بررسی مستند پیشینه تشیع در استان فارس بر اساس کتیبههای آثار چوبی دوران اسلامی
چکیده
تأثیر مذهب تشیع بر تمامی نواحی شیعهنشین و بهویژه ایران، نهتنها خود را از طریق جریانهای مذهبی، سیاسی و اجتماعی نشان داده، بلکه تأثیری شگرف بر هنر و میراث فرهنگی این مناطق نیز گذاشته است. نمونه این تأثیر را در آثار متعدد معماری، گچبری، کاشیکاری و به طور کلی آثار تاریخی و هنری میتوان دید که در مناطق مختلف ایران بر جای مانده است. آثار چوبی نیز به رغم ناپایداری و از بین رفتن بسیاری از آنها، در عین حال نمونههای باقیمانده، فرهنگ و هنر شیعی را بهویژه در زمینه کتیبهنگاری و درج مضامین و مفاهیم شیعی توسط هنرمندان زبردست دوران اسلامی، به نمایش گذاشتهاند. از جمله این یادگارهای ارزشمند و مستند، آثار چوبی استان فارس است که هم از نظر تعدد و هم از نظر مضامین شیعی، نمونههای بینظیری از تاریخ مذهبی، فرهنگی و هنری تشیع را در این ناحیه در برمیگیرند. موضوع این پژوهش، بررسی تاریخی و باستانشناختی آثار چوبی استان فارس است. این آثار که برای نخستین بار به صورت جامع، جمعآوری، کتیبهخوانی و تحلیل و بررسی تاریخی شده، نتایج بسیار مهمی از تاریخ تشیع دوازدهامامی را در منطقه فارس طی قرون چهارم تا سیزدهم قمری به دست میدهد.
کلیدواژهها
آثار چوبی؛ دوران اسلامی؛ مضامین شیعی؛ کتیبه؛ استان فارس
اصل مقاله
ایران جایگاه ویژهای در شکلگیری و تکامل بسیاری از صنایع و هنرهای دوران اسلامی دارد. صنایع چوبی که از لحاظ نقشمایه و بهویژه کتیبهنگاری، مبین بسیاری از جنبههای فرهنگی، اعتقادی و تاریخی هستند، در بین انواع آثار هنری دوران اسلامی، ارزش فوقالعادهای دارند؛ زیرا بسیاری از آنها مانند رحل، منبر و محجر، دارای کاربرد کاملاً مذهبی هستند. از آنجا که استان فارس بهویژه مناطق شمالی آن، جایگاه ویژهای در زمینه صنایع و هنرهای چوبی کشور دارد و بر اساس مطالعات میدانی، بسیاری از این آثار دارای کتیبههایی عمدتاً با مضامین مذهبی و شیعی جعفری هستند، منبعی موثق در مستندنگاری تاریخ تشیع در ایران و بهویژه منطقه فارس محسوب میشوند. بر این اساس، در این مقاله ضمن اشاره مختصر به تاریخچه تشیع در ایران و از جمله منطقه فارس، آثار چوبی مذکور شناسایی گردیده و کتیبهنگاریهای آنها بررسی، طرحبرداری و تحلیل تاریخی و علمی شدهاند. از جمله نتایج این تحقیق با توجه به وجود مضامین شیعی بهویژه ذکر صلوات کامله در بیشتر آثار چوبی دوران اسلامی استان فارس، این است که شیعه امامیه، مذهب رایج و راسخ در بین بسیاری از مردم این ناحیه به طور مستند از قرن چهارم هجری تاکنون بوده است.