استقامت و پشتکار؛
نخستین روزی که حضرت محمد (ص) برای تبلیغ اسلام قد برافراشت، یکّه و تنها بود و حتی یک نفر از خویشان و نزدیکان با وی هم‌صدا نبودند اما پشتکار و مداومت پیامبر اکرم (ص) سبب شد که ایشان با عنایت به‌فرمان خداوند «فَاسْتَقِمْ کَمَا أُمِرْتَ» (هود،۱۱۲) در راه هدایت مردم همه سختی‌ها را تحمل کند. از این‌ رو، ایشان در جواب قریش فرمود: «اگر آفتاب را در دست راست و ماه را در دست چپ من قرار دهید، دست از تبلیغ دینم برنمی‌دارم.» (نصیری رضی، ۱۳۷۸ ش، ص ۸۹).
پیامبر اکرم (ص) با اجرای برنامه دقیق و منظم هیچ‌گاه در راه تبلیغ اسلام عقب‌نشینی نمی‌کرد، عجله و شتاب‌زدگی به خرج نمی‌داد و ابتدا نزدیک‌ترین خویشان خود را به اسلام دعوت کرد. پس از موفقیت در این راه، عموم خویشان خود را به اسلام دعوت نمود و سپس دعوتش را در مکه آشکار ساخت.
هنگامی‌ که رسول خدا (ص) آشکارا مردم را به اسلام دعوت کرد، قومش او را به سحر و جنون متهم و به مرگ و شکنجه تهدید کردند، اما او حتی پس‌ازآن نیز بر دعوت اسلام ثابت‌قدم بود و از موضع و استواری خود منحرف نشد.

داشتن رفتار عملی
قرآن کریم کسانی را که به سخنان خود جامه عمل نمی‌پوشانند مورد ملامت قرار داده و می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چرا چیزی به زبان می‌گویید که در مقام عمل خلاف آن می‌کنید؟» (سوره صف/۲) این روشی است که مستکبران تنها با دادن شعار آزادی، دموکراسی و حقوق بشر از آن دم می‌زنند و خود به هیچ‌یک از آن‌ها پایبند نیستند اما سیره پیامبر (ص) در تبلیغ اسلام این بود که خود بیش از دیگران به تعالیم دینی جامه عمل می‌پوشاند؛ آن‌چنان‌که اگر نماز شب را برای دیگران نافله می‌شمرد، برای خود همان نماز را فریضه می‌دانست. آنگاه‌که می‌خواست مردم را به نماز تشویق کند، خود به نماز می‌ایستاد و می‌فرمود: «صَلُّوا کَمَا رَأَیْتُمُونِی‏ أُصَلِّی؛ نماز بخوانید طوری که من نماز می‌خوانم.» (مجلسی، ۱۴۰۴ ق، ج ۸۳، ص ۲۷۹) ایشان در تحمل مشکلات از همه مقاوم‌تر و در جنگ، وسط معرکه مجاهدان بود؛ به‌گونه‌ای که حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «هرگاه آتش جنگ سخت شعله‌ور‌می شد، ما به رسول خدا (ص) پناه می‌بردیم و در آن ساعت هیچ‌کس از ما به دشمن نزدیک‌تر از او نبود.» (نهج‌البلاغه، ص ۶۹۰)

گفتار نیکو و رفتار خوش
یکی دیگر از خصوصیات پیامبر اکرم (ص) در انجام رسالت عظیم خود، خوی نرم و ملایم آن حضرت بود. او با بیان فصیح و سخنان دل‌نشین خود همه دل‌ها را به خود جذب می‌کرد.(شریعتی سبزواری، محمدباقر، تجلی انسان کامل، ص. ۱۰۲) پیامبر (ص) نیز برای گسترش اسلام، ابتدا به زبان قومی که در بین آن‌ها می‌زیست، سخن می‌گفت.

آن حضرت خود را از سه چیز دور می‌ساخت: پرحرفی، خصومت در کلام و سخنان بیهوده و لغو.

پیامبر (ص) باوجود مشکلات داخلی و خارجی و کارشکنی‌های منافقان، همواره تبسم بر لب داشت و با مردم با خوش‌رویی برخورد می‌کرد. قرآن کریم، اخلاق آن حضرت را چنین توصیف می‌نماید: «به مرحمت خدا بود که با خلق مهربان گشتی و اگر تندخو و سخت‌دل بودی مردم از گِرد تو متفرق می‌شدند، پس از (بدیِ) آنان درگذر و برای آن‌ها طلب آمرزش کن و (برای دلجویی آن‌ها) در کارِ (جنگ) با آن‌ها مشورت نما، لیکن آنچه تصمیم گرفتی با توکل به خدا انجام ده که خدا آنان را که بر او اعتماد کنند، دوست دارد.» (آل‌عمران/ ۱۵۹)

رعایت شرایط مخاطب
رسول خدا (ص) در رسالت خود نه از کسی ترسید و نه تسلیم ظلم مشرکان قریش شد بلکه شبانه‌روز مردم را در آشکار و نهان به اسلام دعوت می‌کرد و در حین انجام مأموریت خود، همه روش‌های ممکن را به کار می‌برد و تا حد امکان به سطح هوش، موقعیت اجتماعی، سبک زندگی، تمایلات و انتظارات افراد توجه داشت.

رسول خدا (ص) همواره از موضوعاتی که شنوندگان به آن علاقه داشتند، مثال می‌زد و توجه خاصی داشت که مخاطب خود را با دنیایی کاملاً ناشناخته و با موضوعی که از درک آن عاجز بودند، مواجه نسازد. او با مردم به زبانی ساده و قابل‌فهم صحبت می‌کرد و با روش‌هایی قابل‌قبول و درعین‌حال مؤثر آن‌ها را متقاعد می‌کرد.

هشدار در مورد عذاب الهی
ایجاد ترس و هشدار در مورد عذاب الهی، آخرین راه برای نشان دادن صراط مستقیم به کسانی است که از اسلام روی گردانند؛ آنچنان که رسالت رسول خدا (ص) این بود که به مردم حقیقت را بیاموزد، بهشت را بشارت دهد و آن‌ها را از آتش دوزخ حفظ کند.

 از آنجایی‌ که هدف، نجات تک‌تک انسان‌ها از کفر و نفاق است، پیامبر (ص) اندکی پیش از وفات، هنگامی‌که سخنرانی خداحافظی خود را انجام می‌داد و آخرین هشدارهای خود را به پیروان خود اعلام می‌کرد، فرمود: «ای مردم! هر کس حق دیگری را به‌ناحق غصب کرده است، اکنون آن را برگرداند. نباید فکر کند که آبروریزی می‌شود. خوب بدانید که رسوایی در دنیا از رسوایی در آخرت سبک‌تر است.» (ابن اثیر، الکامل، ۳۱۹)

با این هشدارها عده‌ای به ظلم و خطای قبلی خود اعتراف کردند و از پیامبر (ص) خواستند که برای آن‌ها طلب آمرزش کند. یکی برخاست و گفت: «ای رسول خدا! من دروغ‌گو و منافق هستم. گناهی باقی نمانده که مرتکب نشده باشم.» عمر (رض) به او گفت: «ای مرد! خودت را رسوا کردی.» رسول خدا (ص) فرمود: «ای ابن خطاب! خوار شدن در دنیا بسیار سبک‌تر از رسوایی در آخرت است.»

باید به خاطر داشت که در نتیجه طبیعی گذشت زمان پس از رحلت رسول خدا (ص)، ممکن است لازم باشد که روش‌های مختلفی را به کار ببریم که مناسب‌تر با شرایط تغییریافته و بهبودیافته زمانه باشد. استفاده از این روش‌ها خلاف سنت پیامبر (ص) نیست؛ برعکس، این‌ها ازجمله روش‌هایی است که او در مأموریت خود انجام داده است. رسول خدا (ص) هرگز به روش‌های غیرقابل انعطاف و خسته‌کننده پایبند نبود. به همین دلیل است که مؤمنان باید همه روش‌های دعوت پیامبر (ص) را به‌طور دقیق بشناسند و عمل کنند.

منبع: ابنا