پیامبر اکرم (ص) ، زبان، معیار سنجش انسان است
معاذ بن جبل گفت: در غزوه تبوک با رسول اکرم (ص) بودیم. باد شدیدی وزید. مردم از هم جدا شدند؛ من نسبت به آنها به رسول خدا (ص) نزدیک‌تر بودم. به فکر افتادم و با خود گفتم: خلوت امروز او را غنیمت شمارم، نزدیک او شدم و گفتم: ای رسول خدا (ص)! آیا مرا به کاری راهنمایی می‌کنی که آن کار مرا وارد بهشت کند و از جهنم دور نماید؟
فرمود: سؤال بزرگی کردی. اگر خدا برای کسی بخواهد آن سؤال برای او آسان می‌گردد؛ خدا را عبادت کن، چیزی را برای او شریک قرار مده، نمازی که مقرر شده بر پای دار؛ زکات واجب را عطا کن؛ حج را بجا بیاور؛ روزه رمضان را بگیر، آیا می‌خواهی تو را از دروازه‌های خیر باخبر کنم؟
گفتم: بلی، یا رسول الله (ص)!.فرمود: روزه مانع جهنم است؛ صدقه گناه را می‌پوشاند؛ شب زنده داری بنده در دل شب، صبغه الاهی پیدا می‌کند و سپس آیه زیر را خواند:{تَتَجافی جُنوبُهُم عَنِ المَضاجِعِ}؛[۱]
برای عبادت و مناجات خدا از خواب و خوابیدن دور می‌شدند.سپس فرمود: آیا دوست داری تو را از مهم‌ترین کار و ستون و بالاترین نقطه آن خبر کنم؟گفتم: بلی! یا رسول الله (ص)!.
فرمود: رأس کار و ستون اسلام نماز و بالاترین نقطه آن جهاد است. آیا می‌خواهی تو را از پادشاه و صاحب اختیار همه مردم با خبر کنم؟گفتم: ای رسول خدا، او کیست؟
او با انگشت به زبان خود اشاره کرد.گفتم: نسبت به آنچه با زبان حرف می‌زنیم مؤاخذه می‌شویم؟!!فرمود: مردم در حرف‌های خود با سخنان ناروا و نابجا در جهنم واژگون می‌شوند.[۲]
وقتی انسان آشکارا با فکر خود در مسائل بزرگی تعمق کند طبق معمول بقیه قضایای دیگر خود را که می‌تواند درباره آن بیاندیشد. در ذهن خود پنهان می‌کند و تصور می‌کند که شناخت او از قضایای بزرگ سودمندتر از عمل نیکوتر است؛ زیرا او گمان می‌کند قضایایی که بزرگ نیست فکر او را خسته می‌کند.
روشن است که انسان وقتی منظره‌ای را به طور فطری می‌نگرد، نخستین چیزی که نظر او را جلب می‌کند اشیای بزرگ است و باقی اجزای منظره که جایگاه بسیار زیباتر و خیره کننده‌تر را دارد از نظر او دور می‌شود.مسلم است اگر این تناقض در انسان ایجاد شود، نمی‌تواند زندگی را به شکل کامل و با چشم انداز گسترده‌اش ببیند و در پی آن در جوی نامتعادل می‌لغزد و به علت عدم توجه خود به مرتبه‌ای از مراحل زندگی که فکر می‌کند کوچک است، ژرف نمی‌اندیشد و ارزشی برای اهتمام به آن قائل نمی‌شود.
رسول خدا (ص) زمانی این حقیقت را برای ما گشود که راه رسیدن به بهشت و دوری از آتش جهنم و علاوه بر آن نشانه‌های دروازه‌های خیر را برای معاذ بن جبل آشکار کرد.معاذ بن جبل در آن لحظه به عمق این قضایای بزرگ که رسول خدا برای او آشکار کرد و همه آن نمونه‌ای از بیانات پیامبر اکرم (ص) بود، به تفکر پرداخت.و زمانی که رسول خدا (ص) نقش زبان را حایلی میان بهشت و جهنم بیان کرد نشانه‌های شگفتی و تعجب در چهره او متجلی شد. زیرا او فکر می‌کرد که نقش زبان برای رسیدن به مقام و مرتبه مهم است بطوری که زبان گام‌های نهائی انسان را به سوی بهشت با سعادت و یا جهنم آتشین محدود می‌کند.
آری! چه بسیار از مردم که این عضو کوچک را از نظر حجم، کوچک و خوار می‌شمارند بدون اینکه بدانند که آن در جای خود بسیار بزرگ است.پس زبان راهنمای عقل است و در دوام انسان نقش دارد، همانطور که در وقت خود از آنچه که در وجود انسان می‌گذرد، حکایت می‌کند.و در یک سخن بسیار مختصر اینکه زبان حقیقت انسان است.وقتی انسان می‌خواهد با سعادت زندگی‌کند و در زندگی آرامش یابد، باید زبان را رکن ایمان، واسطه‌ای برای بیان خوبی‌ها و راهی برای نیکی‌ها قرار دهد و در غیر این صورت زبان همه نوع تیره بختی و سیه روزی را در زندگی دنیوی جذب و انسان را در آخرت در عمق جهنم خواهد انداخت.
اینجاست که زبان، معیار سنجش انسان است و بر اساس آن بر انسان است که قبل از اینکه با زبان حرف بزند بیاندیشد تا آن را برای رسیدن به یک هدف واحد به حرکت درآورد.اگر انسان از قبل برای کلام خود حسابی باز نکند باید منتظر زندگی مصیبت باری باشد که مشکلات و بحران‌ها آن را از بین ببرد.امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) می‌فرماید:
«المرء مخبوء تحت لسانه»[۳]تا مرد سخن نگفته باشد عیب و هنرش نهفته باشد.
پس کسی که سخن خود را به جای فهم و آگاهی قرار می‌دهد مانند کسی است که مرداب را به جای دریا قرار می‌دهد.زندگی همیشه نیازمند خرد و اندیشه است و کسی که وظیفه زبان را فقط در چارچوب اخلاق محصور نماید، به راستی با مأموریت زبان در همه ابعاد زندگی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و… انسان ارتباط پیدا می‌کند. این سخن ما را همیشه و تا ابد و در جمیع احوال بر تسلط یافتن زبان فرامی‌خواند تا از خطا و لغزش محفوظ بمانیم و به وسیله آن خود را از عذاب جهنم حفظ نموده و رستگاری بهشت جاودان را به دست آوریم.
پی نوشت ها
[۱] سجده / ۳۲ / ۱۶.[۲] سیوطی، الدر المنثور، ۲ / ۲۲۱، سوره النساء.[۳] نهج البلاغه، حکمت ۳۹۲. (محقق)
برگرفته از کتاب “یکصد تصویر درخشان از زندگانی حضرت رسول اکرم (ص)” نوشته ی طالب خان ترجمه ی ارسلان ایلکااختصاصی مجمع جهانی شیعه شناسی