ولادت و تحصیلات

حضرت آیت اللّه العظمی حاج شیخ محمدعلی اراکی(ره) در سال ۱۳۱۲ (ه ) در اراک و در خانواده ای مذهبی متولد شد. تحصیلات حوزوی خویش را در همان جا آغاز کرد و از سال ۱۳۳۲ (ه ) که حضرت آیت اللّه حائری در اراک حوزه علمیه تشکیل داد، در محضر آن مرد بزرگ بود و در سال ۱۳۴۰ همراه استادش حاج شیخ عبدالکریم حائری از اراک به قم آمد و تا پایان عمر در جوار کریمه اهل بیت به سر برد. او حریم آسمانی حضرت معصومه(س) را پناهگاه خویش می دانست و حضور در حرم را غنیمتی گرانبها به شمار می آورد. زمانی که در حوزه اراک بود، سالی چندبار، به ویژه در ایام عید نوروز به زیارت مشرف می شد و در سال های اقامتش در قم سعی داشت روزی یک بار در حرم حضور یابد. وقتی استادش در حرم مطهر به تدریس و اقامه نماز جماعت پرداخت، بسیار شادمان شد؛ زیرا می توانست توفیق حضور بیشتر بیابد.

البته آن بزرگوار به این بسنده نکرد؛ درس ها و بحث های روزانه اش را نیز در همان مکان مقدس برپا ساخت تا در سایه عنایت های حضرت معصومه توفیق بیشتری یابد.

زائری عارف

«زیارت» در قاموس مرجع بزرگ شیعه، حضرت آیت اللّه العظمی اراکی(ره)، جایگاه ویژه و پایگاه بلندی دارد. آیت اللّه اراکی(ره) انسانی کامل و شخصیتی چندبعدی بود. از هر زاویه که به شخصیت این بزرگمرد بنگری آن چنان او را در اوج می بینی که گویی جز آن موضوع حرفه و مشغولیتی نداشته است. اگر از پنجره زیارت، منظره دل انگیز شخصیت عرفانی وی را تماشا کنی، او را زایری بی نظیر خواهی یافت که دراین وادی به قدری سیر کرده که گوی سبقت را از همگان ربوده است. آن بزرگوار زیارت نامه را در کمال خشوع می خواند. چنان گریه می کرد و توجه داشت که هر صاحبدلی مجذوب می شد.

اقامه نماز جماعت

مرجع بزرگ حضرت آیت اللّه العظمی اراکی(ره) از سال ها پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، در مسجد امام حسن عسکری قم نماز جمعه اقامه می کردند. در نماز جمعه ایشان بسیاری از علما و فضلا و بزرگان حوزه علمیه قم شرکت می جستند. آیت اللّه اراکی در خطبه های نمازجمعه خود با سوز و گداز خاصی خطاب به مردم و طلاب می فرمود: «ای مردم، گناه نکنید، معصیت خدا نکنید» و در هنگام ادای این عبارات بود که سیل اشک از چشمان پاک ایشان سرازیر می شد و در دل ها طوفانی ایجاد می کرد.

نماز پرشکوه جماعت

مرجع بزرگ جهان تشیّع حضرت آیت اللّه العظمی اراکی(ره) حدود چهل سال در مدرسه فیضیه و حرم مطهر، نماز جماعت اقامه می کردند و دانشمندان و طلاب حوزه با شور و اشتیاق در نماز ایشان شرکت می کردند؛ به طوری که نماز جماعت ایشان مجمع و کانون علمای بزرگ و مجتهدان قم بود. کسانی که قبل از سال ۱۳۴۲ در نماز بسیار باصفا و سراسر معنویت مرحوم آیت اللّه العظمی اراکی در مدرسه فیضیه شرکت کرده اند، می گویند لحظاتی قبل از اذان می دیده اند که حضرت امام خمینی(رض) در نماز جماعت آقای اراکی حاضر می شدند و این نشان دهنده اوج احترام و علاقه و اطمینان امام به تقوا و ورع ایشان بود.

احترام به سادات

مرجع بزرگوار حضرت آیت اللّه العظمی اراکی علاقه عجیبی به سادات داشتند و این را از پدرشان به ارث برده بودند. ایشان می فرمودند: «پدر یک سطر دعا برای همه ذریه پیغمبر(ص) درست کرده بودند و بعد از هر نمازی می خواندند». ایشان درباره علاقه خود به حضرت امام(ره) می فرمودند: من خودم لایق نیستم، امّا افتخار می کنم که فرزند کسی هستم که به سادات زیاد احترام می گذاشت.

عبادت و مناجات

تهجّد، گریه و زاری و مناجات نیمه شب و مداومت بر نوافل و دعای کمیل از عادات مرحوم آیت الله اراکی بود. ایشان در هنگام اقامه نماز جماعت، نماز را طول می دادند. بسیاری از نمازگزاران می گفتند: رعایت حال اضعف مأمومین لازم است؛ قنوت و رکوع و سجود را مختصر کنید. آقا می فرمودند: من ضعیف تر از خود سراغ ندارم.

محفل نورانی و مفید

محفل حضرت آیت اللّه العظمی اراکی(ره) همیشه نورانی و مفید بود و حاضران را سخت تأثیر مواعظ و سخنان دلنوازی که از جان سوخته شان برمی خاست، قرار می داد. یکی از شعرای معاصر که به مناسبتی توفیق درک محضر آن بزرگوار را داشته، نورانیت و روحانیت آن محفل را با قلم شیوایش این گونه به تصویر کشیده است: «در خلال شب های شعر فیضیه به محضر آیت اللّه العظمی اراکی مشرّف شدیم. چه دیداری! سخت بهجت خیز و عبرت انگیز؛ دیدار مردی بزرگ که آثار گذشت زمان بر سیمای مبارکش پدیدار بود و انوار معرفت از پیشانی روشنش ساطع. او مظهر و مجلای روحانیت سخت کوش شیعه می باشد. در اتاقی محقر و ساده تر از ساده، آن بزرگ را دیدار کردیم که با ضعف مفرط مزاج، لباس رسمی پوشیده و بر روی چهارپایه ای استقرار یافته بود. پس از به جا آوردن معارفه، آن بزرگ سخنانی مبسوط و ممتع و مواعظی رسا و بلیغ ایراد کرد که همگان را سخت متأثر ساخت؛ که از غایت شور و تأثیر بیانات ایشان، اکثر حاضران سرشک از دیدگان جاری ساختند».

شیوه تدریس

مرجع بزرگ شیعه حضرت آیت اللّه العظمی اراکی در طول بیش از ۳۵ سال تدریس مداوم پیچیده ترین مباحث علمی را با گفتاری شیوا و بیانی زیبا مطرح می کرد. از ویژگی های آشکار درسی ایشان پرهیز از تکرار و زیاده گویی بود. کلام را گزیده و پرمعنی ادا می کرد. اعتقادشان بر این بود که طالب علم باید قبل از حضور در درس موارد مبهم و مورد اشکال را مطالعه و حل کرده، سپس در بحث حاضر شود. از این رو درس ایشان برای افراد مبتدی سنگین و فقط برای محققین زحمت کشیده سودمند بود. بحث ایشان در سطح بسیار عالی بود.

صمیمی و صبور

چه مهربان به روی لاله ها دست کشیدی، دشت را وسعت بخشیدی و باغ را به زیر انبوه سبز اندیشه فرو بردی. تو ساده بودی و صمیمی و صبور. ای کاش یک بار دیگر چشم باز می کردی و می نگریستی چرخش پروانه های زخمی بر گرد گلبرگهای پرپر شده را. می دیدی که مردم چگونه در فراق مرجع بزرگ خویش از دل می گریند. هنوز داغ تو بر زخم های عالَم تشیّع تازیانه می زند و پیروان اهل بیت در اقصی نقاط جهان در سوگ تو اشک می ریزند. ای مرجع بزرگ، ای آن که دست هایت از بوی بخشندگی سرشار بود و هیچ گلی از عشق و ایثار و سادگی در برابر فرزانگی، زهد و سادگی ات توان رستن و قدکشیدن نداشت. اینک درود خدا بر روان پاکت باد.

وفات

سرانجام در شامگاه روز سه شنبه هشتم آذرماه ۱۳۷۳ تاریخ زنده فقاهت قرن به صفحه آخر رسید و مرجع جهان تشیع، حضرت آیت اللّه اراکی پس از یک قرن زندگی افتخارآمیز به ملکوت اعلی پیوست. با شنیدن خبر ارتحال این مرجع عالی قدر، ایران اسلامی به سوگ نشست. پس از مراسم تشییع پرشکوه و کم نظیری در تهران و قم بعد از ظهر روز پنجشنبه دهم آذرماه ۷۳ در مسجد بالاسر، در جوار مرقد مطهر حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد. سلامی از سر عشق و اخلاص، نثار روح مطهرش باد.