«مکتوب» و جمع آن «مکاتیب»، از نظر لغوی نامه‌ای است که شخصی به شخص دیگر می‌فرستد. مکاتیب الائمه نامه‌هایی است که امامان معصوم(علیه السلام) ما مرقوم فرموده‌اند؛ این نامه‌ها نموداری والا از مظاهر فرهنگ درخشان مکتب شیعه است. اما به نظر می‌رسد که با وجود توجه علما و محققان زبردست شیعی به بررسی و مطالعه در زمینه بسیاری از جوانب فرهنگی شیعه، این بخش ارزشمند چنان که باید مورد بررسی دقیق قرار نگرفته است؛ چرا که مطالعات ناچیز و پراکنده‌ای در این باب در دست است. کتاب مکاتیب ائمه(علیه السلام) در راستای ارج نهادن به این میراث گرانقدر و آشنایی هرچه بیشتر دوستداران اهل‌بیت(علیه السلام) و اهل مطالعه و تحقیق، با این گنجینه ارزشمند، به رشته تحریر درآمده است.
بدیهی است، طرح تحقیقاتی جامع در زمینه‌های مکاتیب ائمه(علیه السلام) به دلایل گستردگی موضوع، اهمیت نصوص و نیاز به داشتن تخصص‌های چند جانبه، نمی‌تواند تماماً در یک اثر گنجانده شود و هدف این کتاب، تنها گردآوری نامه‌ها بر اساس منابع معتبر، تحقیق و بررسی مختصری در صحت و سقم نصوص نامه‌ها، بدون جرح و تعدیل سلسله‌ی روات، تنظیم موضوعی، مفهومی و ترجمه‌ی این نامه‌ها به زبان فارسی می‌‌باشد.
نویسنده در اثر خود به جمع‌آوری کلیه‌ی نامه‌های مربوط به ائمه(علیه السلام) از امام حسن(علیه السلام) تا حضرت ولی عصر(عج) پرداخته است و مجموعاً ۵۷۲ نامه را گردآوری کرده است.
نامه‌های امام علی(علیه السلام) چون  در نهج البلاغه در دسترس همگان قرار دارد و نیز در کتاب‌های دیگری جمع‌آوری شده است، لذا از تکرار آن خودداری شده است. تعداد و موضوعات نامه‌ها با توجه به شرایط خاص دوران امامت هر یک از امامان(علیه السلام) متفاوت است: از امام حسن مجتبی(علیه السلام) 9 نامه و پاسخ و از امام حسین(علیه السلام) 18 نامه و پاسخ، از امام سجاد(علیه السلام) 10 نامه، از امام محمد باقر(علیه السلام) 10 نامه و پاسخ و ۴۸ نامه و پاسخ از امام صادق(علیه السلام) صفحات این کتاب را مزین کرده است و هر کدام در بخشی مجزا، ۵ بخش آغازین کتاب را به خود اختصاص داده است. در بخش ششم ۴۱ نامه و پاسخ از امام موسی کاظم(علیه السلام) و در بخش بعد۹۴ نامه و پاسخ از امام رض(علیه السلام) آورده شده است. در بخش‌های بعد ۷۲ نامه از امام جواد(علیه السلام)، ۹۸ نامه و پاسخ از امام هادی(علیه السلام) و ۹۷ نامه از امام حسن عسکری(علیه السلام) گنجانده شده است. آنچه بخش آخر این کتاب را به خود اختصاص داده است ۷۵ نامه‌ و توقیع شریف از وجود مقدس امام زمان(عج) است.
در پایان این کتاب‌شناسی، بخشی از مقدمه استاد انصاری بویراحمدی، مسئول مجمع جهانى شیعه‌شناسى بر کتاب مکاتیب الأئمه به خوانندگان عزیز تقدیم می‌گردد:
خوش‌ترین کلام در افتتاح محاورات، مقالات، مؤلفات، مکاتبات و جواهر تمامی اجزای کائنات، که از رفعت کنگره ایوان عقل بر آید، حمد و سپاس بی‌حد و حصر ذات اقدسِ حضرتِ احدیت است.
سلام و درود فراوان خالق و خلایق، نثار پاکیزه گوهران آسمان عصمت، بزرگ هادیان الاهی، کاتبان وحی و معارف، پیامبر اعظم| و اهل‌بیت اطهرش(علیه السلام).
مکاتیب الأئمه(علیه السلام) عنوان مبارک و مقدسی است که حکایت‌گر نامه‌های اهل‌بیت(علیه السلام) است. تبیین و تشریح نامه‌های ائمه معصوم(علیه السلام) از جهات متعددی قابل تحقیق و پژوهش است که در این مقدمه کوتاه تنها به بررسی دو جنبه آن ـ لفظی و محتوایی ـ اکتفا می‌کنیم.
الف) جنبه لفظی:
مکاتیب و نامه‌های اهل‌بیت(علیه السلام) از نظر لفظی دارای چنان فصاحت و بلاغت فوق‌العاده، ویژگی‌های منحصر به فرد، زیبایی‌ها و جذابیت‌های خاص و نکته‌های ناب و بدیعی هستند که بر هیچ پژوهنده مدققی قابل کتمان و انکار نیست. نگاه علمی و بررسی تخصصی الفاظ نامه‌های أئمه معصوم(علیه السلام)، دارای ارزش و عظمت فوق‌العاده‌ای است.
فهم و درک کمال فصاحت و بلاغت نامه‌های ائمه(علیه السلام) برای غیرمتخصصین مقدور و میسر نخواهد بود، به دلیل آنکه، تک‌تک جملات در نامه‌های اهل‌بیت(علیه السلام) هم‌چون آیات قرآن قلیل اللفظ و کثیرالمعانی، موجز امّا در اوج کمال، سابق ولاحق، ظاهر و باطن، عام و خاص، مطلق و مقید، مجمل و مؤول، صریح و قاطع، جامع و کامل، مفید و جاودان، احسن الحدیث، دارای بطون متعدد و در یک جمله هم‌چون درّ غلطان و حقیقت ناب هستند.
رشحات مواعظ بالغه کلمات اهل‌بیت(علیه السلام)، دارای ظاهر و باطنی ژرف و شگفت‌انگیز است و…
ب) جنبه معنوی و محتوایی:
مکاتبات ائمه(علیه السلام) از نظر معنوی و محتوایی نیز، هم‌چون اقیانوسی بی‌کران لبریز از معارف ناب اسلام عزیز است. فهم و درک اوج عظمت و ژرفای کلام اهل‌بیت(علیه السلام)، سعادت جاودان دنیا و آخرت را به ارمغان خواهد آورد.
گفتار و نامه‌های اهل‌بیت(علیه السلام) محدود به زمان و مکان خاصی نیست. بینش و دانش نسبت به محتوای این کلمات نورانی، تحولی بنیادین در اعمال و رفتار ما به وجود می‌آورد و ما را در مسیر کمال و سیر الی الله و سعادت جاودان قرار می‌دهد.
تفسیر صحیح و عمل به آموزه‌ها و معارف نهفته در مکاتیب اهل‌بیت(علیه السلام)، هم‌چون چراغی پرفروغ، زداینده تاریکی‌ها و فزاینده اخلاص، عزّت نفس، صفای ظاهر و باطن بوده و سعادت دنیا و آخرت را به ارمغان خواهد آورد.
بزرگ‌ترین میراث مکتوب جهان اسلام پس از قرآن کریم، احادیث و مکاتیب ائمه(علیه السلام) است. لازم است کانون توجهات به این گنج عظیم معنوی که دارای محتوای ناب و بی‌بدیل است، واقع بینانه و معرفت شناسانه باشد.
بنابراین ضرورت دارد همه جهانیان به ویژه امت اسلام، نسبت به کلام ائمه(علیه السلام) شناخت دقیق و عمیق داشته باشند. امید است دانشمندان و صاحب‌نظران با بهره‌گیری از پشتوانه قوی علمی و تخصصی، ابعاد مختلف مکاتیب ائمه(علیه السلام) را مورد پژوهش و تحقیقات روشمند قرار داده و با تبیین و تشریح عالمانه خویش، زمینه‌ساز بهره‌گیری صحیح و درست از رهنمودهای هدایت‌گر امامان معصوم(علیه السلام) باشند. ان شاء الله.
منبع : نشریه امام شناسی ، شماره ۳۹