شیعیان بعد از وفات رسول خدا(صلی الله علیه وآله) نیز به تلاش خود در راه عملی کردن دستور پیامبر(صلی الله علیه وآله) در رابطه با امام علی(علیه السلام) ادامه دادند، و در این راه اقداماتی انجام دادند که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
کاندیدا کردن امام علی برای بیعت
از آن جا که شیعیان سفارش های پیامبر(صلی الله علیه وآله) را در حقّ امام علی(علیه السلام) دیده و شنیده بودند و معتقد به امامت و جانشینی امام علی(علیه السلام) بعد از رسول خدا(صلی الله علیه وآله)، از جانب خداوند و رسول(صلی الله علیه وآله) بودند، از این رو بعد از وفات پیامبر(صلی الله علیه وآله) فوراً طرح کاندیدا کردن امام را برای بیعت مطرح نمودند. عباس بن عبدالمطلب به امام علی(علیه السلام) می گوید: أمدد یدک أبایعک یبایعک الناس؛ دستانت را به من بده تا با تو بیعت کنم و مردم نیز با تو بیعت خواهند کرد.
تحصن شیعیان در خانه فاطمه زهرا
شیعیان بعد از واقعه سقیفه و تمام شدن خلافت به نفع ابوبکر، به عنوان اعتراض به خانه حضرت زهرا(علیها السلام) آمده در آنجا تحصن کردند تا ضمن اعتراض به عمل انجام شده، بر امامت و ولایت به حقّ امام علی(علیه السلام) صحّه بگذارند.عمر بن خطاب می گوید: انّه کان من خبرنا حین توفّی الله نبیّه انّ علیّاً والزبیر ومن معهما تخلّفوا عنّا فی بیت فاطمه، (۱) از جمله اتفاقاتی که بعد از وفات رسول خدا(صلی الله علیه وآله) افتاد آن که علی و زبیر و گروهی که با آن دو بودند از بیعت و همکاری با ما سرپیچی کرده در خانه فاطمه تحصن نمودند.
متخلفین از بیعت ابی بکر۱ سلمان فارسی۲ عمار یاسر۳ براء بن عازب۴ ابان بن سعیدابن اثیر می گوید: وکان أبان أحد من تخلّف عن بیعه أبی بکر لینظر ما یصنع بنوهاشم، فلمّا بایعوه بایع، (۲) ابان از جمله کسانی بود که از بیعت با ابوبکر سر باز زد تا ببیند بنی هاشم چه می کنند؛ بعد از آن که دید بنی هاشم بیعت کردند او نیز بیعت نمود.۵ خالد بن سعیدابن اثیر می گوید: خالد و برادرش ابان از بیعت با ابوبکر سرباززدند و به بنی هاشم خطاب کرده گفتند همانا شما خاندانی ریشه دار و اصیل اید که افراد شایسته ای را به جامعه تحویل داده است و ما به دنبال شماییم. بعد از آن که بنی هاشم با ابوبکر با تهدید و زور بیعت کردند این دو برادر خالد و ابان نیز بیعت نمودند. (۳) .۶ أبُیّ بن کعباوازجمله کسانی بودکه هرگزباابوبکربیعت نکرد وشورای سقیفه رابی ارزش خواند. (۴) .ابونعیم اصفهانی در کتاب حلیه الاولیاء از قیس بن سعد نقل می کند:وارد مدینه شدم تا با یاران پیامبر(صلی الله علیه وآله) ملاقات کنم، علی الخصوص خیلی علاقه داشتم که ابیّ را ملاقات نمایم، وارد مسجد پیامبر(صلی الله علیه وآله) شدم و در صف اوّل به نماز ایستادم، ناگهان مردی را دیدم که نماز خود را تمام کرد و شروع به حدیث گفتن نمود. گردن ها به سوی او کشیده شد تا بیاناتش را بشنوند. او سه بار گفت: سران این امّت گمراه شدند و آخرتشان تباه شد، ولی من دلم به حال آنها نمی سوزد، بلکه به حال مسلمانانی می سوزد که به دست آنان گمراه شدند. (۵) .و نیز آورده است:ابیّ بن کعب که شاهد انحراف مردم از قطب اصلی رهبری اسلامی بود و از این وضع رنج می برد می گفت: روزی که پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) زنده بود همه متوجّه یک نقطه بودند ولی پس از وفات پیامبر(صلی الله علیه وآله) صورت ها به چپ و راست منحرف گردید. (۶) .۷ ابوذر غفاری.۸ مقداد بن اسود.۹ عباس بن عبدالمطلب و جماعتی از بنی هاشم و جمعی از مهاجرین و انصار.(۷) .
موضع گیری ها در دفاع از ولایت
شیعیان بعد از آنکه تحصّنشان توسط عمر بن خطاب بر هم خورد، وارد مسجد رسول خدا(صلی الله علیه وآله) شده درصدد احتجاج و اقامه حجت بر مردم آمدند، تا آنان را از این خواب غفلت بیدار سازند. اینک به موضع گیری های برخی از آنان اشاره می کنیم:الف فضل بن عباس در ضمن سخنان خود خطاب به مردم فرمود:.. وصاحبنا أولی بها منکم، (۸) . صاحب ما علی(علیه السلام) به خلافت، از شما سزاوارتر است.
ب مقداد بن اسود می گوید: واعجباً لقریش ودفعهم هذا الأمر عن أهل بیت نبیّهم وفیهم أوّل المؤمنین…؛ (۹) . عجب دارم از قریش که چگونه خلافت را از اهل بیت نبیّشان گرفت درحالی که درمیان آنان کسی است علی(علیه السلام) که اول مؤمن به پیامبر است.ونیز می فرمود: معرفه آل محمّد برائه من النار، وحبّ آل محمّد جواز علی الصراط، والولاء لآل محمّد أمان من العذاب، (۱۰) شناخت و معرفت آل محمّد برائت از عذاب ودوستی آنان جواز و مجوز عبور از پل صراط، وولایت آنان امان از عذاب جهنم است.
ج سلمان فارسی در دفاع از خاندان عصمت و طهارت خطاب به مردم می گوید: ای مردم! همانا آل محمّد از خاندان نوح، آل ابراهیم و از ذریه اسماعیل است. آنان عترت پاک و هدایتگر محمّدند. آل محمّد را به منزله سر از بدن، بلکه به منزله دو چشم از سر بدانید؛ زیرا آنان نسبت بشما مانند آسمان سربرافراشته، کوههای نصب شده، خورشید روشنی بخش و درخت زیتون اند،.. (۱۱) .
و در جایی دیگر خطاب به مردم می فرماید: می بینم که علی(علیه السلام) بین شماست ولی دست به دامان او نمی زنید، قسم به کسی که جانم به دست قدرت اوست، کسی بعد از علیّ(علیه السلام) از اسرار پیامبرتان خبر نمی دهد. (۱۲) .بعد از واقعه سقیفه خطاب به مردم فرمود: کرداز و ناکردازلو، او بایعوا علیاً لأکلوا من فوقهم ومن تحت أرجلهم؛ (۱۳) کردید آنچه نباید می کردید، و نکردید آنچه را که باید می کردید، اگر با علی(علیه السلام) بیعت می کردید نعمت فراوانی برای شما از آسمان و زمین جاری بود.
د ابوذر غفاری می گوید: أصبتم قناعه وترکتم قرابه، لو جعلتم هذا الأمر فی أهل بیت نبیّکم ما اختلف علیکم اثنان؛ (۱۴) به کم قناعت کردید، و قرابت رسول خدا(صلی الله علیه وآله)را رها ساختید، اگر امر خلافت را در اهل بیت نبیّتان قرار می دادید هرگز دو نفر هم در میان شما اختلاف نمی کرد.
ه أبیّ بن کعب: ذهبی نقل می کند: یکی از انصار از ابی بن کعب پرسید ابی! از کجا می آیی؟پاسخ داد از منزل خاندان پیامبر(صلی الله علیه وآله) گفتند: وضع آنان چگونه است؟گفت: چگونه می شود وضع کسانی که خانه آنان تا دیروز محلّ رفتوآمد فرشته وحی و کاشانه پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) بود، ولی امروز جنبوجوشی در آنجا به چشم نمی خورد و از وجود پیامبر(صلی الله علیه وآله) خالی مانده است، این را گفت درحالی که بغض گلویش را می فشرد و گریه مجال سخن را به او نمی داد، بطوری که وضع او حضّار را نیز به گریه واداشت.
و بریده بن خضیب اسلمی: ذهبی در ترجمه او می نویسد: بعد از غصب خلافت از طرف ابوبکر بریده خطاب به ابوبکر کرده گفت: ” إِنّا لِلّهِ وَ إِنّا إِلَیْهِ راجِعُونَ “، چه مصیبتهایی که حق از طرف باطل کشید ای ابوبکر. آیا فراموش کردی یا خودت را به فراموشی می زنی؟ کسی تو را گول زده یا نفست تو را گول زده است؟ آیا به یاد نداری که چگونه رسول خدا(صلی الله علیه وآله) ما را امر نمود که علی(علیه السلام) را امیرالمؤمنین بنامیم، آیا یاد نداری که پیامبر(صلی الله علیه وآله) در اوقات مختلف، اشاره به علی کرده و فرمود: این، امیرمؤمنین، و قاتل ظالمین است. از خدا بترس و نفس خود را محاسبه کن قبل از آنکه وقت بگذرد و خودت را از آنچه باعث هلاکت نفس است نجات بده. و حقّ را به کسی که از تو به آن سزاوارتر است واگذار، و در غصب آن پافشاری مکن، برگرد، تو می توانی برگردی، تو را نصیحت کرده و به راه نجات راهنمایی می کنم، کمک کار ظالمین مباش. (۱۵) .
سکوت معنادار
از جمله موضع گیری های شیعیان در خلافت ابوبکر و عمر و عثمان سکوت معنادار آنان بود؛ زیرا از طرفی حقّ را با علیّ(علیه السلام) دانسته و دیگران را لایق مقام خلافت نمی دانستند. از طرف دیگر مصالح اسلام و مسلمین را در نظر می گرفتند، کسانی که به تعبیر امیرالمؤمنین، تازه مسلمان اند. از طرف سوم دشمنان داخلی و خارجی را در کمین می دیدند، لذا با یک جمع بندی سکوت را بر هر چیز دیگر ترجیح می دانند. به این معنا که دست به شمشیر نبرند و برای گرفتن حقّ امیرالمؤمنین(علیه السلام) اقدامی انجام ندهند، ولی این بدان معنا نبود که سکوت مطلق داشته باشند، زیرا حقّ هیچگاه نباید بطور مطلق خاموش بماند، بلکه در هر موردی که صلاح می دیدند از راه های مختلف حقانیت امیرالمؤمنین(علیه السلام) را گوشزد می کردند.مخالفت عملی
در برخی از موارد نیز عملا با خلیفه غاصب مقابله می کردند که می توان یک نمونه از آنرا اقدام عملی مالک بن نویره در ندادن زکات به نماینده ابوبکر، خالد بن ولید دانست؛ زیرا او معتقد بود که ابوبکر شایسته خلافت نیست و دادن زکات به نماینده او کمک به ظالم است؛ ازاین رو از دادن زکات به او سرپیچی کرد…نمونه دیگر از مخالفت عملی را می توان هجرت بلال از مدینه دانست؛ زیرا بلال به خاطر منصب مهمّی که نزد رسول خدا(صلی الله علیه وآله) داشت، احساس کرد که اگر در مدینه بماند باید برای خلیفه وقت اذان گو باشد، و از آن جا که اذان او در حقیقت تأیید خلافت غاصب است، به همین خاطر مصلحت را در آن دید که از مدینه پیامبر(صلی الله علیه وآله) به محلّی دور هجرت کند تا از او بهره برداری سیاسی نشود و در آنجا بود تا از دار دنیا رحلت کرد. (۱۶) .
پی نوشت ها۱- مسند احمد، ج ۱، ص ۵۵؛ تاریخ طبری، ج ۲، ص ۴۶۶؛ تاریخ ابن اثیر، ج ۲، ص ۱۲۴ و….۲- اسدالغابه، ابن اثیر، ج ۱، ص ۵۳٫۳- اسدالغابه، ج ۱، ص ۶۵۶٫۴- الفصول المهمه، ص ۱۸۰٫۵- حلیه الاولیاء، ج ۱، ص ۲۵۲٫۶- همان، ج ۱، ص ۲۵۴٫۷- تاریخ ابی الفداء، ج ۱، ص ۱۵۶٫۸- تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۱۰۳٫۹- همان، ج ۲، ص ۱۱۴٫۱۰- سنن ابن ماجه، ج ۲، ص ۱۲۷٫۱۱- تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۱۷۱٫۱۲- انساب الاشراف، ج ۲، ص ۱۸۳٫۱۳- انساب الاشراف، ج ۱، ص ۵۹۱٫۱۴- شرح ابن ابی الحدید، ج ۶، ص ۵٫۱۵- همان، ص ۴۰۳٫۱۶- اسدالغابه، ترجمه بلال.