علی(علیه‌السلام)، اَلمُنکِرونَ لِفَضلِه، اَلمُظاهِرونُ اَعداءَهُ، خارجونَ عَن الاسلامِ مَن ماتَ مِنهُم علی ذلِکَ.

آن کسانی که ولایت علی(علیه‌السلام) را نپذیرفتند و فضل و برتری او را مُنکر شدند و با دشمنانش همداستان گردیدند چنانچه بر همین حال بمیرند بر دین اسلام نمرده‌اند. (بحار، ج ۲۷، ص ۲۳۸)

۳۹. پیامبرگرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله):

وَلِی علی وَلِی الله فَوالِهِ و عَدُوُّ علی عَدُوُّ اللهِ فعادِهِ.

دوست علی(علیه‌السلام) دوست خدا است تو او را دوست بدار و دشمن علی(علیه‌السلام) دشمن خداست تو نیز او را دشمن بدار. (بحار، ج ۲۷، ص ۵۵)

۴۰. امام جعفرصادق (علیه‌السلام):

البراءَهُه مِن أشْقَی الأوَّلینَ و الآخِرینَ… قاتِلِ امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) واجِبَه والبَراءَه مِن جَمیع قَتَلَهِ اهل‌البیت(علیه‌السلام) واجِبه.

تَبَری و بیزاری جستن از شقی‌ترین اوّلین و آخرین (ابن مُلجَم لعین) قاتل امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) واجب و الزامی است و تَبرّی از تمامی قاتلان اهل‌بیت(علیه‌السلام) نیز واجب و الزامی است. (بحار، ج ۲۷، ص ۵۵)

منبع:

شکوفه های حکمت.