اقتصاد خانواده به معناى چگونگى سامان دهى و مدیریت منابع خانه است. خانواده سازمانى است که تولید و توزیع کالاهاى مورد نیاز را فراهم مى سازد و زن بدون مناقشه به عنوان یکى از دو رکن اساسى خانواده در این سازماندهى و مدیریت، نقش اساسى را ایفا مى کند. جایگاه مادرى و همسرى عمده ى منابع مصرف را به زن مى سپارد و انتظار مى رود که او بتواند با سازماندهى و مدیریت صحیح بین درآمد و مصرف، توازن برقرار کند و با برنامه ریزى و اجراى صحیح در رشد و توسعه ى اقتصاد خانواده نقش مؤثر ایفا نماید. از آن جا که جدول بازدهى اقتصاد خانواده در تنظیم نمودار رشد و توسعه اقتصادى جامعه و برنامه هاى کلان بخش هاى مختلف دولتى و خصوصى تأثیر به سزا دارد، مى توان گفت که زنان در واقع نقش کلیدى در استفاده ى بهینه از منابع را دارند. منابع در این جا شامل: زمان، پول یا درآمدهاى دیگر مى باشد. دسترسى به منابع سخت، و از دست دادن آن ها آسان است؛ از این رو باید مدیر خانواده با سازماندهى و مدیریت صحیح و سالم بتواند بهترین انتخاب ها و گزینش ها را داشته باشد. خانواده غیر از منابع مادى منابع دیگرى نیز در اختیار دارد که قابل تبدیل به پول نیست و در بیشتر موارد تجدیدپذیر هم نمى باشد. از جمله ى این منابع؛ عشق، انسجام خانواده، خاطرات خوش و … است، و چون این منابع براى اعضاى خانواده رضایت خاطر ایجاد مى کند، باید نقش اساسى آن ها و جایگاه خاص هر کدام مورد توجه قرار گیرد تا افراد بتوانند با بالاترین سطح مطلوب از آن ها بهترین استفاده را بنمایند؛ از این رو باید گفت: انتخاب، قلب اقتصاد خانواده است. نقش الگوهاى دینى در هدایت زندگى بشر به سوى فلاح و رستگارى دنیا و آخرت زنده و پویا است. حضرت زهرا (س) همان گونه که در تمام شؤون، الگویى حسنه است، در این مورد نیز بهترین نقش را در مدیریت و سازماندهى اقتصاد خانواده ایفا مى نماید. در سیره ى عملى حضرت زهرا (س) نقش منابع غیر مادى در اقتصاد اسلامى مهم تر از منابع اقتصادى است که آن حضرت بهترین شکل معقول و منطقى را جهت استفاده از آن ها به کار گرفت. از آن جمله؛ شکرگزارى، دعا و کمک گرفتن از ذکر خداوند براى رفع نیازمندى هاى مادى خانواده و … بیشترین رضایت خاطر را براى اعضا ایجاد مى کند. آنچنان که در ماجراى اطعام مسکین و یتیم و اسیر اعضاى خانواده شامل: همسر، فرزندان و حتى خادم منزل با رضایت و خشنودى کامل، حضرت زهرا (س) را همیارى نمودند. امروز عوامل تأثیرگذار بر رضایت مندى یا تابع مطلوبیت خانواده در ادبیات اقتصادى شامل: عوامل اقتصادى و غیر اقتصادى است که باعث افزایش مطلوبیت خانواده ها مى شود. وظایف اقتصادى زن در اجتماع همان گونه که خانواده به عنوان واحد کوچکى از اجتماع در پیشرفت و توسعه فرهنگى جامعه نقش اول را دارد، در توسعه و رشد اقتصادى جامعه نیز نقش اساسى را ایفا مى کند و میزان، چگونگى و نوع حضور او در عملکرد و چرخه هاى اقتصاد کشور تأثیرگذار است. یکى از اساسى ترین اهداف تشکیل خانواده، بقاى نسل و تربیت نیروى انسانى مورد نیاز جامعه است. توسعه و رشد اقتصادى در گرو نیروى کار فعال و تحصیل کرده است؛ بنابراین یکى از عوامل مؤثر در توسعه اقتصادى نیروى انسانى یا سرمایه هاى انسانى است. خانواده به عنوان اولین پایگاه تربیت و پرورش منابع انسانى است؛ از این رو جامعه باید با تقویت نهاد خانواده زمینه توسعه اقتصادى را مهیا سازد. امروزه تئورى سرمایه ى انسانى در مقابل سرمایه ى فیزیکى مورد توجه اقتصاددانان و جامعه شناسان دنیا است. در این تئورى سرمایه هاى انسانى با ارزش تر از دارایى ها و منابع طبیعى و ذخایر زیرزمینى به شمار مى آیند و هرچه بر روى انسان ها سرمایه گذارى شود، رشد و توسعه جامعه افزون خواهد شد. از این رو؛ پیشرفت علم و دانش، نگرش و مهارت افراد، ظرفیت تولیدیِ جامعه را ارتقا مى بخشد و در نتیجه رشد و توسعه ى فرهنگى، سیاسى، اقتصادى و اجتماعى تسهیل و تسریع مى گردد. این نظریه مى تواند در دو سطح خرد و کلان آثار مطلوب خود را نشان دهد. در مقطع خرد، بازدهى خصوصى را افزایش مى دهد و در سطح کلان رشد و توسعه ى جامعه را به همراه دارد، و چون پرورش منابع انسانى از کانون خانواده آغاز مى شود، و مادران نقش اساسى را در زمینه تربیت و پرورش فرزندان ایفا مى کنند، اثرگذارى قابل توجه آنان آشکار است و این نقش، ویژه ى زنان است. زنان به عنوان عامل پرورش و رشد نیروى کار، در جریان بهره ورى و تولید ناخالص ملى سهم دارند، که با سرمایه گذارى در اطلاعات، دانش ها، نگرش ها و مهارت هاى زنان این ارزش افزوده خواهد شد؛ بنابراین تلاش حاکمان و نظارت و توجه ملّى به این امر بازخورد مستقیم در پیشرفت کشور را دارد؛ زیرا هرگاه منابع انسانى در محیطى سالم و با انگیزه و احساسات و عاطفه و خیرخواهى و … پرورش یابد و با عزت نفس و مناعت زندگى را بگذراند، نیروى قوى ترى در چرخش امور اقتصادى و اجتماعى خواهد داشت. زنان با فراهم کردن و آماده ساختن محیطى با نشاط و صمیمى براى تأمین نیازهاى مادى و معنوى و توجه به بهداشت روحى، جسمى و روانى اعضاى خانواده اثر مستقیم بر اقتصاد جامعه مى گذارند. سیره ى عملى حضرت زهرا (س) جهت گیرى صحیح و نتایج ارزشمندى را نشان مى دهد. حضرت زهرا (س) کار خانه را تا جایى که براى افراد خانواده و حتى فرزندان شیرخوار، مطلوبیت و رضایت خاطر ایجاد مى کرد، برنامه ریزى مى فرمود. بلال مى گوید: روزى حضرت زهرا (س) را دیدم که مشغول آرد کردن گندم بود در این هنگام فرزندش حسین گریه و بى تابى مى کرد. خدمتشان عرض کردم: براى کمک به شما آسیاب کنم یا بچه را آرام نمایم؟ حضرت فرمود: من به آرام کردن فرزند اولى هستم، شما آسیاب را بچرخانید. ([۱]) این بهترین الگو براى ایفاى نقش مادر و توجه به نیاز عاطفى فرزند و انتخاب صحیح در تخصیص و بهینه سازى اقتصادى است؛ چرا که با این کار حضرت زهرا (س) توجه به رضایت خاطر و مطلوبیت فرزند شیرخوارش را بر ادامه کار منزل ترجیح داد که نتیجه ى این تلاش ها، پرورش منابع و سرمایه هاى انسانى است؛ آن گونه که همین فرزندان در جهت برقرارى عدل و داد و عدالت اجتماعى و اقتصادى و … از تربیت و تعلیم کامل بهره مند شدند و جامعه را نیز رهبرى نمودند. در پرورش منابع نیروى انسانى باید به بعد معنوى و ارزش هاى اخلاقى و دینى توجه ویژه شود؛ تا این نیروها همراه با پیشرفت و رشد و تعالى در بعد مادى و اقتصادى بتوانند از رشد اخلاقى و ارزشى نیز برخوردار گردند و توسعه اقتصادى در جهت برقرارى و تحکیم عدالت اجتماعى که از جمله برنامه هاى دین است پیش رود؛ وگرنه منافع توسعه ى اقتصادى براى قشر خاصى از جامعه سودبخش خواهد بود و اقشار مستضعف جامعه را در بر نخواهد گرفت. نتیجه گیرى خانواده تنها منبع عرضه کننده نیروى کار جامعه مى باشد. همچنین خانواده ها مى توانند بخش مهمى از سرمایه فیزیکى اقتصاد جامعه را از راه سپرده گذارى، خرید اوراق مشارکت، اوراق سهام و … فراهم کنند و سرمایه خود را در راه تولید و کسب و کار قرار دهند. از سوى دیگر چون خانواده مصرف کننده ى کالاها و خدمات تولید شده در جامعه است؛ روش استفاده ى صحیح از کالاها و خدمات، میزان بهره ورى را بالا مى برد و از هدر دادن امکانات و دستاوردها جلوگیرى مى کند. چنان که اگر فرهنگ قناعت و صرفه جویى از سوى خانواده ها رعایت شود؛ به سطح جامعه نیز کشیده شده و نیروى انسانى در سطوح مختلف ادارى، صنعتى، کشاورزى و … به سوى حیف و میل بیت المال و سرمایه هاى ملى و یا دست اندازى به اموال دیگران حرکت نخواهد کرد و این مسأله نتایج بسیار با خیر و برکتى به همراه دارد. به عبارت دیگر رشد و توسعه ى کشور در قالب فرهنگ سازى خانواده ها آن هم از جانب رکن تربیتى آن؛ یعنى زن امکان پذیر است. نقش زن در اقتصاد مدیریت بودجه ى خانوار؛ مدیریت دارایى هاى خانواده با توجه به ترجیحات فرد و خانواده تعیین مى شود. شاید شیوه ى تهیه ى غذاها، استفاده ى بهینه از امکانات و وسایل منزل و پوشاک و وسایل شخصى هر فرد، نظافت و نگه دارى و حتى قرار دادن وسایل، مراقبت از فرزندان و تأمین سلامت آنان، در مجموعه ى سرمایه هاى هر خانوار ناچیز و نادیده به حساب آید، و فقط سهام اوراق مشارکت، پول و … به عنوان سرمایه در نظر گرفته شود، امّا باید به این نکته توجه داشت که تولید مواد غذایى، البسه و دیگر مایحتاج و نیز جمع آورى و نگه دارى وسایل شخصى و جمعى خانواده ها که نیاز به یک برنامه ى صحیح دارد به دست مدیر شایسته ى خانه، با کم ترین هزینه، بالاترین مطلوبیت را در پى خواهد داشت. مدیر خوب خانواده باید بتواند در مواقع کمبود یا حذف بعضى امکانات، جایگزین مناسبى را انتخاب نماید، بدون آن که تغییرى در مطلوبیت ایجاد شود. مثلاً اگر برنج گران یا کم مى شود، سیب زمینى یا نان را جایگزین نماید، تا ضمن برقرارى تعادل بین درآمد و هزینه ها منبع تغذیه ى افراد خانواده تأمین گردد، البته رضایت خاطر یا مطلوبیت اعضاى خانواده نیز مهم است. ([۲]) عوامل مؤثر در موفقیت برنامه ریزى و مدیریت بودجه ى خانوار ۱. بهره ورى مطلوب از زمان؛ عمر آدمى محدود و تجدیدناپذیر است؛ از این رو بهره ورى صحیح از زمان بهترین برنامه ریزى در طول زندگى است. همان گونه که تحصیل علم و دانش در همه ى عمر پسندیده است، امّا اگر در زمان مناسب و به موقع نباشد، نتایج مطلوب گرفته نمى شود، خسارت هاى اقتصادى نیز گاهى جبران ناپذیر مى باشد. ۲. تقسیم کار؛ یکى دیگر از عوامل مؤثر در موفقیت برنامه ریزى، تقسیم کار است. شاید اداره ى خانه، ساده و بدون پیچیدگى به نظر آید، امّا به کار بستن ظرافت هاى خاص و برنامه ریزى و اجراى صحیح توسط مدیر با کفایت سکون و آرامش را در کانون خانواده برقرار مى سازد. تقسیم کار بین افراد خانواده مى تواند بازدهى را بالا ببرد و از سنگینى و فشار کار بر یک نفر بکاهد. با تقسیم کار نیازى به صرف بخشى از بودجه ى خانواده براى اجیر کردن کارگر و مستخدم نخواهد بود. کارهاى منزل بنا بر توان و مسؤولیت و نقشى که هر یک از افراد خانواده دارند، باید تقسیم شود. عدم تعادل در تقسیم کار منجر به ضعف جسمى و روحى و روانى یکى از دو رکن خانه؛ یعنى زن و مرد یا دیگر اعضاى خانواده مى شود. تقسیم کار باید براساس برترى هاى نسبى باشد؛ یعنى به هر کس کارى را که مى تواند بهتر انجام دهد، واگذار شود تا بازدهى نیز مطلوب گردد؛ چرا که کارِ خانه نیز جزء اساسى سیستم اقتصادى و اجتماعى است. حضرت زهرا (س) از این نظر نیز اسوه ى حسنه است. آن حضرت بهترین تقسیم کار را در منزل تنظیم مى فرماید. پیامبر گرامى اسلام (ص) نیز کارها را با توجه به توان و شرایط روحى، روانى و جسمى زن و مرد بین حضرت زهرا (س) و امام على (ع) تقسیم فرمود. کارهایى که با نقش مادرى و همسرى ارتباط نزدیک دارد و در منزل انجام مى شود بر عهده ى حضرت زهرا (س) و کارهاى بیرون از منزل به امام على (ع) سپرده شد. البته این تقسیم کار منحصر به هر کدام نبود؛ بر همین اساس در سیره عملى حضرت على (ع) مى خوانیم که هشام مى گوید: امام صادق (ع) فرمود: امیرالمؤمنین در کارِ خانه با حضرت زهرا (س) همکارى مى کرد. هیزم جمع مى نمود، آب مى کشید، جارو مى کرد و حضرت زهرا (س) گندم آسیاب مى کرد و نان مى پخت. ([۳]) حضرت زهرا (س) با آن همه مقام و منزلت، کار خانه را خود انجام مى داد و حتى کارها را با خادم خود تقسیم کرده بود. یک روز ایشان کارهاى منزل را انجام مى داد و روز دیگر فضه. ([۴]) یادآور مى شود که تقسیم کار به این معنا نیست که فعالیت زن منحصر در کار خانه است، بلکه زن مى تواند با توجه به مدیریت و سازماندهى صحیح در امور خانواده و با محاسبه ى مطلوبیت حاصل از اشتغال همچون؛ خستگى ناشى از کار در منزل و بیرون از منزل، مخارج و … علاوه بر بالا بردن سطح فعالیت هاى اجتماع در زمینه هاى مختلف به بودجه ى خانوار نیز کمک نماید. نتیجه آن که نقش زن در اقتصاد خانواده همواره براساس مطلوبیت خانوار و ترجیحات فرهنگى و اجتماعى و صرف وقت در محیط خانه براى تأمین نیازمندى هاى خانوار یا صرف همان زمان در محیط خارج از خانه، یا حتى کارهاى اقتصادى داخل منزل، باید مورد توجه مدیران بالاى جامعه قرار گیرد؛ بدیهى است غفلت از این امر یا پرداختن به نقش هاى فرعى و حاشیه اى زن، ضربه هاى جبران ناپذیرى بر شخصیت او و نیز کاهش بهره گیرى اجتماعى از توان خدادادى این موجود نقش آفرین خواهد شد. حداکثر سازى رفاه و مطلوبیت خانواده پیداست که درآمد خانواده تنها مى تواند درصدى از نیازهاى افراد خانواده را تأمین کند؛ از این رو باید از میان خواسته ها بهترین و لازم ترین انتخاب به عمل آید. نیاز به انتخاب در تمام طول زندگى وجود دارد. و همان گونه که اشاره شد؛ انتخاب قلب اقتصاد خانواده است. انتخاب کالاهاى مختلف بستگى به درآمد خانواده و تشخیص آن ها دارد. هرچه درآمد محدود باشد، ترجیحات نیز محدود مى گردد و در نتیجه باید انتخاب ها درست و بهینه باشد تا بیشترین رضایت خاطر و مطلوبیت را براى افراد خانواده به بار آورد. براى رسیدن به این سطح، همکارى پدر و مادر لازم و ضرورى است، ولى نقش مادر با توجه به مسؤولیت مادرى و همسرى از پدر مهم تر است. بریز و بپاش ها و مخارج فرعى و غیر ضرور یا گاهى زیان آور، نه تنها سطح بهره ورى اعضاى خانواده را کاهش مى دهد، بلکه به صورت فرهنگ و عادت نامطلوب به نسل هاى آینده منتقل مى گردد. مادر مى تواند با مهیا کردن شرایط صحیح براى افراد خانواده به حداکثر سازى رفاه و مطلوبیت افراد خانواده بپردازد تا تمامى افراد خانواده با عزت نفس، تندرستى روح و جسم و تعلیم و تربیت و آموزش صحیح سرمایه ى انسانى خود را در جهت اعتلا و رضاى خدا به کار گیرند. و در آینده نیز افراد مفیدى براى جامعه باشند. در جامعه اسلامى حداکثر سازى رفاه و مطلوبیت خانواده فقط از طریق تأمین نیازهاى مادى به دست نمى آید، بلکه نقش خانوار، در ارتباط با تولید و اقتصاد جامعه آن گاه بیشتر روشن مى شود که بدانیم: نیروهاى خلاّق و مبتکر و مدیران کارآفرین و مغزهاى دگرگون کننده مسیر جامعه همه و همه از کانون خانواده بر مى خیزند و همان گونه که کیفیت مواد اولیه به کیفیت و عیار بالاى معدنى که در دل طبیعت است، بستگى دارد؛ ظهور انسان هاى کارآفرین و درجه اهمیت آن ها به کیفیت پرورش خانواده بستگى دارد. تمام کسانى که تا کنون تمدن انسانى را متحول ساخته اند، حاصل مدیریت مطلوب کانون قدرتمند، سالم، عاطفى و کارآمد خانواده هستند؛ از این رو نقش عوامل غیر اقتصادى همچون عشق، محبت، راستى، امانت، ایثار و گذشت و … در پرورش نیروى انسانى مؤثرند. به عنوان نمونه کاربردى، پرورش و تربیت فرزندان راست گو باعث افزایش کیفیت نیروى کار مى شود؛ زیرا راست گویى و درست کارى در فرآیند تولید و بازرگانى، موجب کسب درآمد بیشتر و جلب نظر مشتریان مى گردد. پرهیز از دروغ و حیله و نیرنگ، اعتماد مردم را به تولید کننده و عرضه کننده بالا مى برد و این امر موجب افزایش رونق اقتصادى جامعه و نیز گرمى بازار کار و اشتغال مى گردد. مى توان از نمونه هاى کاربردى دیگر به ایجاد اعتماد به نفس در فرزندان اشاره نمود. این امر موجب مى شود تا آن ها با تکیه بر اندیشه ى خلاّق خود، انسان هایى کارآفرین شده و با جدیّت و امید به نتایج درخشان تحقیق، همواره به دنبال کشف راه هاى جدید براى ارایه کالاها و خدمات با هزینه کمتر، امّا کیفیت بالاتر باشند، همچنان که در دهه ى اخیر برخى از کشورها با رشد افزوده رو به رو بوده اند. در سیره عملى حضرت زهرا (س) توجه به شخصیت بخشى فرزندان و ایجاد اعتماد به نفس در آن ها کاملاً مشهود است. از جمله ابزارهایى که روح اعتماد به نفس و مشکل ستیزى را در کودک زنده نگه مى دارد، مسابقه و رقابت هاى سازنده است. روبه رو ساختن کودکان با مشکلات و فراهم نمودن امکان رقابت براى آن ها موجب بالا رفتن حس اعتماد مى گردد. این مسأله به قدرى ارزشمند و سرنوشت ساز است که اولیاى کودک باید براى آن برنامه ریزى کنند. حضرت زهرا (س) براى ایجاد اعتماد به نفس در فرزندان خود آن ها را وادار و تشویق به مسابقه و ورزش مى کرد. ([۵]) از جمله نمونه ه ى دیگر؛ روحیه شادابى و نشاط و محبت در بین افراد خانواده است. افراد خمود و پژمرده از کارآیى لازم و مفید در امور اقتصادى و غیر اقتصادى برخوردار نمى باشند. افزایش کارآیى، موجب کاهش هزینه هاى تولید و در نتیجه سود افزوده و بهره ورى اقتصادى بیشتر مى شود. از منظر اسلام، نفع شخصى و مطلوبیت فرد به تنهایى مطرح نیست، بلکه سهم هر یک از افراد جامعه در ضرر و منفعت کل جامعه اثر گذار است. ایثار، پشتکار، گذشت، درستى و راستى و دیگر فضایل و ارزش هاى فردى شاکله ى اجتماع را سالم و پر ثمر مى سازد. نتایج عملى این شیوه ى رفتارى در سیره ى حضرت زهرا (س) آشکار است. توجه به آثار بخشش اطعام به مسکین و یتیم و اسیر در ماجراى نذر حضرت زهرا (س) جهت استشفاى حسنین: راهنماى خوبى براى جامعه ى اسلامى است. امام على (ع) و فرزندان و فضه ى خادمه نیز به این نذر عمل کردند. امام على (ع) سه صاع جو براى آن سه شب تهیه کرد. حضرت زهرا (س) روز اول یک صاع آرد نمود و نان تهیه کرد. غروب آن روز مسکینى به در خانه آمد و تقاضاى طعام کرد. شب دوم و سوّم نیز یتیم و اسیر تقاضاى غذا کردند و در این سه شب متوالى، روزه داران درگاه الهى با آب افطار کردند و قوت افطار را در راه خدا به نیازمندان بخشیدند. روز چهارم امام على (ع) به اتفاق نور چشمان امام حسن و امام حسین۸ خدمت پیامبر (ص) رسیدند. پیامبر از دیدن حال ضعف آن ها گریست و جبرئیل آیات ذیل را در شأن حضرت فاطمه (س) و حضرت على (ع) و امام حسن و امام حسین۸ نازل کرد. ([۶]) (ویُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْکِیناً وَیَتیماً وأَسیر إنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللهِ لاَ نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزَاءً وَلاَ شُکُور) ([۷])؛ و به [پاس] دوستیِ [خدا]، بینوا و یتیم و اسیر را خوراک مى دادند. ما براى خشنودى خداست که به شما مى خورانیم و پاداش و سپاسى از شما نمى خواهیم. یکى از زیبایى هاى ایثار؛ ترجیح مطلوبیت دیگرى بر مطلوبیت خویش است و این گونه رفتار نزد خداى متعال محبوب است و رضایت پروردگار را در پى دارد. قرآن مى فرماید: آن ها به خاطر رضایت خداوند اطعام نمودند، بى آن که انتظار اجر و پاداش داشته باشند. نیز آن حضرت در شب عروسى لباس خود را به دخترى فقیر بخشید و خود با لباس کهنه به خانه داماد رفت و به آیه ی: (لَنْ تَنَالُوا الْبِرِّ حَتَّى تُنفقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ…). ([۸]) عمل نمود. ([۹]) مدیریت و نقش تغذیه مدیر لایق و قوى براى تغذیه سالم و کافى نیز برنامه ریزى مى نماید. توجه به بهداشت و سلامتى روحى، روانى و جسمى افراد خانواده، افرادى سالم و نیرومند را به جامعه تحویل مى دهد. روش تربیتى و اخلاقى حضرت زهرا (س) بهترین شیوه و تجربه براى ساختن نسلى پاک و سعادت مند است. لقمه ى پاک و حلال و نیز تأمین مواد غذایى لازم، سلامت روحى و جسمى فرزند را در پى دارد. آرامش و آسایش افراد خانواده به دنبال در اختیار داشتن امکانات فراوان نیست، بلکه برعکس هرچه امکانات و لوازم زندگى بیشتر باشد عمر انسان براى استفاده از آن ها بیشتر صرف مى گردد؛ در نتیجه دلواپسى و نگرانى ها رو به افزایش است و دغدغه ى رسیدگى و نگه دارى وسایل بر اضطراب و استرس روزانه ى افراد نیز مى افزاید؛ بنابراین با زندگى ساده و دور از تجملات، آسایش و آرامش بیش تر فراهم مى گردد و انسان بهتر مى تواند به رشد و پیشرفت معنوى و روحى بپردازد. با ماشینى تر شدن زندگى نه تنها از مشکلات زندگى کاسته نشده، بلکه شلوغى و پرکارى، استراحت و آسایش خاطر را به مخاطره مى اندازد. بارها در تاریخ خوانده ایم که حضرت زهرا (س) فرزندان را به قیمت گرسنگى خود سیر مى کرد. و این نکته توجه خاص حضرت به تغذیه فرزندان را نشان مى دهد. زندگى ساده، خانه ى گلى و … حضرت زهرا (س) محل رشد و کمال والاترین بندگان خدا بود. تحرک و بازى توجه به تحرک و بازى کودکان در شیوه ى تربیتى حضرت زهرا (س) جایگاه خاصى دارد. تا آن جا که فعالیت و تکاپو براى سلامتى و رشد مناسب کودک ضرورى است، حتى براى تشویق کودکان به تحرک و بازى، بزرگ ترها نیز باید تن به بازى و جست و خیز بدهند. ([۱۰]) همچنان که پیامبر گرامى اسلام (ص) فرمود: من کان عندَه صبیُّ فلیتصابَ له ([۱۱])؛ در خانه اى که بچه اى باشد تو باید براى او بچه شوى [با او مثل خودش که بچه است بازى کنى و هم بازى او باشی]. هم بازى شدن رسول خدا (ص) با فرزندان حضرت زهرا (س) بیان گر این نکته است که بازى و تحرک کودک یکى از لوازم تربیت صحیح محسوب مى شود. ([۱۲]) توجه کافى حضرت على (ع) و حضرت فاطمه (س) در خانه به بازى کودکان موجب شادابى و نشاط روز افزون آن ها مى شد. بى شک بالا رفتن کیفیت بهره ورى و کارآیى نیروى انسانى، در توسعه و رشد جامعه تأثیر شایان توجه دارد. بهداشت و درمان حفظ تندرستى و سلامتى افراد خانواده از مهم ترین وظایف خانواده است و باید بخشى از درآمد خانواده به این مهم اختصاص یابد. مصرف بخشى از درآمد براى بهداشت مى تواند جلوگیر بسیارى از هزینه هاى درمان بیمارى ها باشد. واکسیناسیون اعضاى خانواده در برابر بیمارى، استفاده از وسایل بهداشتى و … در سلامت خانواده مؤثر است. توجه و مراقبت مادر و برنامه ریزى و عمل نمودن به موقع مهم ترین اقدام به شمار مى آید. ([۱۳]) آثار رفتار اقتصادى زنان بر مصرف کل جامعه بى شک رفتارهاى مصرفى بر حجم مصرف کل در جامعه تأثیرگذار است. از دید اقتصادى هرچه میل نهایى افراد جامعه به مصرف، بیشتر باشد؛ فرآیند ضریب فزاینده و روابط بین متغیرهاى کلان اقتصادى مصرف کل بیشتر خواهد شد. با ایجاد تقاضاى مؤثر براى کالاها و خدمات، تولید کل فزونى یافته و در نتیجه درآمد ملى افزایش مى یابد. از نظر اسلام مصرف باید در چارچوب صحیح و متعادل و دور از اسراف و تبذیر صورت پذیرد. همان گونه که اسلام تأکید و سفارش به اسراف نکردن و مصرف صحیح و به اندازه دارد؛ بر انفاق نیز تأکید مى نماید. با انفاق؛ روح هم بستگى و کمک به دیگران تقویت مى شود. زن مى تواند با پرهیز از اسراف و تبذیر جلوى اتلاف و هدر رفتن امکانات، لوازم، مواد غذایى، پوشاک و … بگیرد و جامعه را به سوى مصرف صحیح راهنما باشد. کالاهاى مصرفى هر خانواده را مى توان به دو گروه تقسیم کرد ۱. کالاهاى مصرفى با دوام؛ همچون مواد غذایى که باید براساس برنامه استفاده شود. مادر خانواده باید مواد ضرورى چهارگانه (پروتئین، چربى، قند، ویتامین) را در برنامه غذایى افراد خانواده بگنجاند؛ بدین منظور آشنایى به اصول علم تغذیه و آگاهى از قیمت مواد غذایى مختلف و توجه به بودجه خانواده از عناصر اصلى تهیه ى مواد غذایى مناسب مى باشد. مادر مى تواند در صورت محدودیت درآمد با جاى گزینى مواد غذایى ارزان تر (با خواص مشابه) نیازهاى تغذیه اى خانواده را تأمین کند. مادر خانواده باید در این جاى گزینى توجه به ذائقه و ترجیحات خانواده داشته باشد. غذا باید به اندازه نیاز خانواده تهیه شود. پرخورى در اسلام مذموم است و موجب بیمارى و افزایش هزینه ى خانواده مى شود که در صورت محدودیت درآمد، باعث فشار و تحدید بر دیگر بخش هاى تقسیم درآمد مى گردد. و حال آن که اگر خانواده ها بخشى از هزینه ى مواد غذایى را صرف خریدارى کتاب و محصولات فرهنگى بنمایند از مشکلات و ضعف فرهنگى جامعه کاسته خواهد شد. ب. کالاهاى با دوام؛ مانند مسکن که باید به هنگام خرید آن توجه به امکانات، محلّه و … نمود و از نظر قیمت متناسب با درآمد و انتظار باشد تا میزان مطلوبیت و رفاه خانواده بالا رود. ([۱۴]) آثار رفتار اقتصادى زنان بر پس انداز کل جامعه در بینش اسلام سرمایه گذارى در راه فعالیت هاى تولیدى ممدوح است. پیامبر اعظم (ص) فرمود: اگر مسلمانى اقدام به کشت درخت و زراعت نماید که پرنده یا انسانى از آن استفاده کند؛ این کار براى او عمل خیر به حساب خواهد آمد و بهترین سرمایه، سرمایه اخروى است. ([۱۵]) تقسیم و بخشش درآمد فدک از سوى حضرت زهرا (س) به مستمندان و تلاش براى احقاق حق و باز پس گیرى آن از غاصبان به عنوان بهترین سرمایه براى جامعه مسلمین و رفع محرومیت و پیشرفت اقتصادى به شمار مى آید؛ چرا که آن حضرت در پى جلب و کسب منافع شخصى و خانوادگى خویش نبود، بلکه از سرمایه ى آن در جهت سازندگى و توسعه و پیشرفت اقتصادى جامعه اسلامى استفاده مى نمود. خلاصه ى کلام: ۱. مادران مى توانند در اقتصاد خانه و در سطح اقتصاد کلان جامعه نقش اساسى و محورى داشته باشند. ۲. زنان جامعه امروز ما، با الگو گرفتن از فاطمه زهرا (س) نقش کارآمدى در رشد و بالندگى سرمایه هاى انسانى دارند. ۳. زن مى تواند با سازماندهى و مدیریت صحیح بین درآمد و مصرف توازن برقرار سازد. ۴. زنان به عنوان عامل نیروى کیفى کار، در جریان بهره ورى و تولید ناخالص ملى ایفاى نقش مى نمایند. ۵ . مهیا ساختن کانونى گرم براى اعضاى خانواده و ایجاد محیطى سرشار از محبت، دوستى، تفاهم و … در افزایش بهره ورى عوامل تولید تأثیرگذار است. ۶ . زنان با تأسى به سیره ى عملى حضرت زهرا (س) نقش مؤثر و کلیدى در سلامت جامعه و پرورش نیروهاى فعال و مولد، در رشد و توسعه اقتصادى جامعه سهم عمده اى دارند. ——————————————– پى نوشت ها : [۱]. ذخائر العقبى، ص ۵۱ . [۲] . اقتصاد خانواده، ص ۲۸ . [۳] . بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۵۱. [۴] . احقاق الحق، ج ۱۰، ص ۲۷۷. [۵] . ر.ک؛ نهج الحیه، ص ۴۵. [۶] . تفسیر مجمع البیان، ج ۵ ، ص ۴۰۲. [۷]. الدّهر (۷۶) : ۸ و ۹. [۸] . آل عمران (۳) : ۹۲. [۹]. کریمى جهرمى، سیره و سخن فاطمه (س)، و ذبیح الله محلاتى، ریاحین الشریعه، ص ۱۰۴. [۱۰]. جلوه هاى رفتارى حضرت زهرا (س)، ص ۳۷. [۱۱]. وسایل الشیعه، ج ۱۵، ص ۲۲. [۱۲]. ابراهیم امینى، فاطمه بانوى نمونه اسلام. [۱۳]. اقتصاد خانواده، ص ۱۲۴ [۱۴]. اقتصاد خانواده، ص ۱۰۴. [۱۵]. اسلام و توسعه اقتصادى، ص ۲۰۵.
منبع : نشریه نامه جامعه، تیر ۱۳۸۶، شماره ۳۴،
بازدیدها: ۱
هیچ نظری وجود ندارد