آشنایی با حضرت زینب کبری (س)

حضرت زینب نوه گرانقدر پیامبر اکرم (ص) و دختر امیرالمومنین(ع) و حضرت فاطمه الزهرا(س)است.ایشان بانوی خردمندی است که قدرت شگرفی در پاسداری از آرمانهای قیام عاشورا داشت. زندگینامه حضرت زینب(س) را می توان به تولد، ازدواج، واقعه عاشورا و وفات تقسیم کرد. در این بخش از دین و مذهب نمناک به زندگی ۵۶ ساله مفسر و معلم قرآن، بانو “عقیله بنی هاشم” می پردازیم.

تولد حضرت زینب (س)

حضرت زینب کبری(س) سومین فرزند امام علی (ع) و فاطمه (س)، اولین دختر و یکی از شخصیت های بی نظیر و مؤثر در دنیای اسلام است که در روز ۵ جمادی الاول سال پنجم یا ششم هجری قمری (پس از صلح حدیبیه و دو سال بعد از ولادت امام حسین بن علی (ع)) در محلّه بنی هاشم شهر مدینه منوّره به دنیا آمد.

نام و القاب حضرت زینب(س)

بر اساس روایات متعدد، پیامبر اکرم(ص) نام حضرت زینب را برای دختر حضرت فاطمه(س) انتخاب کردند که این نام توسط جبرئیل از سوی خداوند به پیامبر (ص) گفته شده بود.(شریف القرشی، السیده زینب، ۱۴۲۲ق، ص۳۹)

نام مبارک آن حضرت، ” زینب ” در لغت به معنای درخت نیکو منظر و خوشبو و یا به معنای «زین أب» یعنی افتخار و ‏زینت پدر است ‎. کنیه گرامیشان، ام الحسن و ام کلثوم است.

برای ایشان، القاب فراوانی نقل شده است، همانند عقیله بنی هاشم، عالِمه غیر معلَّمه، عارفه، موثّقه، فاضله، کامله، عابده آل علی، معصومه صغری، امینهاللّه، نائبهالزهرا، نائبهالحسین، عقیله النساء، شریکه الشهداء، بلیغه، فصیحه و شریکهالحسین. (جزائری، الخصائص الزینبیه، ۱۴۲۵ق، ص۵۲-۵۳)

حضرت زینب(س) را به سبب سختی های بسیاری که در زندگی دید، ام المصائب نیز لقب داده اند. درگذشت جدش پیامبر(ص)، بیماری و به شهادت رسیدن مادرش، شهادت پدرش امیرالمؤمنین(ع) ، شهادت برادرش امام مجتبی(ع)، واقعه کربلا و به اسارت رفتن در کوفه و شام از جمله وقایع سخت و تلخ زندگی وی به شمار می آید. ( امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۱۳۷)

ازدواج و همسر حضرت زینب (س)

حضرت زینب (س) با عبداللَّه جعفر (پسر عموی خود) ازدواج کرد. برخی از مورخین تاریخ این ازدواج را سال هفدهم هجری می‏ دانند. (زینب کبری عقیله بنی هاشم ،حسن الهی،ص۷۶)

فرزندان حضرت زینب (س)

در برخی منابع از چهار پسر به نام های:علی، عون، عباس، محمد و یک دختر به نام ام کلثوم به عنوان فرزندان زینب(س) و عبدالله نام برده شده است. (ابن الاثیر، أسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۱۳۳)

عون و محمد در واقعه کربلا به شهادت رسیدند. (مفید، الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۱۲۵)

معاویه برای فرزندش یزید از ام کلثوم دختر حضرت زینب(س) خواستگاری کرد؛ ولی امام حسین (ع) او را به همسری پسر عمویش قاسم بن محمد بن جعفر بن ابی طالب درآورد. (امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۱۳۷)

ویژگی ها، فضایل اخلاقی حضرت زینب(س)

این بانوی بزرگ، دارای قوت قلب، فصاحت زبان، شجاعت، زهد و ورع، عفاف و شهامت فوق العاده بود. امام حسین(ع) هنگام دیدار، به احترامش از جا بر می خاست. زینب کبری، از جدش رسول خدا(ص) و پدرش امیرالمؤمنین و مادرش فاطمه زهرا(س)حدیث روایت کرده است. (الحسین فی طریقه الی الشهاده، ص۶۵)

علم و سخنوری

سخنان و خطبه های زینت(س) را در کوفه و همچنین در دربار یزید، که همراه با استدلال به آیات قرآن بود، بیانگر دانش او دانسته اند. (کحّاله، أعلام النساء، ۲۰۰۸، ج۲، ص۹۲-۹۷)

مقام وصایت و نیابت

مقام وصایت و نیابت، از امتیازات و خصلت های ویژه حضرت زینب (س) است، در پرتو این مقام بلند معنوی و انسانی حضرت زینب(س) عهده دار کم سابقه ترین مأموریت، برای یک زن در طول تاریخ گردیده است‎. به هر حال مقام و استعداد و دانایی زینب که وی را عقیله بنی هاشم نیز نامیده اند، از مقام و استعداد افراد عادی بسیار برتر است.

عبادت

حضرت زینب(س) شب ها به عبادت می پرداخت و در دوران زندگی، هیچ گاه تهجّد را ترک نکرد. آنچنان به عبادت اشتغال ورزید که ملقّب به «عابده آل علی» شد. (جعفر النقدی، زینب الکبری بنت الامام، ص۶۱)

صبر و استقامت

حضرت زینب را تجسم و نماد صبر جمیل نامیده اند. مقاومت در راه پاسداری از حریم دین، کنترل نفس خود در برابر ناملایمات و ضعف نشان ندادن در مقابل دشمن و عدم شکوه در حضور مردم را از جمله ویژگی های صبر زینب(س) نام برده اند. ( « حضرت زینب(س)، نماد صبر جمیل»، خبرگزاری حوزه )

او در روز عاشورا ، هنگام دیدن پیکر خونین برادرش چنین گفت:«بار خدایا! این قربانی و کشته در راه خودت را از ما (خاندان پیامبر) بپذیر.» (فیض الاسلام، خاتون دوسرا، ۱۳۶۶ش، ص۱۸۵)

تعلیم و تفسیر قرآن ‎

حضرت زینب (س) فرزند پیامبر، که قلب او محل نزول وحی و قرآن و فرزند علی (ع) از مفسرین قرآن است؛ بنابراین جای تعجبی ندارد که ایشان نیز معلم و مفسر قرآن بودند. بر اساس روایت متعدد حضرت زینب(س) در کوفه برای زنان قرآن را تفسیر می کردند. (محلاتی، ریاحین الشریعه، ۱۳۴۹ش، ج۳، ص۵۷)

نقش حضرت زینب(س) در کربلا

وقتی امام حسین(ع) پس از امتناع از بیعت با یزید، از مدینه به قصد مکه خارج شد، زینب نیز با دو تن از فرزندانش به نامهای محمد و عون، همراه برادر گشت. در طول نهضت عاشورا، نقش فداکاریهای عظیم زینب، بسیار بود.

او در واقعه عاشورا مصیبت از دست دادن عزیزترین کسانش یعنی برادران، فرزندان و فرزندان برادر را متحمل شد اما همه این مصیبت ها را تحمل نمود و در پاسخ سوال طعن آمیز ابن زیاد که پرسید:کار خدا را با برادر و اهل بیت خود چگونه یافتی؟

حضرت زینب(س)فرمود:

“و ما رأیتُ الاّ جمیلاً…؛ من جز خیر و زیبایی چیزی ندیدم‏ … (غم نامه کربلا، ترجمه محمد محمدی اشتهاردی، ص ۱۸۱)

روایت است که او با دست خود لباس جنگ بر تن دو فرزندش پوشانید و هر دو را در رکاب امام حسین (ع) به محل شهادت فرستاد. همچنین پس از شهادت فرزندان به سوگ آنان ننشست؛ چرا که این دو قربانی را برای آن مرد بزرگ بسیار کوچک می دید و نگران آن بود که با اشک او در دل مولایش امام حسین (ع) شرم یا اندوهی راه یابد.

حضرت زینب (س) از امام زین العابدین (ع) مراقبت کرد و بدلیل مریضی ایشان ، ریاست قافله اسرا را برعهده داشت و در کاخ یزید هم با خطبه ای از خود و برادر مقتولش حسین بن علی دفاع کرد.

خطبه حضرت زینب (س) در مجلس یزید

پس از عاشورا، اسیران را به کوفه بردند و در آنجا با وضع دلخراشی گرداندند. در بدو ورود به کوفه، حضرت زینب(س) در حضور یزید برای حاضران خطبه ای خواند به طوری که همه شگفت زده شدند و تحت تاثیر آن قرار گرفتند. (طبرسی، الاحتجاج، ج۲، ص۱۱۳)

این سخنرانی یکی از مهم ترین و مؤثرترین خطبه ها در دفاع از حقانیت حسین بن علی تلقی شده است.

حذیم بن شریک الاسدی درباره خطبه حضرت زینب (س) می گوید:

«سوگند به خدا! کسی را مانند زینب، در سخنوری توانا ندیدم؛ چنانکه گویی از زبان امیرالمؤمنین علی(ع) سخن می گوید. بر مردم نهیب زد:خاموش باشید! با این نهیب، نه تنها آن جماعت انبوه ساکت شدند، بلکه زنگ شتران نیز از صدا افتاد !»( طبرسی، الاحتجاج، ج۲، ص۱۰۹-۱۱۰ )

محتوای خطبه حضرت زینب(س)

زینب(س) خطبه خود را با حمد خدا و درود بر پیامبر(ص) و آیه ای از قرآن درباره بدکاران آغاز کرد و سپس با استناد به آیه ای درباره سنت الهی مهلت دادن به ستمکاران، به سرزنش یزید در ستم بر اهل بیت امام حسین (ع) و گرداندن آنها در شهرها پرداخت و علت این برخورد زشت یزید را کینه او از جنگ بدر دانست.

او در ادامه فرجام بد یزید را یادآور شد و قاتلان و ستمکاران واقعه کربلا را نفرین کرد و در پایان با اشاره به اختصاص یافتن اهل بیت به وحی و نبوت، تلاش یزید برای محو یاد آنان را بی نتیجه دانست. (سید بن طاوس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ص۲۱۴-۲۲۰)

پیامد خطابه های زینب (س)

• حمد پروردگار و درود بر پیامبر اسلام(ص)
• رسوایی یزید و همراهان و ملامت مردم ‎
• اشاره به سنت الهی در مهلت دادن به کفار
• نفرین بر یزیدیان و اشاره به عاقبت ستمکاران،
• ثبت تاریخ عاشورا ‎
• جاودانگی اهل بیت
• رساندن پیام شهیدان کربلا

وفات حضرت زینب (س) و محل دفن ایشان

حضرت زینب کبری (س) پس از تحمل آلام، محنت ها و مصائب گوناگون در سن ۵۶ سالگی دیده از جهان فرو بستند.

در تاریخ وفات حضرت زینب کبری (س) اختلاف نظر وجود دارد، اما مشهور این است که آن حضرت در ۱۵ رجب سال ۶۲ هجری روز یکشنبه وفات کرده است. (زینب الکبری من المهد الی اللحد، ص۵۹۱)

برخی نیز درگذشتش را ۱۴ رجب دانسته اند. (قرشی، السیده زینب، ص۲۹۸ )

در مورد محل دفن حضرت زینب(س) دیدگاههای متفاوتی وجود دارد که در لینک زیر به تفصیل به آن پرداخته شده است.